Etholiadol

Wedi peth sôn am ohirio tan yr Hydref, dyma etholiad am ein pennau.

Rhagolygon go dda i’r Ceidwadwyr yng Nghymru, medd rhai o’r arolygwyr barn. Pam tybed? Ai record eu harweinwyr yn y Bae? A yw eu cefnogwyr, hen a newydd, yn cofio mai Andrew R.T. Davies oedd yr arweinydd, iddo gael ei olynu gan Paul Davies, ac i Andrew R.T. Davies ddod yn ôl wedyn? Na, go brin. Fôt i Boris fydd hon, os gwireddir y darogan. Fel yr oeddwn yn crybwyll dro neu ddau yn ôl, gyda chwalu’r ‘mur coch’ fe ddarganfu cryn lawer o gyn-bleidleiswyr Llafur yr hen ardaloedd diwydiannol pwy yw eu gwir gynrychiolydd, sef Alf Garnett. A dyma Boris yn ddiweddar wedi estyn dau lolipop i Alf: llai o gymorth i’r Trydydd Byd, a mwy o arfau niwclear i Loegr. Pa well neges i hen ‘Dorïaid Coch’ ym mhobman, a pha well ysgogiad i droi’n ‘Dorïaid Glas’ o’r diwedd? Ac nid yw hen ardaloedd Llafur Cymru, De na Gogledd, yn eithriadau o gwbl.

Bwriwch fod y polau yn iawn ac y gall hi fod yn drwch blewyn rhwng Llafur a’r Ceidwadwyr. A ddaw ‘Santa’s Litle Helpers’, chwedl Jac o’ the North, i’r adwy eto? Os temtir Adam a’i gynghorwyr, fe ddylent yn gyntaf ac yn anad dim ystyried rhai penawdau diweddar: ‘Labour renews vow to keep nuclear weapons’ (BBC, 26 Chwefror). ‘Keir Starmer to signal support for Trident nuclear weapons in Scotland’ (Daily Record, 25 Chwefror). Nid yw’r Blaid Lafur hon yn un i wneud dim â hi ar unrhyw lefel. Fel y dywedodd David Davies, Mynwy, cyn yr etholiad o’r blaen (ac rwyf wedi ei ddyfynnu droeon), y glymblaid naturiol yng Nghymru fyddai Llafur-Tori; dyna’r ddwy sy’n gytûn ar y pethau hanfodol.

---

Pwy sydd i gael pleidlais? Dowch inni weld … Y Ceidwadwyr yn mynd i uwchraddio’r A55 … dyna’r rheina allan. Y lleill? Gwarant i bobl ifanc … hyfforddiant o ansawdd uchel iawn … mil o ddoctoriaid … dwy fil o athrawon … diogelu dyfodol y GIG … dysgu gydol oes … trenau newydd. Pethau diniwed, diystyr, dwlali, pob plaid yn dweud mwy neu lai yr un peth. Ond arhoswch! Mae’r Democratiaid Rhyddfrydol yn mynd i uwchsgilio! Waw! Dyna ichi rywbeth i feddwl amdano! (Uwchsgilio dysgu Hanes Cymru, tybed?)

YN AWR. Pa blaid sy’n addo inni’r canlynol?

● Dim un rhawiaid yn fwy o’r MWD.

● Dim mwy o niwclear o unrhyw fath.

● Tai. Ystyriaeth onest a phwyllog i’r wir broblem, sef bod gormod o dai yng Nghymru, a’r Cymry’n methu eu fforddio. Codi miloedd yn rhagor o ‘dai fforddiadwy’? Dwysáu’r broblem. Pa blaid sydd am neilltuo cyllid helaeth i’r awdurdodau lleol ar gyfer prynu tai yn ôl i berchenogaeth gyhoeddus? Pwy fyddai’n barod i ystyried cyfundrefn o rannu perchenogaeth, gyhoeddus a phreifat, fel cam tuag at adfer meddiant i Gymry? (Plaid Cymru am dreblu’r dreth ar ail dŷ? Ni byddai’n mennu’r mymryn lleiaf ar y sawl sydd wedi gwerthu fflat yn Llundain am filiwn o bunnau, ond byddai’n cosbi rhywun fel yr hen G.A., sy’n ceisio cadw troedle yn ei hen ardal.)

