Feirdd, sefwch yn y bwlch !

Streiciau a sôn am streiciau, a hynny am resymau hollol ddealladwy hefyd y dyddiau hyn.

Streic arall? Beth amdani, feirdd a phrydyddion Cymru?

Newydd glywed am benderfyniad awdurdodau Eisteddfod Llangollen i ‘gydweithio â bardd’ er mwyn cael arwyddair newydd yn lle cwpled T. Gwynn Jones. Feirdd, sefwch yn y bwlch. Peidiwch â gwneud dim i hyrwyddo’r ffwlbri ofnadwy yma sy’n tarddu o benglogau pobl ddigywilydd a di-ddallt.

‘Google Translate’ wir ! Fe ganodd bardd mawr o Gymro o’i galon gan roi arwyddair cynnes ac addas sydd wedi gwasanaethu ac wedi ysbrydoli hyd y dydd hwn. Oes unrhyw brydydd heddiw’n meddwl y gall wella arno?

A beth am ddatganiad cryf gan Gymdeithas Barddas?

Camgymeriad William Morgan

Clywed fod awdurdodau Eisteddfod Llangollen yn mynd i ystyried cwestiwn aruthrol o bwysig fory, sef a ddylid newid geiriau T. Gwynn (wps!) Jones o fewn arwyddair yr ŵyl, ‘Byd gwyn fydd byd a gano …’.

Yr hen William Morgan wedi ei methu hi welwch-chi, ac mae’n hen bryd diwygio’r bumed bennod yna o Fathew:

Neis iawn eu byd y tlodion yn yr ysbryd …

Cŵl eu byd y rhai addfwyn …

Smashing eu byd y tangnefeddwyr …

Gwylied awduron eraill hefyd. ‘Pam fod eira yn ddymunol dros ben?’ (D.I.) Gwleidyddol Gywir Tomos (Daniel Owen), Mentra Aml-ddiwylliannol (Ceiriog), Madam Ryng-ethnig (W.D. Owen).

• * *

Ond gwamalrwydd o’r naill du. O ddifri calon ac yn enw pob synnwyr a rheswm, pwy sy’n mynd i roi stop ar y nonsens ofnadwy yma?

Datgan Teyrngarwch

Darllen fod yna gyfarfod pwysig ofnadwy’n cael ei gynnal heddiw yn neuadd ddawns Palas Buckingham. Mae’r brenin wedi gwahodd saith ar hugain o sefydliadau a chyrff cyhoeddus, ‘cyrff breintiedig’ (privileged bodies) yn ôl y disgrifiad swyddogol, i gyflwyno ‘anerchiad teyrngar’ i ben y wladwriaeth yn bersonol (loyal address to the sovereign in person), ac i dderbyn diolch ganddo yntau mewn geiriau dethol wedyn. Mae’r 27 i fod yn sefydliadau ‘diwylliannol arwyddocaol sy’n adlewyrchu cymdeithas amrywiol y D.U.’

Pwy sy wedi eu gwysio felly? Yn eu plith mae Corfforaeth Llundain, Banc Lloegr, Y Gymdeithas Frenhinol, Eglwys Loegr ac Eglwys Rufain ym Mhrydain. Rhyfedd yw’r olaf: onid i’r Pab y mae teyrngarwch pob Pabydd? Beth oedd yr helynt hwnnw yn yr unfed ganrif ar bymtheg hefyd? Dim gwahoddiad i Dystion Jehofa nac Undeb yr Annibynwyr? Mae yno rywbeth na chlywais erioed amdano o’r blaen, ‘The Military Knights of Windsor’. (Nhw ydi gwŷr y Gwragedd Llon o’r un lle?) Dim sôn am Feibion Glyndŵr na Gorsedd y Beirdd? Yna byd addysg: prifysgolion Rhydychen a Chaergrawnt, a phedair o brifysgolion yr Alban. Beth am yr hen Brifysgol Cymru?

