Dyma un dda

Stori reit dda yr wythnos yma, academwr Albanaidd yn defnyddio Cymru ddof, ufudd fel offeryn i geryddu’r Alban wrthryfelgar. Yr Athro Adam Tomkins yw’r gŵr; bu hefyd yn Aelod Rhestr yn Senedd yr Alban ar ran y Ceidwadwyr. Ffurfiodd ei argraff o Gymru ddedwydd, ddiddrwg ar ôl wythnos o wyliau yn Ne Sir Benfro.

‘ “Angry” Scotland should be more like Wales and accept its place within the union,’ medd y pennawd. Ni ddyfynnaf ddim mwy, mae’r stori i’w chael ar Nation Cymru, ac mae cryn dipyn o ymateb.

Petai Emrys ap Iwan gyda ni heddiw byddai ganddo ddefnydd ysgrif newydd, ‘Bully, Taffy a Jock’. Cofiwch ddarllen Hen Lyfr Bach Bully, Taffy, a Paddy. Os nad yw gan eich llyfrwerthwr gallwch ei archebu o dalennewydd.cymru.

Cherchez la femme …

Digwydd gwylio darn o gyfweliad Dominic Cummings ddoe lle roedd yn cyhuddo Carrie, Mrs Johnson bellach, o ymyrraeth ac achosi penderfyniadau annoeth.

Ie, cherchez la femme, yr esgus hynaf … Ond yn wir, yn y llyfrau hanes mae ambell gofnod o wragedd neu fodins Stryd Downing yn dylanwadu, a choelia’ i byth nad yr enghraifft bwysicaf a mwyaf trychinebus yw’r hyn a adroddir amdani ei hun gan Frances Stevenson, Iarlles Lloyd George yn ddiweddarach, ar dudalennau 73-4 o’i hunangofiant, The Years that are Past. Sôn y mae am benbleth Lloyd George yn nyddiau cyntaf Awst 1914. Mae’n dyfalu fod Dafydd, yn ei galon, eisoes wedi penderfynu o blaid rhyfel, ond ei fod yn oedi nes cael rheswm a chyfiawnhad. Dyfynnwn:

“My own opinion is that Ll.G.’s mind was really made up from the first, that he knew we would have to go in, and that the invasion of Belgium was, to be cynical, a heaven-sent excuse for supporting a declaration of war. … He told me that his decision depended on whether the Germans invaded Belgium or not. In that event we were governed by a treaty. In those days I was not addicted to prayer, but I think as far as I could I prayed that the Germans would invade Belgium.”

Ac oni ddywed yr emyn

“Ni fethodd gweddi daer erioed
 chyrraedd hyd y nef” ?

Ateb bach ac ateb mawr

Pwt bach heddiw yn lle mynd i rali Tryweryn, ac rwyf wedi dweud y cwbl o’r blaen.

Yn 2004 mi sgrifennais fel hyn, a’i ailadrodd oddi ar hynny:

‘Hwyrach fod rhan o’r ateb gan yr hen Gymry. Daliaf fod hawl o hyd gan bob Cymro i hendref a hafod, os yw ei amgylchiadau mewn rhyw fodd yn caniatáu. Gadewch inni beidio â gwamalu: mae tŷ haf neu ail gartref yn iawn os mai Cymro a’i piau. Beth amdani, blant alltud ein hardal a aeth yn “drigolion gwaelod gwlad a gwŷr y celfau cain”? Nid yw’n ateb cyflawn i’r broblem o bell ffordd. Ond mae’n un ffordd fach o “ddal dy dir”.’

(Gweler ‘Hafod y Cymro’, t. 140 yn y gyfrol Meddyliau Glyn Adda, neu yn wir ar y blog hwn, 23 Chwefror 2016.)

Gan geisio byw’r broffes hon dyma fi’n dal fy ngafael ar dŷ yn fy ardal enedigol, sy’n ail dŷ i mi. Fy niolch? Y bygythiad o gael dyblu fy nhreth i gyngor gwlatgar Gwynedd. A ddylwn i wneud yr aberth yn llawen, mewn ffydd y bydd yn troi i ffwrdd y prynwr cyfoethog o Loegr? Os dyblir y dreth, neu ei threblu, neu fwy, mentraf broffwydo na fydd yn mennu y mymryn lleiaf ar y prynwr hwnnw.