Pe gwelai G.A. faniffesto yn cynnwys y tri pheth yna, hwyrach y gwelid ef yn cyrchu’n fwy selog tua’r bwth. A dyma ddau beth pellach a fyddai’n fonws:

● Creu trefn synhwyrol o lywodraeth leol, gan gadw rhai o nodweddion patrwm y 1970-90au ac adeiladu arnynt. Cyhoeddais y blogiad ‘Sir Gwymon a Sir Conbych’ droeon, a gellir ei ddarllen yn y gyfrol Wele Wlad, t.85.

● Adduned i daclo problem gymdeithasol sylfaenol Cymru heddiw, sef hunanddinistr y dosbarth proffesiynol Cymraeg. Gwobrau ariannol anferth ac anwrthodadwy i ddarpar fyfyrwyr sy’n dewis colegau Cymru. Gwrthweithio polisi bwriadol Llafur o allforio’n plant mwyaf galluog.

Ac un peth newydd yn yr etholiad hwn, pleidlais yn 16 oed. Unrhyw wahaniaeth? Cawn weld. Ond gweler eto’r hen ysgrif ‘Mwy – a Llai – o Ddemocratiaeth?’, blog 6 Rhagfyr 2012, neu Meddyliau Glyn Adda, t. 21.

* *

Cymaint â hynna heddiw am yr etholiad yng Nghymru Fach. Yr Alban sy’n bwysig wrth gwrs. Gamblwr yw Alex, ac os gweithia’i gambl y tro hwn bydd yn andros o strocen, a siawns nad yw arweinwyr yr SNP yn gwybod hynny yn eu calonnau. Unrhyw seddau a enilla ALBA ar y rhestr, seddau fydd y rheini na allai’r SNP eu cael, oherwydd gwneud yn rhy dda yn y seddau unigol. Gofidus yw’r anghydfod rhwng yr arweinwyr, a dyn a ŵyr beth oedd ei wir gychwyniad. Llaw pwy a fu wrthi? Efallai na chawn byth wybod. Ond yn yr Alban yn draddodiadol bu’r taro’n galetach nag yng Nghymru ddiniwed, am i’r Alban fod am ganrifoedd yn wladwriaeth, a’r cof am hynny’n parhau. Meddyliwn am wrthdrawiadau teuluoedd Bruce, Comyn a Balliol, am ddawn Mari Frenhines yr Alban i yrru pawb o’i chwmpas yn benben, ac am y modd y llwyddodd Bonnie Prince Charlie i hollti’r wlad yn ei hanner. Y Campbells a’r MacDonalds – a oes angen dweud rhagor?

* *

Ataliwch y wasg! Pennawd GOLWG 360 heddiw, ‘Galw am ohirio’r cwricwlwm newydd oherwydd Covid’. Dyma gyfle ichi ailddarllen fy hen flogiad ‘Llond Twb o Swigod’, 10 Mawrth 2015, neu Wele Wlad, t. 51.

Ychwanegiad

Mae ychwanegiad bach wedi ei wneud at flog ddoe. Hansard wedi llithro y tro cyntaf.

Tudalen o Hansard

Y DIRPRWY LEFARYDD: The Right Honourable the Leader of the House.

JACOB (canys efe yw): Madam Deputy Speaker, I shall be brief. Multum in parvo. I’m sure the House, having heard the Right Honourable the Foreign Minister’s statement, will want to congratulate him on the proposed massive expansion of Britain’s nuclear arsenal. (Hon. Members: Baaaaaa! Hear hear! Harumph!), because at this time of peril our Great British Nation is well advised to remember those wise words, si vis pacem, para bellum, to which I would add, Madam Deputy Speaker, para troopers, para gliders, para chutists … (Hon. Members: What about the para medics?). I would remind Members opposite that we are a world trading nation: the sea, oh the sea, is the gradh geal mo croide, and it is no use Honourable Members opposite complaining that British fish goes rotten in transit. Let us rather remember the adage sic transit gloria mundi. (Hon. Members: What about the health workers?) Well may you ask, what about the health workers? To those who ask ‘what about the health workers?’, I can only reply et tu Brute? Because the question rather should be cui bono? (Laughter.) Mony a mickle, to quote a greater poet than myself, Madam Deputy Speaker, maks a muckle, to which I would add lang may yer lum reek ! And at this juncture I would refer Honourable Members to Bord Fáilte Eireann. (Hon. Members: Baaaa ! Hear hear!) And on conclusion I can only quote the immortal words of Vergil, hic opus, hic labor est. (Cheers.)