Sy’n dod â ni at gwestiwn o bwys. Ydi ei Fawrhydi y Brenin yn cofio’i fod yn dal yn Ganghellor ar y Brifysgol, hynny sy ar ôl ohoni? Yn sicr doedd o ddim yn cofio yn 2007 pan lwyddodd gelynion y Brifysgol ffederal o’r diwedd yn eu hen fwriad o’i dinistrio. Gwaith canghellor prifysgol yw amddiffyn safle a braint y sefydliad dan ei ofal. Faint o hynny wnaeth Siarl pan oedd ei angen? Affliw o ddim byd. Beth yw gwerth ‘teyrngarwch’, ‘llw’, ‘adduned’ mewn byd fel hyn?

Fel y bydd rhai ohonoch yn cofio efallai, nid yw’r hen G.A. yn wrth-frenhinol o ran egwyddor. Mi ddywedais dro yn ôl fod rhaid cael rhywbeth i bobol wirion weithiau. Ond wir-ionedd, mae yna du hwnt i wirion, ac mae rhywun yn dechrau cael amheuon ynghylch rhagolygon y frenhiniaeth hon.

Ys gwn i …?

Wn i fawr o hanes y Gynhadled Wanwyn sy newydd ddod i ben, ond mi glywais am yr alwad am i’n Gweinidog Iechyd gael yr hwi. Dyma enghraifft o ‘fynd trwy’r mosiwns’, galwad a wnaed gan wybod yn iawn na chaiff ei gwrando.

Yr oedd pethau ffitiach, h.y. nes adref, y gallasai’r cynadleddwyr eu gwneud. Ys gwn i a wnaed y tri hyn?

(1) Gyda Virginia Crosbie A.S., am resymau cwbl ddealladwy, yn mwmian am yr Wylfa unwaith eto, a ailddatganwyd yn gryf a diamwys bolisi gwrth-niwclear Plaid Cymru, gyda siars i’w holl wleidyddion lleol a chenedlaethol gadw ato ar boen eu bywydau?

(2) Tai. Yn lle’r obsesiwn â chodi mwy o dai, peth sy’n sicr o ddwysáu’r broblem, a fabwysiadwyd polisi cynhwysfawr fel bod Cymry’n gallu meddiannu’r tai sydd ar gael? Mae ‘Cynllun Prynu Tai Gwynedd’ yn gychwyn i’r cyfeiriad iawn.

(3) Tai eto, a marc du y tro hwn i Gyngor Gwynedd. Drwy osod y premiwm ar ail gartrefi heb eithrio brodorion, fe wnaed camgymeriad mawr a cham mawr. A ddywedodd y Gynhadledd wrth ei chynghorwyr am ailfeddwl a dadwneud y cam hwn ar unwaith?

Eneiniad

Y newyddion drwg yn dymchwel am ein pennau o bob cyfeiriad – rhyfeloedd a sôn am ryfeloedd, cynhesu byd-eang, ambiwlansys ar streic, tomatos yn mynd yn brin, y Cymry’n mynd yn brinnach … Ond hwrê, diolch byth, dyma rywbeth i godi’n calonnau y Gwanwyn oer hwn! Na phoenwn felly, mae’r olew sanctaidd yn barod ar gyfer coroni Carlo a Camilla, wedi ei gysegru yng Nghaersalem echdoe.