A thro yn ôl mi es mor bell ag awgrymu rhywbeth bach arall, sef y dylai awdurdod lleol yng Nghymru, os yw yn wir o ddifri ynghylch cadw meddiant Cymry ar eiddo, roi tipyn o help ariannol i Gymro sydd am brynu ail gartref yn ei hen ardal. Edrychwch eto ar flog 9 Rhagfyr 2019 (dan y pennawd ‘Tai’), a dywedwch beth sydd o’i le ar yr awgrym.

O ran hynny mi ddywedaf i, heb oedi ddim mwy, beth sydd o’i le arno. Ateb bach ydyw, i broblem fawr fawr, a hwyrach mai gwell fyddai cadw’r adnoddau ar gyfer yr ateb mwy.

Yr ateb mwy. Wel, rwyf wedi ei gynnig ym mlog 3 Mai eleni, a does dim arwydd eto fod neb wedi cymryd y mymryn lleiaf o sylw. A chrynhoi: mae’r dydd wedi dod pan yw’n rhaid i awdurdodau lleol Cymru fynd hanner-yn-hanner gydag unrhyw Gymro sydd am brynu tŷ yng Nghymru. Bydd yn costio, ond rhaid i lywodraeth Cymru ddod o hyd i’r arian a’i ddynodi at y pwrpas. Mae’n gofyn deddf, a honno’n mynd at wreiddiau pethau.

Ond beth mae llywodraeth Cymru’n ei gynnig heddiw? ‘Rydym yn gweithio ar gyflymder i weithredu atebion cynaliadwy i’r hyn sy’n faterion cymhleth. Mae hyn yn cynnwys ymrwymiad i adeiladu 20,000 o gartrefi newydd, carbon isel ar gyfer rhent cymdeithasol yn ystod y tymor Senedd hwn.’

‘Cynaliadwy’? Peidiwch â malu! ‘Carbon isel’? Anghofiwch o! Codi mwy o dai? Dwysáu’r broblem. Wynebwch y gwirionedd: gormod o dai sydd yng Nghymru, a’r Cymry heb allu eu fforddio.

Atebion radical yw’r angen heddiw i lawer o bethau, ond diolch yn bennaf i geidwadaeth ddofn etholwyr y De-ddwyrain, dyma ni eto dan law farw plaid sydd yn an-radical yn nwfn ei henaid, ym mêr ei hesgyrn, yn nhoriad ei bogail ac ym môn ei gwallt.

Pwy a’n gwared?

Chware teg !

Hen barodi y byddai hogiau mawr yn ei chanu yn y 1940au:

Rwyf innau’n filwr bychan
Yn dysgu trin gwn pys,
I saethu Mwsa Linyn
Yng nghanol twll ’i glust …

(Rhywun yn cofio’r gweddill?)

Beth bynnag, siŵr bydd y laser yn barod at y Sul yma …

Dyna ni. Sport. Character-building. Sense of fair play. British values.

Maith ffolineb yr oes

Cylchlythyr i law ddoe oddi wrth y Cyngor Llyfrau. Pwyntiau yn dilyn cyfarfod o’r Is-bwyllgor Datblygu Cyhoeddi, a dyma un o’r pwyntiau:

“Mae’r Pwyllgor wedi gofyn i’r swyddogion edrych ar y defnydd o ‘rybuddion cynnwys’ ar lyfrau. Byddai’n dda clywed gennych os ydych wedi defnyddio rhybuddion o’r fath pan fo modd i gynnwys beri pryder i’r darllenydd.”

Wel naddo mae arna’ i ofn, nid yw hen gwmni bach Dalen Newydd wedi defnyddio rhybudd o’r fath hyd yma. Yn hynny o beth mae mewn cwmni da. Homer, Soffocles, Shakespeare, Dostoefsci – roisoch chi un o’r rhybuddion hyn ar flaen eich gweithiau? Ac yn wir beth am lên y Cymry? Y Gododdin, Canu Llywarch Hen, Y Mabinogi – dyna ichi weithiau sy’n cyfeirio at bethau go ofnadwy. Ac yn nes atom Rhys Lewis, Chwalfa,. Siwan, Ffenestri tua’r Gwyll, Tywyll Heno … heb sôn am hoff, ac unig, nofel disgyblion Lefel-A Cymru ! Oni ddylai eneidiau sensitif gael eu rhybuddio cyn darllen dim o’r rhain? O ran hynny, onid yw Teulu Bach Nantoer yn cynnwys un digwyddiad go frawychus? Ac yn Llyfr Mawr y Plant I, druan o ieir Eban Jôs !