Y DIRPRWY LEFARYDD: The Right Honourable the Prime Minister.

BORIS (cofio gwneud ei wallt yn flêr): Bah! Pah! Harrumpf! How can one follow my Right Honourable Friend’s brilliant and uplifting statement except by quoting Cicero, O fortunatam natam me consule Romam? We have been reminded – Pah! Phowwarrr! – that we, the Awesome Foursome, are a light unto the world, lux mundi, Madam Deputy Speaker. Or to put it another way φώς ἐν σκοτιᾳ, a light unto Scotland. (Hon. Members: Hear hear! Baaaaaa! Hon. SNP Members: Awa’ an bile yer heid!) To those who seek to break up and destroy our wonderful and amazing United Kingdom, I can only say absit omen, and I hardly need ro remind Honourable Members of the words of the Emperor Claudius to the court philosopher, Per ardua ad astra, Seneca ! As a leading world power of the twenty-first century we are in honour bound always to bear in mind dulce et decorum est debellare superbos. Let us unite in declaring chacun a son goût, bearing in mind always cherchez la femme. (Laughter.) And at this moment of ever-expanding opportunity for our incredible Great British Nation – Bah! Pah! – how better can I put it than in the two immortal words of Pericles addressed to the men of Athens – ὶακκι δα ! (Cheers.)

Y DIRPRWY LEFARYDD: The House will now adjourn.

Gwobr arall i Alf

‘Etholiad Alf Garnett’ oedd etholiad Rhagfyr 2019. Gyda dymchweliad y ‘mur coch’ yng ngogledd Lloegr fe ddarganfu carfan helaeth o gyn-bleidleiswyr Llafur mai Alf bellach yw eu gwir ladmerydd. A’r dyddiau diwethaf dyma Boris, Jacob, Dominic a’r criw yn gwobrwyo Alf â dau gyfnewidiad polisi: yn gyntaf toriadau trwm mewn cymorth i wledydd tlawd, ac yna ddoe yr addewid am fwy o ffrwydron niwclear i atgyfnerthu safle Prydain Fawr yn y byd.

Cynllunio ymlaen bum mlynedd a mwy y mae’r llywodraeth, meddai hi. Ond y cyfan, wrth gwrs, yn rhagdybio y bydd yna Brydain Fawr fel gwladwriaeth unedol ymhen pum mlynedd. Cawn weld beth a ddigwydd tua’r Alban yna, ond efallai mai Ingland an’ Wêls fydd y pwer niwclear adnewyddedig aruthrol hwn.

Nid wyf eto wedi clywed ymateb Nia Niwc, A.S. Llanelli a llefarydd Llafur ar arfogaeth, ond roedd yn rhaid i Lafur ddweud rhywbeth. Ymateb Syr Keir, ar ôl pwysleisio’i ymrwymiad llwyr i’r niwclear, oedd poeni y bydd gennym lai o danciau a jets. Dibynnwn felly ar y pleidiau cenedlaethol, fel mor aml, i wneud gwaith gwrthblaid. Taniodd yr SNP a llywodraeth yr Alban, fel y gellid disgwyl, ac ar wefan Nation Cymru ceir erthygl gref, gwir werth ei darllen, gan Hywel Williams A.S.

Ond i Blaid Cymru fe gyfyd cwestiynau. Beth am yr ‘adweithyddion bach’ y mae mwmian yn eu cylch yn Nhrawsfynydd a’r Wylfa? Mae cynlluniau newydd Boris yn rheswm pellach i ni Gymry beidio ag ymwneud dim mwy â niwclear o unrhyw fath. A gawn ni ddatganiadau clir gan Liz Saville Roberts a chan Rhun ab Iorwerth na byddant yn cefnogi unrhyw ddatblygiad niwclear pellach yng Ngwynedd na Môn?