Reit. Y cam nesaf. Oherwydd y berthynas glos a chynnes rhwng y pâr brenhinol a Chymru, mae’n hollbwysig eu bod yn cael eu heneinio ar y diwrnod mawr ag Oel Morys Ifans. Fel y gosododd Iolo Morganwg i lawr mewn deddf, mae’r hylif bendithiol hwn (y peth gorau at gryd cymalau) i gael ei gysegru ym Mlaenau Ffestiniog, dan lafarganu Gweddi’r Orsedd, gan Archdderwydd Cymru, ac yn bresennol hefyd Batriarch Caersalem a chynrychiolaeth o’r holl gyrff Protestannaidd Cymreig. Ac fel y melyswyd yr olew olewydd yn y Tir Sanctaidd â joch o ddwfr rhosyn ac un neu ddau o bethau eraill, felly mae Olew Morys i gael ei bereiddio â llond ecob o ddiod cyrains duon cartref a llond gwniadur o Win Hors Radish Harri Mul. Wedi hynny bydd y sylwedd sancteiddiedig yn cael ei hebrwng i Abaty Westminster gan ddirprwyaeth gref o’r Urdd, Swyddfa Comisiynydd y Gymraeg, Dyfodol i’r Iaith a Mentrau Iaith Cymru.

Nid oes angen dweud y fath edrych ymlaen eiddgar sydd drwy Gymru at y ddefodaeth hanesyddol ac ystyrlon hon.

Dau gwestiwn at ddydd ein nawddsant

Gŵyl Ddewi ddydd Mercher. Tybed pa neges obeithiol, pa oleuni ar ein cyflwr, fydd gan y siaradwyr eleni?

Dyma ddau gwestiwn i’r areithwyr, y sylwebyddion oll a’r cyfryngau hefyd, feddwl amdanynt.

1. Yn ystod y trigain mlynedd rhwng Tynged yr Iaith a’r dydd heddiw, beth ddylem ni, beth ALLEM ni, fod wedi ei wneud yn wahanol ?
2. Yn ôl cyfrifiadau 1991 a 2001 yr oedd arwyddion bychain fod rhywbeth yn dechrau gweithio. A hynny yng nghysgod trychineb ’79. Pa fformiwla oedd ar waith bryd hynny? Bellach yn y Gymru ddatganoledig, dyma ffigurau 2011 a 2021. A gollwyd y fformiwla yn nyfroedd y Bae? A ddylem yrru rhyw frogäwr neu sgwba-blymiwr i chwilio amdani?

Rwyf wedi codi’r cwestiwn hwn o’r blaen, 6 a 9 Rhagfyr y llynedd. Hyd yma nid oes neb ohonoch wedi cynnig ateb.

Dau ymddiswyddiad

Tebyg na ddylai newydd mawr yr wythnos ddiwethaf fynd heibio heb i’r hen flog ddweud rhywbeth.

Digwydd clywed ‘Any Questions’ wnes i ddoe, gyda’i groesdoriad arferol o farnau adain-dde. Tri o’r panelwyr yn hollol sicr o ddau beth: (a) fod popeth yn yr Alban wedi dirywio’n echrydus ‘under Sturgeon’ fel y byddan nhw’n hoffi dweud; a (b) y bydd ei hymadawiad yn ergyd farwol i’r SNP, yn agor drws i blaid arall, ac yn waredigaeth i ‘our country’, ‘this Union’, ‘this Britain of ours’ &c &c. Neb o’r tri, mae’n amlwg, yn ymwybodol o’r gwrthddywediad! Chware teg i Mary Beard, fe gywirodd hi un arall o’r panelwyr yn syth pan honnodd hwnnw na allwch chi ddim cael swydd mewn prifysgol yn yr Alban bellach heb fod yn gefnogwr yr SNP! Ffantasïau’r Prydeinwyr, yr ydym mor gyfarwydd â hwy yng Nghymru yr un modd!

Gan fynd heibio i gwestiynau llawer pwysicach, dyma gyfeirio’n unig at ddau ymateb ar y cyfryngau pan ddigwyddodd y peth.

Yn gyntaf, digrif oedd gweld yr hen Robert Peston wedi ei lusgo i Gaeredin i ddehongli’r sefyllfa, yn dawnsio yn ei unfan yn yr oerni a dweud dim llawer o ddim byd.

