Fel cyfraniad bach at fwrlwm wythnos yr Eisteddfod, dyma arolwg ystadegol cwbl ddiniwed. Galwedigaethau ein Harchdderwyddon:
Oriadurwr 1
Ffermwr 1
Argraffwr a Chyhoeddwr 1
Gweinidogion Wesle 2
Pregethwyr Bedwyddwr 2 (1 Gweinidog ac 1 Athro Coleg)
Cyfreithwyr 3
Gweinidogion M.C. 4
Addysgwyr 7 (un yn llyfrwerthwr hefyd)
Gweinidogion Annibynwyr 12 !!
WAW ! Be wnewch chi o hynna, ddarllenwyr?
CYFLWYNYDD: Waaaa! Croeso’n ôl i Lwyfan y Cyfrwy ac i gystadleuaeth fawr y dydd! Ie, Cystadleuaeth Harddwch y Blaid Geidwadol!
CEFNOGWYR: Waaaaa!
CYFLWYNYDD: Ie, pwy fydd Prif Weinidog nesaf Prydain Fawr? Mae’r Maes yma’n ferw o ddisgwylgarwch!
CEFNOGWYR; Waaaa!
CYFLWYNYDD: A rŵan … [SAIB] … mi fedra’ i gyhoeddi i chi mai’r tri sy wedi dod i’r llwyfan ydi …………… Rishi Swnami …….
CEFNOGWYR: Waaaaa!
CYFLWYNYDD: Lis Tryst ….
CEFNOGWYR; Waaaaaaaa!
CYFLWYNYDD: A Ceiniog Mordaunt …
CEFNOGWYR: Waaaaaaaaaaaa!
CYFLWYNYDD: Rishi, tyrd ymlaen! Llongyfarchiadau ichdi! Siŵr bod Mam a Dad yn hapus! A rŵan deuda wrthon ni be wyt ti’n gobeithio’i gyflawni fel Prif Weinidog …
RISDHI: Bod fel Magi Thatcher.
CYFLWYNYDD: Waaaa! Glywsoch chi hynna? ‘Bod fel Magi Thatcher!’ Gwych! Rhowch gymeradwyaeth!
CEFNOGWYR: Waaaaaaa!
CYFLWYNYDD: Ac yn nesa ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… [SAIB HIR] …………… Lis Tryst!
CEFNOGWYR; Waaaaa!
CYFLWYNYDD: Dywed wrthon ni Lis, be fyddai dy flaenoriaeth di fel Prif Weinidog?
LIS: Dal i gyfundrefnu ymateb y Gorllewin i Pwtyn, fel mae Boris wedi gwneud mor effeithiol.
CYFLWYNYDD: Gwych! Mi allwn ni drystio Lis yn fanna! Rhowch gymeradwyaeth!
CEFNOGWYR: Dechrau canu Rule Britannia.
CYFLWYNYDD: Ac yn nesa …………………………………………………………………………………………………………………. [Hanner awr yn ddiweddarach] Ceiniog Mordaunt! Ceiniog am dy feddyliau di, Ceiniog!
CEINIOG: Fel swyddog uchel yn y Llynges Brydeinig Wrth Gefn rydwi’n gobeithio cael dreifio sybmarîn Trident a setlo cenedlaetholwyr yr Alban unwaith ac am byth!
CYFLWYNYDD: Waaaa! Dyna ichi uchelgais! Pob lwc ichdi efo honna!
CEFNOGWYR: Dechrau Canu Land of Hope and Glory.
CYFLWYNYDD: Waaaaaaa! Dyna inni ddewis cyffrous! Pwy eith â hi? Gawn ni weld … Ac yn awr yn ôl i’r stiwdio.
Achos llawenydd mawr drwy Gymru benbaladr yw penodi Mr. EDMUND BURKE, y gwleidydd a’r llenor adnabyddus, yn Is-Ganghellor newydd Prifysgol Bangor. Meddai llefarydd ar ran Cyngor y Brifysgol (sef y corff a wnaeth y penodiad): “Yr ydym yn falch ofnadwy fod y penodiad hwn wedi ei wneud. Pwy yn ninas Bangor ac yng Nghymru sydd heb ddarllen campwaith Mr. Burke, Rifflecsions on the Refoliwsion in Wêls ?” Ond ychwanegodd y llefarydd: “Hen dro, Jac Glan-y-gors. Tria eto boi. Bydd swydd glanhawr yn Adran Seicoleg y Brifysgol yn mynd yn fuan.”