A gofynnaf eto, a yw Adam wedi gofyn i Drakeford a yw polisi Llafur yn dal yr un fath â phan fynegodd Carwyn wirion ei fawr awydd i gael Trident i Gymru?

A chofiwn o hyd am y MWD. Beth mae Plaid Cymru’n mynd i’w wneud? Ie, WNEUD?

Pwy a’n gwared … ?

Cawsom ddarllen ddoe am gynhadledd rithiol Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, ac am araith rithiol yr arweinydd, Jane Dodds, yn gosod allan y pethau mawr y bydd y blaid hon yn eu cyflawni pan fydd ‘mewn llywodraeth’. Uchafbwynt yr araith oedd ymosod ar y syniad o annibyniaeth, peth a fydd (a dyfynnu’r adroddiad) ‘10 gwaith yn fwy cymhleth a 10 gwaith yn fwy poenus na Brexit’, ac a fydd yn ‘achosi niwed am genedlaethau’.

Iawn, pawb â’i farn ar y pen yna. Ond ’rhoswch funud … Ai yr un Jane Dodds yw hon â’r Jane Dodds y tynnodd Plaid Cymru yn ôl er mwyn ei helpu yn isetholiad Awst 2019? Ie choelia’ i byth. Roedd yna ryw ‘Gynghrair Aros’ yr adeg honno on’d oedd.

Iawn drachefn, os oedd yn fater o wir argyhoeddiad. Ond ’rhoswch eto … a oedd y Blaid Cymru hon yr un Blaid Cymru ag sydd heddiw’n addo refferendwm ar annibyniaeth yn syth wedi iddi ffurfio llywodraeth ym mis Mai?

Dyma wleidyddiaeth ddigyfeiriad, ddiamcan, ddi-strategaeth, ddi-glem. Pwy a’n gwared rhag gwleidyddion o’r safon hon?

Tro ar fyd ?

Hanesyddol. Hollol ddigynsail, hyd y gwn i. Sef y dyn o archfarchnad Iceland yn cael yr hwi am fod yn wrth-Gymreig.

Rhydd i bawb ei farn ar unrhyw fater ac mewn unrhyw sefyllfa. Ond daw ffactor arall i mewn pan fo dyn mewn safle lle gall niweidio pobl eraill drwy fynegi a hyrwyddo rhyw safbwynt. A chŵyn sylfaenol y gwrth-Gymreigiwr yn erbyn y siaradwr Cymraeg (neu’r Cymro yn yr ystyr draddodiadol) yw ei fod yn medru’r Gymraeg. Ymosodiad yw gwrth-Gymreigrwydd, nid ar weithredoedd grŵp ethnig ond ar ei fodolaeth.

Ble nesaf?

‘Yn fore awn i Ferwyn’, a’i gardiau i bob swyddog carchar a fu’n erlid preswylwyr o Gymry? Beth amdani, Adran Comisiynydd yr Iaith?

Tro wedyn rownd y prifysgolion a’r colegau? Y broblem yma – y gwrthwynebiad ddywedai rhai – yw na byddai fawr neb ar ôl o blith athrawon, darlithwyr, gweinyddwyr a phorthorion. Dyma, yn y cylchoedd hyn, y ‘diofyn’ chwedl y cyfrifiadurwyr (default), y peth y gellir ei gymryd yn ganiataol, y man cychwyn.

Cyflwr seicolegol yw gwrth-Gymreigrwydd, neu gyflwr seico-gymdeithasol a bod yn fwy manwl, oherwydd y sefyllfa gymdeithasol, yn y pen draw, sy’n creu’r ymagwedd a’r ymddygiad. Mae’n effeithio’n waeth ar rai categorïau o bobl nag ar eraill, ac effeithio’n wir ar rai proffesiynau, a’r pennaf o’r rheini yw’r proffesiwn academaidd. Lle mae’r Cymry yn y cwestiwn, mae dau fath arno, sef (a) yr allanol, a (b) y brodorol. Ac onibai am (b) ni fyddai (a) wedi cael unrhyw ddrwg-effaith o gwbl. Fel yr wyf wedi dweud droeon o’r blaen, bydd Duw’n anfon hyrddiau o (a) mewn ymgais i wylltio’r Cymry a’u hysgwyd i wneud rhywbeth ohoni. Hyd yma nid yw wedi gweithio. Fel y dywedodd J.R. Jones yn gryno a chlir, ‘O fewn i’r Cymry y mae eu gelyn’.