Yn ail, Newyddion S4C yn cael Carwyn Jones i adrodd ei brofiad ei hun o ymddiswyddo’n wirfoddol a heb fod dan bwysau. Triwch gofio. A oedd hwnnw’n benderfyniad a gipiodd y penawdau oll a pheri dadlau a dadansoddi am ddiwrnodiau wedyn? Dyna’r gwahaniaeth yntê, gwleidyddiaeth yr Alban heddiw’n dal i yrru arswyd ar y Sefydliad Prydeinig; am Gymru a’i gwleidyddion, neb yn malio dim, oherwydd does dim i falio yn ei gylch.

A’r cyferbyniad llachar wedyn. Yr oedd Nicola yna – ac fe fydd eto – i newid pethau. Yn ganolog yn y newid hwnnw yr oedd – ac y mae, ac fe fydd – cael gwared â Trident. Cofiwn ninnau sylw Carwyn ar y pwnc hwnnw yn yr unig beth o unrhyw bwys a ddywedodd erioed. ‘Mwy na chroeso.’ Creu gwell byd: cadw pethau fel y maent, neu hyd yn oed yn fwy fel y maent – dyna’r cyferbyniad. A chanolog yn y ‘pethau fel y maent’: mawredd a rhwysg Lloegr.

‘Methiant’ medd y cyfryngau, â gorfoledd bron yn unllais. ‘The Dream in tatters’, meddai’r Daily Mail. Nid yw polau heddiw’n awgrymu hynny o gwbl. A phan ddaw haneswyr i gloriannu’r degawd diwethaf yn hanes yr Alban bydd yn anodd iddynt anwybyddu’r brif ffaith a’r brif gamp aruthrol a gyflawnwyd, sef clirio’r Llaw Farw, Llafur, allan.

§

Am y peth trist, a thrist iawn, y rhwyg rhwng rhwng Salmond a Sturgeon, beth oedd ei wir achos, a beth oedd gwir darddiad y cynllwyn yn erbyn Salmond, yr ydym yn dal yn y niwl. Tybed a gawn oleuni byth?

§

A nodyn bach gwleidyddol o’r cwr arall. Dyfarniad Starmer na chaiff Corbyn sefyll eto dan enw Llafur, a chyda hynny ailadrodd yr hen anwiredd am ‘wrth-Iddewaeth’. A ydyw Corbvn wedi meddwl o ddifrif am sefyll yn Islington dan faner arall? Neu hyd yn oed am ymddiswyddo a chael isetholiad er mwyn gwneud hynny? Clec i Syr Anysbrydoledig? Oes rhywun wedi awgrymu hyn?

Y gwir argyfwng

Yfory ym Machynlleth fe fydd cynhadledd genedlaethol ar fater ‘Yr Argyfwng Tai’. Ni allaf fynd yno i ddweud wrth y cynadleddwyr y peth amlwg. Ys gwn-i a fydd rhywun yno’n ei ddweud?

Y peth amlwg hwnnw? Gormod o dai sydd yng Nghymru, a dim digon o Gymry i’w meddiannu.

Un ateb bach bach, fel yr wyf wedi dweud o’r blaen, yw i Gymro feddu mwy nag un tŷ. Ateb bach bach, dywedaf eto. Ond beth mae Cyngor Gwynedd (P.C.) yn ei wneud? Cosbi’r Cymro sy’n rhoi’r help bach bach hwn. Dyma ichi blaid wedi colli ei chyfeiriad yn llwyr, a gwleidyddiaeth hollol tu-chwith.

Os yw’r gynhadledd i gyflawni unrhyw beth o werth, cynigied rhywun, a chefnoged y cynadleddwyr: ‘bod argymell i Gynghorau Sir Cymru ailystyried y mater hwn a phenderfynu eithrio rhag talu’r premiwm y brodor sy’n dal ail eiddo yn ei ardal.’

