Ond o ddifri …

Mae cannoedd ohonoch wedi mwynhau stori’r cyfaRthrebu a llun y ci bach.   Diolch am droi i mewn.  Ond wrth reswm mae ochr fwy difri i’r mater :

‘Gwall teipio’ oedd esboniad Prifysgol Bangor. Nid gwall teipio sy’n gyfrifol am gyflwr yr hysbyseb hon, ond meddwl y gwnaiff rhywbeth-rhywbeth y tro os yw yn Gymraeg.  A fyddai’r Brifysgol yn cyhoeddi hysbyseb Saesneg o’r fath ansawdd?  Pwy sydd i fod i gadw golwg ar bethau fel hyn?  Beth yw gwerth addysg?  Pa ddiben prifysgol?

Yn ystod y flwyddyn sy’n tynnu tua’i therfyn bu’r hen flog hwn yn ceisio llefaru mor gryf ag y gallai am ambell lanast ac ambell sgandal arall, er enghraifft y penderfyniad gwallgo i ailgyflwyno addysg enwadol, heb ddewis, mewn ardal o Wynedd.  Beth sy’n gyffredin, er enghraifft, i’r mater hwnnw ac i hysbyseb anllythrennog Bangor?  Un peth hanfodol: pobl eithafol dwp mewn swyddfeydd.

Bow-wow !

Tipyn bach o hiwmor ar drothwy’r Nadolig gan Brifysgol Bangor.

Taro’r gwaelod gwleidyddol

Fwy nag unwaith mae’r hen flog hwn wedi cefnogi Leanne.  Yn sicr mae ganddi gryfderau nad ydynt gan yr un arall o Aelodau Cynulliad Plaid Cymru, ac ar fwy nag un achlysur mae ei harweiniad wedi pwyso yn y glorian yn erbyn gwiriondeb a gwaradwydd arweinwyr y Blaid yng Ngwynedd y dyddiau hyn.  Ond wir-ionedd innau ac yn enw pob rheswm, diwrnod o wyliau cenedlaethol er mwyn i bawb wylio gornest bêl-droed fis Mehefin nesaf?  Dyma daro’r gwaelod gwleidyddol, choelia’ i byth.  Ar wahân i bopeth arall, beth fydd gwerth hyn mewn pleidleisiau?  Proffwydaf mai DIM. Gwelaf mai tueddu i gymryd y peth yn ysgafn y mae ymatebwyr GOLWG 360 heddiw, ac efallai mai dyna’r agwedd iawn.  Ond wrth inni feddwl am gyflwr echrydus gwleidyddiaeth Cymru a’r holl bethau sy’n galw am arweiniad eglur a diamwys, mae gwedd ddifrif hefyd i’r gwamalrwydd hwn. Plaid sy’n treulio’i hamser a’i hadnoddau yn trefnu deiseb ar fater mor chwerthinllyd, plaid yw honno sy’n cadarnhau wrth y byd yr hyn y bu llawer o’i chefnogwyr yn ei amau ers blynyddoedd, sef ei bod hi wedi colli’r cyfeiriad yn llwyr.

Pob cenedlaetholwr y siaradaf ag ef y dyddiau hyn, siom, anghrediniaeth a dicter a glywaf ganddo.  Wedi pymtheng mlynedd o ddatganoli efallai ei bod yn bryd i genedlaetholwyr ddod at ei gilydd a gofyn beth, heddiw, ddylai fod yn nod, diben a pholisi mudiad cenedlaethol gwleidyddol a chyfansoddiadol yng Nghymru.

Hanner Canrif o Lol

Difyr yw bodio drwy Lyfr Mawr Lol.   Gofynnaf, fel eraill, ble’r aeth y blynyddoedd oddi ar Jiwbilol chwarter canrif yn ôl, ac yn wir ble’r aeth yr hanner canrif oddi ar sefydlu’r hen recsyn anhepgorol ym 1965.  Teimlaf ryw fath o gyfrifoldeb am gychwyn Lol, gan mai un o gymhellion ei lansio oedd adwaith yn erbyn y cylchgrawn rag Bronco a olygid gen i.  Roedd dau wahaniaeth rhwng y ddau gyhoeddiad,  sef fod Bronco (a) yn osgoi rhyw, pyrcs a rhegfeydd, a (b) yn ymatal rhag taro mor galed ag y gellid yn erbyn rhai targedau gwleidyddol.  Vive la différence, a braint fu cael cyfrannu ambell bwt i Lol o dro i dro.

Wrth droi’r dalennau daw llu o wynebau ac enwau yn ôl yn fyw iawn o’r gorffennol;   ceir ambell un arall y bu’n rhaid clirio ychydig ar y niwl cyn cofio pwy oedd a beth oedd ei bechod. Yn wir, mewn amryw o achosion nid yw’r pechod yn fwy na hunanbwysigrwydd diniwed.