Cymerwn yr enghraifft bwysicaf a mwyaf trychinebus. Hyd at ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg yr oedd trwch y Cymry wedi dal eu tir drwy amryfal droeon a pheryglon. Ond o 1847 ymlaen dyma gymryd y cam anghywir a chychwyn ar gwrs gwallgo o hunan-ddinistr y mae’n anodd meddwl am ddim byd tebyg iddo yn hanes pobloedd. Fe allai ein teidiau Victoraidd fod wedi anwybyddu’r Llyfrau Gleision, neu ddweud wrth y tri chomisiynydd am fynd i grafu. Ond wnaethon nhw ddim.

Pam? Pam yn y byd mawr? Am fod y PETH, a oedd yno ers cymaint o amser, y tro hwn wedi cyd-daro ag awr anterth Lloegr ymerodrol.

Rhag fy mod yn ailadrodd, darllenwch eto fy mlogiadau ar Y PETH, 30 Tachwedd hyd 6 Rhagfyr. Ac i gael golwg ar gychwyniadau’r PETH, cofiwch ddarllen ac astudio’r gyfrol Llythyr Gildas a Dinistr Prydain.

Lloffion yr Wythnos

Ambell beth o’r dyddiau diwethaf. Weithiau trio cofio, crafu ’mhen, edrych ambell “stori blaenorol” chwedl Golwg 360.

● Symudiadau pleidiol a fydd efallai’n rhoi mwy o ddewis i ni’r etholwyr. Plaid Diddymu’r Cynulliad yn addo gwneud tipyn o sioe ohoni. Dwyn tipyn oddi ar y Torïaid, ac efallai oddi ar Lafur hefyd? Help bach i Blaid Cymru?

Ar y llaw arall, Llafur am roi ymgeiswyr o blaid annibyniaeth yn Arfon, Meirion-Dwyfor a Cheredigion. Cawn weld beth fydd gryfaf ym meddwl pleidleiswyr Llafur, eu hymlyniad wrth y label “Llafur” ynteu eu Prydeindod? Os yr ail, dyma ennill i’r Ceidwadwyr. Newydd nid mor dda i Blaid Cymru … ?

A rŵan Llafur-Annibyniaeth. Pwy fydd eich ymgeisydd ym Môn? A beth am Wrecsam, Delyn, Aberafan, Cwm Cynon, Blaenau Gwent, seddau Caerdydd … ?

● Syr Keir Starmer yn gwneud darllediad ar gefndir Jac yr Undeb. Y Guardian yn datgelu cynnwys adroddiad cyfrinachol o fewn y Blaid Lafur yn argymell “parch ac ymrwymiad at y wlad”. GOLWG 360 yn crynhoi: “defnydd o’r faner, cyn-filwyr, gwisgo’n smart ger y gofeb ryfel a.y.b. yn rhoi i bleidleiswyr synnwyr o arddel gwerthoedd gwirioneddol.” Llafur yn dod allan fel “Torïaid coch”? Be sy’n newydd? Rywsut ni weithiodd i Gaitskell yn y 1950au, ond fe weithiodd i Tony Blair. A’r enghraifft fwyaf llwyddiannus ohono yw buddugoliaeth ysgubol Llafur yn etholiad 1945, buddugoliaeth rheolaeth gymdeithasol a chydymffurfiaeth os bu un erioed. Attlee yn ddyn bach teidi. Bwstas bach. Wrth benelin Churchill drwy’r rhyfel, ond am gadw’r holl reoliadau yr oedd Churchill am eu bwrw ymaith. (Gweler fy llyfr O’r India Bell a Storïau Eraill, tt. 35-6.)

A sylwer uchod: “defnydd o’r cyn-filwyr”. Pryd y daw cyn-filwyr, ac o ran hynny milwyr, i ddeall mai cael eu defnyddio y maent? A fu unrhyw beth mwy di-chwaeth dros y dyddiau diwethaf na’r defnydd o’r Capten Syr Tom?