Daw ton o chwŷs oer drosof innau wrth feddwl imi unwaith olygu a chyhoeddi’r gyfrol Canu Twm o’r Nant, sy’n cynnwys y llinellau

What is this gibberish, foolish fellow?
Dam i sil Satan! Dyma Sais eto!

ynghyd ag enghreifftiau gwaradwyddus eraill o anghywirdeb gwleidyddol!

Ond diolch byth, fe ysgafnheir fy nghydwybod ryw ychydig pan gofiaf fod clawr un o’m llyfrau (cyhoeddwyd gan Wasg Carreg Gwalch) yn dwyn “RHYBUDD IECHYD: mae’r llyfr hwn yn cynnwys y gair ‘gwerthuso’.”

• * *

Maith ffolineb yr oes. Calliwch wir.

Newydd gofidus iawn

Dro neu ddau yn y gorffennol mae Blog Glyn Adda (rhyw ddau ddwsin o ymwelwyr bob dydd fel rheol, hyd at 70 weithiau ar ddiwrnod da iawn) wedi tynnu’ch sylw at flog Craig Murray (UGAIN MIL o ddarlleniadau MEWN AWR, ac ymatebion wrth y llath). Heddiw daeth y newydd gofidus iawn fod barnwraig yn yr Alban wedi gwrthod apêl Craig Murray, llefarydd gorau ein dydd ar hawliau dynol, yn erbyn dedfryd o garchar oherwydd y modd yr adroddodd am achos llys Alex Salmond.

Nid wyf yn deall dim o’r manylion cyfreithiol na sut yr honnir iddo gyflawni trosedd. Ond mae’r cyfan yn swnio fel cam pellach mewn busnes tra rhyfedd ac amheus.

Fel y cofir, fe gafwyd Salmond yn ddieuog o bob cyhuddiad yn ei erbyn. Sut yn y byd mawr y cychwynnodd y peth? Pwy oedd yn gyfrifol? Beth oedd yr amcan? Pam yr oedd mor bwysig targedu dyn a oedd, ar y pryd, yn ddinesydd preifat heb unrhyw swydd nac awdurdod gwleidyddol? Ai ffordd ydoedd o gyrraedd at yr SNP a’r mudiad cenedlaethol Albanaidd yn gyffredinol? Yn sicr fe gafwyd un canlyniad sef y diffyg Sgoteg sy bellach rhwng Alex a Nicola. Ond nid ymddengys bod y rhwyg hyd yma wedi cerdded ddim pellach. Nid amharodd ar ganlyniad yr etholiad, ac nid oes lle i feddwl y bydd yn cyfrif mewn refferendwm, os daw un.

Yn y cyfamser mae’r hen Gordon Brown yn dal i drio!

Gwyddom beth sy’n poeni’r Sefydliad Prydeinig. Trident. Y dydd y bydd y llongau tanfor yn gorfod gadael Aber Clud, dyna’r dydd y bydd hi ar ben ar Loegr falch.

Pan ddaw’r dydd hwnnw, a fydd y Cymry’n deall beth fydd wedi digwydd? Rhaid paratoi ar ei gyfer, dydd ymwared â’r PETH yr wyf wedi sôn amdano o’r blaen. Ac ymhlith pethau eraill, rhaid inni gael GWASG.

Y Radio Times yn codi llais

Dyma’r trydydd tro i’r blog flogio ar y mater hwn.

A’r tro yma y Radio Times sydd wedi rhoi’r ysgogiad. Ar dudalen 7 o rifyn yr wythnos yma dyma ysgrif dan y pennawd ‘Post Office scandal is not over. But will the BBC keep fighting for justice?’ Yr awdur yw Nick Wallis, ymchwilydd a fu’n gyfrifol am gyfres radio ar yr helynt ac a fydd yn cyhoeddi llyfr arno yn ddiweddarach eleni.