Tri chwestiwn yn codi yn y meddwl wrth fynd dros rai o’r sgandalau, hen a nes atom.

1.    Y cwestiwn ‘beth yw’r Sefydliad?’   Papur y Sefydliad Dychanol fu, ac yw, Lol, fel Private Eye yn Lloegr.  Yng Nghymru, hwnnw yw’r Sefydliad Cenedlaetholaidd hefyd, gyda’i jôcs, ei ragdybiadau a’i ragfarnau yn rhai dealladwy yn unig i genedlaetholwyr.  ‘Papur y Gwrth-sefydliad’ meddem efallai, ond rhannol wir yw hynny, oherwydd yng Nghymru mae’r Sefydliad Prydeingar a’r Sefydliad Cenedlaetholaidd yn gorgyffwrdd ac yn cyd-ymwau, gyda drysau troi-rownd yn arwain yn hwylus o un i’r llall.

2.     Beth yw gwerth dychan?  Yn ddiweddar bu farw Warren Mitchell neu Alf Garnett, ac adroddwyd droeon brofiad yr actor o gael ei gyfarch ar y stryd â rhyw sylwadau fel ‘rwyt ti yn llygad dy le Alf’, ‘mi ddwedaist yn iawn neithiwr Alf’.  Do, yn sicr, yn ystod y blynyddoedd yr oedd rhagfarnau Alf yn destun dychan wythnosol fe aeth y gwerinwr o Sais, a digon o Gymry hefyd mae’n siŵr, nid yn llai tebyg iddo ond yn debycach iddo.  Pa rai o gocynnau hitio Lol a ddiwygiodd eu buchedd ar ôl ymddangos yn y cylchgrawn?  Tebyg mai dim un. Faint o rai eraill a gadwodd at y llwybr cul rhag ofn i Lol eu dal?  Dyfalaf mai dim un, os oedd gwell gwobrau o gymryd y ffordd lydan.

Na, nid yw dychan ynddo’i hun yn mynd i ddiwygio unigolyn na chymdeithas.  Eto mae gwerth amhrisiadwy iddo.  Ei swyddogaeth yw dangos na allwch chi ddim twyllo PAWB, DRWY’R AMSER, er y gallwch, chwedl Abraham Lincoln, dwyllo pawb weithiau, a rhai drwy’r amser.

3.     Pa ffordd yr ydym yn mynd?  Gan gychwyn ym 1965 yr oedd Lol yn rhan o ddeffroad gwleidyddol-ddiwylliannol ail hanner y 1960au, deffroad a barhaodd drwy’r rhan helaethaf o’r 1970au wedyn, cyn cael ei fwrw’n galed yn y flwyddyn ’79.  Ym 1965 hefyd, blwyddyn geni Lol, daeth Prydeindod J.R.Jones i ddiffinio’r broblem a hoelio’r gelyn mewn ffordd nas gwnaed o’r blaen, gan gynnig dadansoddiad a llwybr newydd a groesawyd gan garfan o genedlaetholwyr tra rhwystredig.  Y flwyddyn wedyn chwalwyd y rhwystredigaeth ymhellach mewn modd gorfoleddus gan genedlaetholdeb mwy confensiynol, sef ym muddugoliaeth Gwynfor Evans. Bu cynnydd amlwg mewn addysg ysgol Gymraeg.  Bu ymgyrchu ar sawl ffrynt.  Cychwynnwyd mentrau economaidd fel Adfer, Cymdeithas Tai Gwynedd, Antur Aelhaearn ac anturiau bro eraill.  Daeth y papurau bro, y mwyaf gwydn o’r cyflawniadau.  Rhan o’r ymysgwyd hwn fu Lol, gyda Thafod y Ddraig hefyd yn gydymaith iddo mewn rhai agweddau.

Mi af ymhellach. I’r rhai ohonom a ddymunai weld newid yng Nghymru, newid a fyddai’n cryfhau ein hunaniaeth a’n hunan-barch, cyfnod rhwystredig iawn oedd hanner cyntaf y 1960au. Eto yr oedd gobaith yr adeg honno. Disgwyl y Wyrth oedd rhan o’r gobaith, yn arbennig y Wyrth wleidyddol, petai Plaid Cymru ond yn ennill un sedd yn rhywle …  Rhan arall o’r gobaith oedd ffydd mewn rhai mesurau gwleidyddol, diwylliannol ac addysgol; dim ond inni wneud hyn, hyn a hyn, ac yna hyn, a hyn wedyn gyda lwc, fe ddôi  hi, fe geid atebion, fe fyddai pethau’n gwella.

A dyfynnu’r gân, ‘Ple mae’r goleuni’n awr?’  Ple mae’r gobaith heddiw?  Os dywedaf i mai i lawr, i lawr ac i lawr mae pethau wedi mynd yng Nghymru dros y 35 mlynedd diwethaf, faint o’r darllenwyr fyddai’n cytuno?  Ni rof enghreifftiau. Meddyliwch chi.