● Ond a fydd yna Iwnion Jac i Syr Keir ei lapio’i hun ynddi? Yn y Mail on Sunday roedd Peter Hitchens am ddyfeisio baner newydd i’r hyn a fyddai ar ôl o Brydain Fawr, gan roi lle i Gymru arni. Meddai’r pennawd: “Say goodbye to Scotland, put Wales on our flag – and let’s save England!” Ar ôl “so there goes St. Andrew’s Cross” roedd y colofnydd am “gywiro cam hanesyddol” drwy sodro’r Ddraig Goch, â thipyn o wyrddni dan ei thraed, ar ben Croes San Siôr. Tipyn o gawdel artistig, a chawdel cyfansoddiadol hefyd. A Chroes Andreas a’i chefndir glas wedi mynd, nid oes gwladwriaeth unedol mwyach, nid oes Prydain Fawr, ond cynrychiolir Cymru o hyd gan arwydd Lloegr, canys rhan o “this our kingdom of England” yw “this our principality of Wales” oddi ar 1536 a than nes digwydd rhyw ddaeargryn. A phroblem aruthrol arall: pa liwiau y byddai’r Red Arrows yn eu chwythu wedyn?

● Problemau Prydeindod eto. Yr Athro Russell Deacon o Goleg Gwent sy’n poeni’n arw, ac ni wnaf yn well na dyfynnu adroddiad Nation Cymru. “He claimed that younger people have ‘no sense of what it means’ to be British. … So you don’t find any kind of British institutions that push themselves in Wales. Things like for example the Imperial War Museum, there’s none of these in Wales. There’s no British Museum in Wales. It’s all Welsh institutions, so they’re not really seeing what the British side is, only what the Welsh side is.’” Ofnadwy onid e!

Ond yn rhan gyntaf ei gyfweliad mae’r Athro’n llawer nes ati, lle’r awgryma mai’r ffordd fwyaf tebygol i Gymru gael ei hannibyniaeth fyddai i Loegr ei chicio allan. Ie, cofiwn bob amser adnod Gwyn Alf, “We Welsh look like being the last of the British. There is some logic in this. We were, after all, the first.” A darllenwch eto y blog hwn, 3 Rhagfyr.

● A sôn am sefydliadau cenedl. Yn ystod dadl yn y Bae ganol yr wythnos, clywyd y sylw “Nid adeilad ar ben bryn yn Aberystwyth yw’r Llyfrgell Genedlaethol.” Finnau wedi meddwl … ond gwell imi lanhau fy sbectol mae’n debyg.

Hefyd, siŵr bod deng mlynedd er pan ddywedais yn rhywle fod yr unfed ganrif ar hugain yn tynnu ’mlaen ac mai arwydd o anaeddfedrwydd – y pryd hynny hyd yn oed – oedd sôn am lusgo pethau i mewn iddi.

● Tebyg y bydd etholiadau Senedd Cymru’n cael eu gohirio o fis Mai tan ddiwrnod Guto Ffowc. A fydd y dyddiad yn ddewis ffafriol i Blaid Diddymu, cawn weld. Ond un canlyniad da yw rhoi hanner blwyddyn arall i Blaid Cymru ailystyried ei phenderfyniad i alw’n syth am refferendwm annibyniaeth os daw hi i safle o ddylanwad. Mae ysgrifau doeth ar Nation Cymru wedi galw am ymbwyllo, a gallwn ddarllen rhybuddion taer Simon Brooks mewn trydariadau. Er mwyn y nefoedd, gadewch inni weld sut yr aiff pethau tua’r Alban yna, ac adeiladu wedyn ar y sefyllfa hollol newydd a all ddod i fod. Gweler fy mlog, 4 Rhagfyr.

● Neithiwr ddiwethaf yr oeddwn yn darllen sylw a dadogir ar Einstein: “Dau beth sy’n ddi-ben-draw, y greadigaeth a ffolineb dynion. Ac nid wy’n siŵr am y cyntaf.” A heddiw dyma ddarllen am lywodraeth Cymru’n ystyried prynu tir yr arfaethedig Wylfa B gan gwmni Horizon a’i gadw tan y dydd y gwelir rhyw ddatblygiad niwclear yno eto. Pa werth datganoli dan law pobl fel hyn? Fôt i Blaid Diddymu?