Duder

Rhowch glust y Cymry llengar –
Ac nid yw hyn yn jôc –
Wrth ddwedyd am y lliwiau
Wel cofiwch ddweud yn wôc.

            ’Nen’ duwch, na ddwedwch ‘düwch’
                  Yw’r neges nawr i ni:
            Ylwch, dywedwch ‘duder’,
                  Mae hynny’n fwy pi-si.

            O, gwyliwch rhag dweud ‘düwch’,
                  Rhag ofn i chi gael clec:
            Heb bryder, deudwch ‘duder’,
                  Cans dyna sy’n pi-ec.

            Mae hefyd glamp o broblem
                  Â’r hen derfyniad ‘-on’,
            Ac mewn rhai cyd-destunau
                  Nid ydyw yn reit-on.

            A chwi gogyddion Cymru,
                  Rhowch sylw dwys i hyn
            Wrth wneuthur teisen fwyar du
                  Yng Ngwlad y Menyg Gwyn.

            Wel dowch, anghofiwch ‘düwch’ – 
                  Mae deddf yn awr a bair,
            Mewn gwlad wleidyddol-gywir,
                  Mai ‘duder’ ydyw’r gair.

            A  dowch a deudwch ‘duder’,
                  Cyhoeddwch ar bob tu,
            Â hyder, ‘duder’ deudwch
                  Drwy drwch y düwch du.

CEFNDIR Y GERDD

Mae ‘Grŵp Gorchwyl a Gorffen’ dan Lywodraeth Cymru wedi llunio canllawiau ‘Terminoleg ym Maes Hil ac Ethnigrwydd’, ac mae’r Cyngor Llyfrau’n eu cylchredeg i olygyddion a chyhoeddwyr. Mae ‘duder’ yn hen air gydag enghreifftiau ohono yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru, ond hyd y gwelaf mae’n golygu yn union yr un peth â ‘düwch’. Cyfarwyddir ni hefyd: “PEIDIWCH â defnyddio ffurfiau lluosog ar ansoddeiriau ‘du’ a ‘gwyn’ wrth gyfeirio at bobl (h.y. ‘pobl Ddu’ nid ‘pobl Dduon’, a ‘pobl wyn’ nid ‘pobl wynion’).” Mae hyn yn gywir i’r graddau mai enw benywaidd unigol yw ‘pobl’, eto’n gallu cymryd ambell ansoddair lluosog ar ei ôl. Ond ni chredaf mai ar dir gramadegol y gwnaed y rheol newydd hon inni.

xxxxxxxxxxx

Cymysgiaith

‘Cymysgiaith rhwng chwerthin a chrio.’ Pa well nag ymadrodd Parry-Williams i gyfleu ymateb unrhyw un call wrth edrych ar safle Hysbysfwrdd Swyddi Cymru? Oes, mae llu o gyfleon i unigolyn brwdfrydig a chanddo sgiliau rhyngbersonol ardderchog ac awydd i weithio mewn tîm; sgiliau TG rhagorol a phrofiad o uwchreoli hefyd yn help.

Mewn rhai achosion mae rhywun yn amau a yw maint y cyflog yn ddigonol, o ystyried aruthredd y dasg. ‘Swyddog Datblygu a Hyrwyddo’r Gymraeg’ ym Mhrifysgol Bangor’: a all £35-42 mil fyth fod yn gydnabyddiaeth deilwng am y fath ymgymeriad Hercwleaidd? A dyma’r Party of Wales yn chwilio am Brif Weithredwr. Dim ond £64 mil am gyflawni’r amhosibl? Pres mwnci!

‘Swyddog Gwasanaethau Democratiaeth Dros Dro’ yw angen mawr Cyngor Gwynedd y dyddiau hyn. Ninnau wedi meddwl mai gwaith beunyddiol y cynghorwyr oll a’r swyddogion yw hyrwyddo a gweithredu democratiaeth, a hynny nid dros dro ond dros byth. £29 mil yw’r uchafswm cyflog. Ond wir, yn yr argyfwng presennol, oni allai hwnnw fynd tuag at helpu’r digartref?