Er gwaethaf popeth rhaid inni ddal i gredu y bydd Lol yma i ddathlu ei ganmlwyddiant yn 2065.  Gallwn fod yn gwbl hyderus y bydd defnydd i’w lenwi.

Pum pwynt bach

Ambell bwynt bach, cwbl ddieffaith mi wn cyn eu sgrifennu, am y drafodaeth a’r bleidlais ddoe yn Nhŷ’r Cyffredin. Waeth imi heb ag ailadrodd na dyfynnu dim o’r llithoedd llawer grymusach a geir ar flogiau Craig Murray, Wings Over Scotland, Munguin’s Republic a Wee Ginger Dug;  gobeithio fod fy narllenwyr yn pori’n rheolaidd yn y rhain.  A darllenwch yr YMATEBION, e.e. i Wings y bore ’ma.  Dyna’i dweud-hi.

1.     Dyma’r Adain Dde wedi cael arwr newydd yn Hilary Benn, ei harwr mwyaf oddi ar Hugh Gaitskell.  Mae’r ymateb llesmeiriol i’w araith neithiwr yn atgoffa dyn o’r ymateb i araith Lloyd George fis Medi 1914 o blaid y Rhyfel Byd Cyntaf; rwyf wedi dyfynnu’n o helaeth ohoni yn rhifyn cyfredol Y Casglwr, a gweler hefyd Hen Lyfr Bach Lloyd George.

2.      Yn 1914 yr oedd y tyrfaoedd tu allan i Balas Westminster, fel ar sawl achlysur arall, yn gweiddi am ryfel.  Fel arall yr oedd hi neithiwr, a dyna un newid sydd wedi digwydd.  Wrth gwrs nid tyrfa werinol oedd hon ond tyrfa ddosbarth canol gyda rhai gwerthoedd radicalaidd; fe ddywed rhai mae’n siŵr fod elfen o ‘rent-a-crowd’ ynddi.  Ond tae waeth …

3.     Fe glywn ddweud mai ‘Pobl Blair’ (Blairites) yw’r rheini o’r Llafurwyr a fotiodd gyda’r Ceidwadwyr neithiwr.  Gadewch inni gofio nad gyda Blair y daeth agweddau adain-dde, yn cynnwys imperialaeth a rhyfelgarwch, i mewn i’r Blaid Lafur.  Mae’r rheini yn rhan o’i hanes o’r diwrnod y trowyd yn erbyn Keir Hardie yn 1914. Bu ynddi elfen radicalaidd yn gyfochrog, ond dau beth nad ydynt erioed wedi cydorwedd yn gyfforddus yw Llafur ac Egwyddor.  Bu ethol Corbyn yn gyfle i roi praw ar hynny eto.  Cawn weld …

4.      Fe ddywed rhai y bore ’ma y dylai Corbyn fod wedi rhoi’r chwip ar ei blaid, a’i fod wedi dangos gwendid drwy beidio.  Efallai wir. Ond yn yr hinsawdd a grewyd gan y cyfryngau fe wnaeth yn dda i gadw mwyafrif ei blaid seneddol a mwyafrif cabinet yr wrthblaid o’i du.  Nid yw hynny’n newid y ffaith mai un wir wrthblaid sydd yn San Steffan y dyddiau hyn, sef yr SNP.  Argyfwng Prydeindod yw cyd-destun hyn i gyd.  Rwsia, America, Ffrainc, Twrci i gyd wrthi’n bomio’n braf yn Syria, a BRITISH BOMBERS ddim yno?  Prydain yn sefyll o’r naill du?  Hollol annerbyniol.  Byddai Lloegr i’w gweld yn wan, fe ddôi ymadawiad yr Alban gam yn nes, a hynny’n golygu cam yn nes at ddiwedd y gêm fawr fel y bu oddi ar y diwrnod hwnnw yn 1066.

5.     Y funud hon ni wn pa ffordd y pleidleisiodd Aelodau Seneddol Cymru.  Gallwn gymryd fod tri aelod Plaid Cymru gyda’r SNP, a gofidio yr un pryd na byddai llais Cymru’n llawer, llawer cryfach.  O na bai yma fudiad gwleidyddol cenedlaethol y gellid ymddiried ynddo ar bob lefel.  Ac o na bai yma wasg.

O.N.  Erbyn hyn  (2.30) mae gan GOLWG 360 restr o sut y pleidleisiodd AS’au Cymru. Diddorol. Ambell syndod.  Peth arall yn fy nharo, mor ddi-sôn-amdanyn yw’r rhan fwyaf o’r rhain,  fel petai’r Cynulliad bellach weddi dod rhyngom a nhw.