Cefnogwch y ddeiseb!

● Ers blynyddoedd lawer rwyf wedi derbyn dadansoddiad ‘Deddf Parkinson’, fod gormod o staff mewn cyrff cyhoeddus, a’r cyrff o ganlyniad yn llai effeithiol.  OND: mae’r toriadau a orfodir heddiw gan Lywodraeth Cymru ar y Llyfrgell Genedlaethol yn afresymol ac anesgusodol, a dyna pam rwyf wedi arwyddo’r ddeiseb at Bwyllgor Deisebau’r Senedd. 

● Dros y blynyddoedd eto rwyf wedi dysgu mai pen draw ymdaith bron bob deiseb at awdurdodau, os nad oes rhyw sancsiwn gyda hi, yw y bin sbwriel. SERCH HYNNY: mae’n rhaid trio dweud rhywbeth yn rhywle, ac rwy’n cefnogi’r ddeiseb hon.

● Fwy nag unwaith o’r blaen ar y blog hwn ac mewn mannau eraill rwyf wedi dyfynnu geiriau’r gŵr doeth, fod pobl weithiau’n cael cyfnodau o fynd yn fwy tebyg i wladwriaeth ac yn llai tebyg i genedl.  Ymddengys mai dyna sy’n digwydd i Gymru oddi ar ddatganoli. Bu, ac mae o hyd, yn gyfnod o danseilio a dymchwel pethau sy’n wir allweddol i’n parhad, ac nid oes enghraifft fwy llachar na sgandal fwy gwarthus na’r ymosodiad ar Brifysgol Cymru, 2007-11.  Yn awr bobol, ble bryd hynny yr oedd y sefydliad addysgol a diwylliannol Cymraeg yn cwato, cyfran uchel o’i aelodau yn raddedigion y Brifysgol?  Ble, er enghraifft, yr oedd staff y Llyfrgell Genedlaethol? Nemesis?  Eitha’ gwaith?  SERCH HYNNY OLL, rwy’n cefnogi’r ddeiseb.

● Oes, mae a wnelo mae’n siŵr â lliw ein llywodraeth, sef llywodraeth y Llaw Farw, marweidd-dra traddodiadol Llafur, ei diffyg amgyffred a’i diffyg dychymyg.  Ond mae mwy na hynny yma y tro hwn. Mae yma gastiau mul a mynci busnas.  Mae rhywun yn rhywle, o ryw gymhelliad nad hawdd rhoi enw arno, yn mynd ati i sbeitio a sarhau. Mae’n rhaid o leiaf, i’r Pwyllgor Deisebau drafod y ddeiseb; cawn weld beth a wna’r gwleidyddion wedyn. Dyna pam yr wyf yn cefnogi’r ddeiseb.

● Dim gwir wrthblaid ychwaith. Dywedwch fod Llafur wedi’r etholiad (mis Tachwedd bellach medden nhw) yn gwahodd Plaid Cymru i fod yn gynorthwy-ydd bach mewn clymblaid. Gallai Plaid Cymru ateb: ddim heb ddad-wneud y difrod hwn i’r Llyfrgell Genedlaethol a chau allan o’r cabinet bob gweinidog a fu’n gyfrifol amdano.  A wnâi hi hynny …?  YN Y CYFAMSER: rhaid inni gefnogi’r ddeiseb.

● Dim sylwebaeth o unrhyw sylwedd chwaith. Bu dirywiad enbyd oddi ar yr adeg pan oedd  y ddwy raglen newyddion ddyddiol, Y DYDD a HEDDIW yn cystadlu â’i gilydd mewn ysgogi trafodaeth.  A byddai’n dda cael UN cyhoeddiad wythnosol yn codi llais a rhoi arweiniad.  OND: yn niffyg dim arall, cefnogwn y ddeiseb.   

● HEDDIW !

Cyfrinach Trump ?

Dyna Joe Biden wedi ei ‘sefydlu’. A pharhau â’r ieithwedd Ymneilltuol, ni chawsom fendith gan ein hannwyl gyn-weinidog, ac ni welwyd cynrychiolaeth gref o frodyr a chwiorydd yr eglwys arall.