Do fe gliriwyd rhai enwau ymhen hir a hwyr ac fe dalwyd rhyw esgus o iawndal. Ond mewn byd mwy cyfiawn na hwn ni byddai hyn ond megis dechrau.

Ac mewn rhai achosion bu’r cyfan yn rhy hwyr. Cofnoda Nick Wallis enwau tri phostfeistr a fu farw cyn cael y dyfarniad. ‘They spent the last decade of their lives as convicted criminals, whose assets were taken by a justice system that should have been there to protect them.’

Disgrifia wedyn yr anhawster o gael at y gwir. ‘The institutional unwillingness to acknowledge pernicious malpractice or misfeasance is a hallmark of the great many outrages committed by the state against its citizens.’ Neb o’r bobl mewn grym yn fodlon gofyn nac wynebu’r cwestiynau anodd. Lleiaf oll gweinidogion y llywodraeth.

Ac un o’r agweddau duaf. Pobl a fu’n gyfrifol am y camwedd yn derbyn gwobrau pellach mewn anrhydeddau a dyrchafiadau. Enwir Paula Vennells, cyn-brif weithredwraig Swyddfa’r Post, ‘…. allowed to leave office with a six-figure payoff, a CBE, a place on the board of the Cabinet Office and the chairmanship of an NHS Trust.’

A soniodd y blog hwn o’r blaen am griw arall o bobl a ddylai gyfrannu’n helaeth, er na ellir byth gyfrannu’n llawn, at yr iawndal y dylid ei dalu, sef y cwmnïau cyfreithiol a aeth ymlaen ag erlyniadau pryd y dylai fod yn amlwg ar ôl llond llaw o achosion fod rhywbeth mawr o’i le yn ganolog. Ynadon a barnwyr hefyd, gwelwch eich camwedd a dygwch ffrwythau addas i edifeirwch.

‘The Government,’ meddai’r erthygl, ‘has said it does not intend to hold anyone to account.’ Beth am lywodraeth Cymru? Clod i Jack Sargeant am dynnu sylw at benodiad gwaradwyddus gan Gymdeithas Bêl-droed Cymru.

Go dda’r Radio Times yr wythnos hon felly.

O … a chyn inni orffen, beth am hynny sy gennym o wasg Gymraeg? Efallai imi fethu ambell beth, ond ni welais yr un adran ohoni yn rhoi arweiniad ar y mater. Diflas yw gwasg nad yw’n gwneud dim ond ymgyrchu, ond eithafol ddiflas yw gwasg nad yw’n ymgyrchu o gwbl na byth yn codi llais am ddim byd. Mae gen i ryw hen deimlad o hyd y gallasai pethau fod yn wahanol petai Y Byd wedi cael cychwyn.

Yr Etholiad a’r PETH

Oddi ar 1959, rwy’n credu fy mod wedi gwrando canlyniadau tuag ugain o etholiadau cyffredinol, rhwng San Steffan a Senedd Caerdydd. Yng Nghymru, i gyd yn ddigalon, a’r fwyaf digalon oedd ’79 … tan echdoe.

Pam rwyf yn dweud hyn? Canlyniad y Rhondda. Gyda Dyffrynnoedd Conwy, Clwyd a Dyfrdwy, y Canolbarth oll, Sir Benfro a thua hanner Sir Gâr (Môn hefyd yn etholiadau San Steffan), diolch i’r ffermwyr ac i’r Mewnlifiad, yn swatio’n ddyfnach mewn Torïaeth, nid oes unrhyw obaith symud ymlaen yng Nghymru heb argyhoeddi etholwyr Morgannwg a Gwent. Am gyfnod wedi 1967 bu arwyddion y gallai hyn fod yn bosibl; ac yn ’97 dyma’r etholwyr a sicrhaodd inni ddatganoli. Bellach …

‘Rhyfeddol’, ‘syfrdanol’, ‘anhygoel’ oedd geiriau rhai o’r sylwebyddion ddoe am lwyddiant Llafur yn ei hen gadarnleoedd. Lol i gyd. Yr esboniad syml ac amlwg, y twpsod, yw fod yr UKIPiaid, pobl Brydeingar a cheidwadol at ei gilydd, wedi dychwelyd at eu hen blaid Brydeingar a cheidwadol, Llafur.