Dywed rŵan dy fod di’n cynnig am swydd ‘Rheolwr Adnoddau ac Ansawdd Dysgu ac Addysgu’ ym Mhrifysgol Y Drindod Dewi Sant, ac yn methu â’i chael. Cwyd dy galon, mae S4C yn chwilio am ‘Arweinydd Amrywiaeth, Cynaliadwyedd a Phwrpas Cymdeithasol’. Ac os nad honno, beth am swydd ‘Cydlynydd Datblygu Sgiliau Academaidd’ ym Mhrifysgol Aberystwyth? (Yn yr hen ddyddiau anoleuedig wrth gwrs, Athrawon, Darlithwyr a Thiwtoriaid fyddai’n gwneud rhyw bethau felly; nid yn gwbl lwyddiannus bob amser mae’n wir, ond eto mae’n syndod iddynt lwyddo cyhyd a chystal heb yr un Cydlynydd ar gyfyl y lle.)

Ond o ddifri …

Cydlynydd eto, sef … daliwch eich gwynt … ‘Cydlynydd Cydraddoldeb, Amrywiaeth a Gwrth-hiliaeth’ yn y Coleg Cymraeg Cenedlaethol. O ddifri, go iawn rŵan a dim lol, os oes gennych chi hyd at £34 mil y flwyddyn i’w sbario, er mwyn y nefoedd penodwch UN darlithydd arall trwy’r Gymraeg yn RHYWLE mewn UNRHYW BWNC, nid lluchio’ch pres i ffwrdd ar ryw rwtshi-ratsh a rhyw rwdl-mi-ri fel hyn! Pwy sy’n dyfeisio’r pethau yma?

A sôn am y colegau, a’r ‘prifysgolion’ fel y maent bellach yn hoffi eu galw’u hunain, allwn ni ddim peidio â sylwi mai yn anaml iawn y gwelir y rhain yn cynnig swyddi go iawn ar yr Hysbysfwrdd nac ar dudalennau unrhyw gyhoeddiad Cymraeg. Ambell i beth bach ynglŷn â’r Gymraeg, cyfieithu, a rhyw fymryn o gydlynu weithiau. Beth am yr holl swyddi darlithio yn yr holl amrywiaeth o bynciau? Ffair gyflogi hollol wahanol. (A beth yw’r stori sy’n mynd o gwmpas y dyddiau hyn, am benodi tîm o naw o bobl newydd yn sgil yr Is-Ganghellor newydd i roi trefn unwaith ac am byth ar yr hen Goleg ar y Bryn? Gwir? Welwyd mo’r un o’r naw swydd ar yr Hysbysfwrdd, mae hynna’n sicr.)

Yn olaf, yr Eisteddfod Genedlaethol. Mae’n ymddangos fod ganddi nid llawer llai na chwarter miliwn y flwyddyn i’w fuddsoddi mewn chwech o benodiadau newydd. ‘Rheolwr Technegol’, £44 mil: iawn, dyna rywbeth pendant. Ond pa rai yw’r pethau hyn y gall ‘Cydlynydd Corfforaethol’, ‘Cydlynydd Artistig’, ‘Rheolwr Masnachol’, ‘Rheolwr Cystadlu’ a ‘Rheolwr Marchnata a Chyfathrebu’ eu gwneud, amgen nag a wnaed dros y blynyddoedd gan y Prif Weithredwr, Trefnyddion y De a’r Gogledd, y Cyngor a’r Pwyllgorau Lleol a’u swyddogion hwythau?

Ac un awgrym bach i’r Brifwyl. Os oes rhyw dipyn ar ôl yn yr hosan, beth am ryw £50 mil tuag at ‘Swyddog Gofalu Printio Digon o’r Cyfansoddiadau’?