Wrth ystyried y dyfodol a’r rhagolygon, clywir y doethion ymron i gyd yn sôn am ‘berthynas fwy normal’ rhwng yr Unol Daleithiau a gweddill y byd. A’n helpo os gwir hynny! Ac wrth edrych yn ôl ar oruchwyliaeth Trump, rhaid cofnodi rhai pethau:

● Ni fomiodd mo Iran.

● Ni chychwynnodd ryfel ag unrhyw wladwriaeth arall.

● Fe geisiodd gymod â Gogledd Korea.

Beth bynnag am y ffordd y triniodd ei wlad ei hun, nid yw ei record dramor yn cymharu am funud â chatalog troseddau echrydus rhagflaenwyr fel Truman, Kennedy, Johnson, Nixon, Reagan a’r ddau Bush.

Rwy’n meddwl fy mod yn gweld beth oedd cyfrinach Trump, a chewch chi feddwl am fy namcaniaeth. Fe gymerodd arno ei fod yn waeth nag oedd. Fe wnaeth hynny drwy siarad yn gwrs, yn goman, yn eithafol, yn afresymol, yn simplistig, yn greulon, yn fabïaidd. Fe actiodd hogyn drwg drwg. Pam gwneud hynny? Am mai drwg yw pobl, ac am mai drwg y maent yn ei hoffi. Dyma gyfrinach a ddeellir gan unbeniaid a demagogiaid bob amser, ac mae digon ohonynt ar draws y gwledydd heddiw. Nid oes well enghraifft na Pwtyn.

A fydd hyn yn galluogi Trump i ddod yn ôl ‘mewn rhyw ffurf’ fel y soniodd ddoe? Amhosibl dweud. OND gyda’r dyn ei hun wedi gorfod encilio, mae ei gefnogwyr yna o hyd. Mae’r rhain yn nifer mawr, tua hanner y wlad, ac rwy’n amau eu bod yn credu efengyl Trump yn fwy llythrennol ac yn fwy angerddol nag ef ei hun. Mae canran go uchel ohonynt yn hollol wallgo. Sut mae gwneud pobl wirion yn gall? Sut mae eu diddyfnu o’r nonsens y maent wedi mynd i’w gredu? Cyfyd y cwestiwn yn ddigon aml mewn hanes, ac un o broblemau America yw nad yw’r sefydliad rhyddfrydig byth yn barod i droi’r tu min fel y dylai tuag at eithafwyr y Dde. Dylai pethau fel y KKK a’u cymheiriaid o wahanol raddau fod wedi eu herlyn, eu cosbi’n galed a’u diwreiddio o’r tir ganmlwydd yn ôl fel na chodant byth eto. Ond mae’r Chwith honedig bob amser yn ofni’r Dde. Daw i’r meddwl o hyd ddamcaniaeth Lenin, mai pleidiau’r Chwith, o dan gyfalafiaeth, sy’n gwneud y pethau gwir adweithiol. Ai Lenin yw’r awdurdod gorau ar beth sy’n ‘adweithiol’ a beth nad yw, sydd gwestiwn mawr arall.

Ddim ar unrhyw gyfri

Darllen y bore ’ma (BBC Cymru Fyw) fod cwmni o’r enw Shearwater Energy yn ystyried adeiladu ‘adweithyddion niwclear bychain’ ym Môn, nid ar safle’r Wylfa ond yn gyfagos, ynghyd â fferm wynt yn gwmpeini iddo. Ac adroddir fod y cwmni’n sôn am gynlluniau tebyg yn yr Alban ac Iwerddon.

Dibynnwn yn awr felly ar lywodraethau’r Alban ac Iwerddon i ddweud ‘anghofiwch o’ yn syth.

Gadewid y penderfyniad wedyn i gynghorau Môn a Gwynedd (gan fod mwmian am rywbeth tebyg yn Nhrawsfynydd).

Polisi Plaid Cymru, yn ôl y diwethaf a glywsom, yw ‘dim mwy o niwclear’. Os yw hi o ddifri, dylai hi yn awr gyfarwyddo’i holl gynrychiolwyr etholedig, ar bob lefel, nad ydynt i gefnogi cynlluniau fel hyn yn yr un o’r ddau le.

A wneir hyn?

Gwahoddaf Adam Price i ateb y cwestiwn.