Aeth ein Gohebydd Dysgu ac Addysgu ar drywydd ambell ymgeisydd aflwyddiannus arall. Meddai Mr. Charles James Fox: “Pwy ti’n nabod ydi hi ’de washi.” Ond dywedodd Mr. William Pitt yr Ieuengaf yn raslon: “Mae’r ymgeisydd gorau wedi mynd â hi, dyn â chanddo’r sgiliau i ddatblygu strategaeth newydd uchelgeisiol yn cynnwys methodolegau cefnogi penderfyniadau deallus mewn amgylcheddau cymhleth.” Gofynnwyd i Mr. Thomas Roberts, Llundain (gynt o Lwyn’rhudol, Pwllheli) a oedd ef yn siomedig na phenodwyd Cymro. “Sais, Gwyddel, Cymro, affliw o ots bellach,” oedd ei ateb. Mae Mr. Thomas Paine yn ein sicrhau nad oedd ef yn ymgeisydd am y swydd. Gwrthododd Mr. Thomas Jefferson wneud unrhyw sylw.
Datganiad polisi heddiw gan Lywodraeth Cymru ar fater ail gartrefi. Dyma ddiwrnod da felly i gyhoeddi unwaith yn rhagor y ddogfen a anfonais at Gyngor Gwynedd ar 1 Mehefin, gyda dymuniad iddi gael ei hanfon ymlaen at bob cynghorydd. Y diwethaf a glywais, 27 Mehefin, nid oedd wedi mynd allan. Beth yw’r anhawster tybed?
* *
Cynigiaf y sylwadau hyn fel cyd-berchennog gyda fy mhriod ar ail gartref yn Sir Gwynedd. Nid wyf yn bwriadu talu’r premiwm ychwanegol o 300% sydd i’w osod gan Gyngor Gwynedd. Gobeithiaf na ddaw hyn yn destun gwrthdaro, ond yn hytrach y bydd y polisi wedi ei adolygu gan yr awdurdod erbyn y daw’n amser hawlio’r dreth. Yr wyf wedi trafod y mater a gosod safbwynt droeon mewn blogiadau ac mewn print, a dyma grynhoi’r ystyriaethau fel y gwelaf i hwynt.
● Nid wy’n amau na fwriedir y polisi gan y Cyngor, a’i gefnogi bellach gan Lywodraeth Cymru, mewn ateb i broblem gymdeithasol fawr. Ond y mae’n bwysig adnabod gwir natur y broblem honno, a rhoi arni’r enw iawn. Cawn ddychwelyd at hyn, ond yn awr down yn syth at y cwestiwn, adolygu ym mha fodd? ATEB: drwy eithrio rhai categorïau wrth bennu’r premiwm ychwanegol. A sylwer ar y gair: nid esgusodi, ond eithrio.
● Dyma awgrymu’r categorïau:
Yn gyntaf oll ac yn amlwg, perchennog neu gyd-berchennog (e.e. priod neu bartner sifil) sydd un ai yn frodor o’r ardal lle mae’r ail eiddo, neu wedi etifeddu’r eiddo fel gwaddol teuluol. Dau gwestiwn:
(a) Beth yw ‘brodor’? Rhywun wedi ei fagu yn ardal yr eiddo, neu wedi byw yno am gyfnod penodol (i’w bennu drwy ystyriaeth). Prawf ei fod yn frodor? Datganiad ysgrifenedig gan (dyweder) ddau gymydog yn yr ardal dan sylw.
(b) Beth yw ‘ardal’? Er mwyn pendantrwydd, yr hyn sydd, neu a fu, yn ardal llywodraeth leol neu yn rhaniad hanesyddol: (i) y plwy, neu ardal bresennol y Cyngor Cymuned lle mae’r eiddo (yn fy achos i, Plwy Llandwrog); (ii) plwy cyffiniol (e.e. Llanwnda, Llanllyfni); (iii) y cwmwd (Uwchgwyrfai); (iv) y cantref (Arfon); y sir (un ai Sir Gaernarfon neu Wynedd 1970-90au neu y Wynedd bresennol).
● ADNABOD Y BROBLEM. Mae ychydig eithriadau, ond yn gyffredinol dyma’r WIR BROBLEM – ac os na rown yr enw iawn arni, rydym yn ein twyllo’n hunain: gormod o dai sydd yng Nghymru, a dim digon o Gymry i’w meddiannu. Rhown hi fel hyn: petawn i, oherwydd y premiwm, yn gorfod gwerthu’r ail eiddo, pwy fyddai’n debyg o’i brynu …?