Am y Rhondda, gofynnaf, a fuasai Plaid Cymru wedi dal y sedd petai Leanne yn dal yn arweinydd? Ansicr, ond cyfeiriaf eto at flog 28 Medi 2018 lle dywedais – ac rwy’n dal i’w gredu – fod y Blaid drwy ei maith ffolineb wedi cael gwared â’r cynrychiolydd gorau a gafodd erioed, yn enwedig mewn seiadau holi Saesneg – sy’n bwysig, dywedwn a fynnom. Byddai’n dda gen i feddwl y daw awr Leanne eto. Yn y cyfamser, eithaf gwaith â Phlaid Cymru wirion, yn cynnwys y cyd-Aelodau Senedd a’i bradychodd mor anniolchgar a thrwch yr aelodau taledig a brynodd gath mewn cwd.

Ymddengys felly fod Llafur wedi cyrraedd y ffigiwr rhiniol i allu llywodraethu heb gymorth. Gwell hynny na bod P.C. unwaith eto’n mynd yn Gynorthwywraig Fach Siôn Corn, neu’n Llawforwyn i’r Llaw Farw.

Ac un waredigaeth, diolch byth! Dychmygwch B.C. mewn clymblaid â Llafur, ac ar restr siopa Adam, ei refferendwm ar annibyniaeth. ‘Cewch siŵr iawn,’ meddai Llafur. Cynnal y refferendwm, Llafur yn gweithio dros ‘na’, canlyniad echrydus, a dyna ddiwedd ein mudiad cenedlaethol gwleidyddol, efallai am byth.

Am lwyddiant P.C. yn seddau’r Hen Dywysogaeth, neu’r ‘Fro’ fel y byddem yn ei galw, ni welaf le i newid yr hyn a ddywedais droeon o’r blaen. Dyma bleidlais arferol y Cymry Cymraeg dros yr hyn y dylai P.C. fod. Sylwch, da chi, ar yr italeiddio. Nid oes a wnelo ddim â’r ‘polisïau’ diystyr, di-ddim, dwlali a roddodd y Blaid gerbron.

Effaith ralïau Yes Cymru? Edrychwch ar Ferthyr ! Ond rhaid i Yes Cymru ddal ati. Mae’n rhywbeth hwyliog ac adeiladol yng nghanol y chwalfa.

Effaith y pleidleiswyr 16-18 oed? Dim, ac eithrio ambell effaith negyddol o bosib.

§

Hartlepool a chynghorau lleol Lloegr? Dadfeiliad y ‘wal goch’? Unwaith eto, rwyf wedi rhoi’r esboniad yn gryno o’r blaen. Brexit oedd y catalydd. Dan yr ysgogiad hwnnw fe ddarganfu’r gwerinwr o Sais yn yr hen ardaloedd Llafur pwy ydyw mewn gwirionedd. Alf Garnett. Beth am y papur papuro, y Flatgate a’r holl bethau yna a fu’n gwneud y penawdau? Mennu dim ar hen bleidleiswyr Llafur; pobl yw’r rheini, fel y dywedodd Harri Webb, nid yn unig sydd yn hapus o fewn ‘the stench of homely corruption’, ond na allant fyw y tu allan iddo. Hyd y gwelaf y funud hon, gall Boris wneud beth bynnag a fynn ei galon dros y blynyddoedd nesaf. A thros dymor hwy, a fydd o gwbl Chwith yn Lloegr? Ar hyn o bryd mae gwrthblaid gref yn San Steffan, sef y cenedlaetholwyr Albanaidd. Os aiff yr Alban yn annibynnol, a fydd gwrthblaid o gwbl yn Lloegr?

§

Yr Alban. ‘Knife-edge’ yw gair mawr y cyfryngau heddiw wrth drio’n galed liwio’r etholiad fel llai na llwyddiant i Nicola. Fel yn etholiad San Steffan 2017, ond nid yr un diwethaf, llwyddodd y pleidiau Prydeinig i dawel glymbleidio, ond heb ddwyn dim oddi ar yr SNP hyd yma, dim ond arbed ambell glec iddynt eu hunain.

§

Yn ôl i Gymru druan. Y PETH y sgrifennais amdano,30 Tachwedd – 6 Rhagfyr y llynedd, mae yna o hyd, a’r tro yma fe deimlwyd ei effaith yn drwm.

A bellach y cwestiwn ymarferol yw hwn. OS DAW hi yn yr Alban, sut yn y byd mawr y cawn i bennau’r Cymry beth fydd wedi digwydd? Darllenwch eto flogiad 4 Rhagfyr.

SEF …

TAI

Mae’r amser wedi dod pan ddylai’r awdurdodau lleol yng Nghymru, ac yn benodol y cynghorau sir, fod â pholisi o rannu cost pob tŷ sy’n mynd ar werth yng Nghymru – neu, ddywedwn ni, mewn ardaloedd dynodedig o Gymru – yn ei hanner â phrynwyr o Gymry. Y gyd-berchenogaeth i barhau wedyn tan y dydd y dewisai’r perchennog preifat un ai brynu siâr yr awdurdod neu werthu ei siâr ei hun i’r awdurdod. (‘Perchennog preifat’ = un ai unigolyn neu bartneriaeth briod, sifil neu ddi-briod.)

‘Tŷ hanner Cownsil’, ffordd o haneru pris tŷ i Gymro, a pheth y mae’n rhaid ei wneud ar frys yn yr argyfwng presennol. Onid e, bydd popeth ar ben.

Beth yw ‘Cymro’? Gwneler diffiniad at y pwrpas. Dylai’r diffiniad gynnwys (a) unrhyw un wedi ei fagu yng Nghymru, a (b) unrhyw un o unrhyw fan yn y byd sy’n medru Cymraeg.

A oes gan y cynghorau sir yr adnoddau i wneud peth fel hyn? Nefoedd annwyl, nac oes. Mae’n rhaid i lywodraeth Cymru neilltuo swm mawr o arian at y pwrpas, i’w ddyrannu i’r awdurdodau lleol. Ac i wneud hynny mae angen deddf.

Pa lywodraeth a fyddai’n llunio deddf o’r fath? Pa bleidiau a fyddai’n ei hyrwyddo? A barnu wrth y taflenni sy’n dod trwy’r drws yma y dyddiau hyn, nid oes gan y prif bleidiau unrhyw glem sut i gwrdd â’r broblem. Mae gan Blaid Cymru yr un polisi difäol â’r lleill, sef codi mwy o dai. Gwyddom pwy fyddai’n eu prynu. A digon hawdd dweud ‘tai fforddiadwy’. Gwyddom yn rhy dda fforddiadwy i bwy. A phris y farchnad sy’n rheoli: y tŷ sy’n ‘fforddiadwy’ heddiw, bydd yn ddwbl ei bris mewn ychydig flynyddoedd.

Sut mae cael hyn i bennau gwleidyddion lleol a seneddol?

Mae’r amser yn fyr.

Mae’r cloc yn tician.

Defi Difas

Fe gewch feddwl, a dweud, beth bynnag a fynnoch am yr hen G.A. ar ôl hyn.

Neithiwr bu bron imi arwyddo Deiseb yr Wyddfa, wedi darllen am antics panelwyr ‘Have I Got News …’. Ond wnes i ddim, a’r bore ’ma dyma fi’n ôl yng nghwmni un o gymeriadau hoff, ac unig, nofel disgyblion Lefel-A Cymru, sef Defi Difas, Snowdon View.

Efallai mai hawdd yw dwedyd ‘Symud Snowdon’, ond mae rhai enwau fel Swansea, Mold, Port Talbot, Puffin Island, y mae’n anodd dychmygu’r map hebddynt yn ein hoes ni. Hen fynydd go anodd ei syflyd yw Snodn, ac wrth fynd ati i drio’i dyllu, ei bowdro a’i saethu (termau’r chwarelwr), onid yr hyn a wnawn yw gwanhau ein llaw yn erbyn yr Happy Donkey Hill a’r Leafy Lane?

Yn sicr mae eisiau Deddf Cofrestru a Diogelu Enwau Cymraeg, a dylai mapiau Ordnans ddod dan y ddeddf honno.

Mae peth arall sy’n fy mhoeni’n fawr iawn y dyddiau hyn, ac a ddylai boeni pob Cymro,

Sef …

Trowch i mewn bore fory.