● Wedi dweud cymaint â hyn, rhaid wrth ddiffiniad gweithredol o ‘Cymro/Cymraes’. Gallwn yn ddiogel ddweud: (a) unrhyw frodor o Gymru, yn ôl y diffiniad uchod o ‘frodor’. A beth am estyn yr egwyddor i (b) unrhyw un, o unrhyw fan yn y byd, sy’n medru Cymraeg at ryw safon? (Pa safon, a sut i’w mesur: materion i’w hystyried.)
● Wedi adnabod y broblem, y camau cyntaf fyddai gwneud eithriadau fel a awgrymir uchod. Mae angen, ac angen brys, am gamau pellach, radical a realistig. Y nod, a pheidiwn â gwamalu: diogelu, ac os yn bosibl adfer, meddiant Cymry ar dai Cymru. Dyma’r hyn a ddywedais mewn blogiad fis Gorffennaf y llynedd: ‘A chrynhoi: mae’r dydd wedi dod pan yw’n rhaid i awdurdodau lleol Cymru fynd hanner-yn-hanner gydag unrhyw Gymro sydd am brynu tŷ yng Nghymru. Bydd yn costio, ond rhaid i lywodraeth Cymru ddod o hyd i’r arian a’i ddynodi at y pwrpas. Mae’n gofyn deddf, a honno’n mynd at wreiddiau pethau.’ Os yw’n hawdurdodau sirol o ddifrif ynglŷn â’r broblem enfawr hon, sy’n dwysáu bob dydd a phob awr, rhaid iddynt bwyso’n ddi-oed ar lywodraeth Cymru am ddeddfwriaeth.
● Yn y cyfamser, gofaled y cynghorau nad ydynt yn cosbi’r Cymro neu’r Gymraes sy’n ceisio cadw troedle yn ei hen ardal neu ddal gafael ar eiddo etifeddol. A ydym wedi anghofio’r arwyddair ‘DAL DY DIR’?
O ran diddordeb, gellir darllen yr eitemau hyn ar Flog Glyn Adda (glynadda.wordpress.com):
‘Hafod y Cymro’ 23 Chwefror 2016 (hefyd yn y Gyfrol Meddyliau Glyn Adda, t. 140). ‘Tai’ 9 Medi 2019.
‘Tai a threthi’ 3 Mai 2021.
‘Ateb bach ac ateb mawr’ 10 Gorffennaf 2021.
‘Neges i ymgeiswyr’ 24 Ebrill 2022.
D.G.J. 1.6.22
Go dda Nation Cymru heddiw, a da iawn Simon Rodway am ei adolygiad ar y llyfr newydd The Celts: A Sceptical History gan Simon Jenkins o’r Guardian.
Mae wedi fy mhoeni ers blynyddoedd fod sylwadaeth yng Nghymru, drwy’r ychydig gyfryngau sy gennym bellach, wedi mynd yn beth mor glaear a diniwed a di-ddim. Ond heddiw dyma’i dweud-hi nes bod y lle’n clecian, gan alw i gof rhai ohonom bolemeg Harri Webb yn Saesneg ac Alwyn D. Rees yn Gymraeg hanner canrif yn ôl.
Pawb ohonom a ŵyr unrhyw beth am y Celtiaid, fe wyddom fod rhai pethau’n ansicr yn eu cylch o’r crybwylliad cyntaf, a bod digon o ffantasi wedi ei gweu o’u cwmpas yn ystod y cenedlaethau. Nid yw cofnodi hynny’n ddim newydd i neb ohonom. Yr hyn a wna pobl fel Simon Jenkins yw cymryd hynny’n fan cychwyn i ymosod ar unrhyw hunaniaethau heblaw’r un Seisnig yng ngwledydd Prydain heddiw, ac wrth gwrs ymosod yn arbennig ar y Gymraeg.
Cyflwr seicolegol yw gwrth-Gymreigrwydd, yn effeithio ar rai categorïau o bobl yn fwy na’i gilydd. Mae digon o Gymry, Cymraeg a di-Gymraeg, yn ei gael yn ddrwg oherwydd y PETH yr wyf wedi sôn amdano droeon. Dosbarth arall lle mae’n taro’n drwm yw academwyr a deallusion Seisnig, yn enwedig rhai o’r Chwith, pobl flaengar a goleuedig yn eu golwg eu hunain. Ie, pobl y Guardian, gradd yn waeth na gwrth-Gymreigwyr coman pen arall y farchnad, yr hen Janet ac Anne Robinson.
Darllen hefyd ar Nation Cymru fod yr Athro Patrick Sims-Williams wedi sodro’r hen Jenkins yn y Times Literary Supplement. A ysgogir fi i ddarllen y llyfr? Efallai, ryw ddiwrnod, i gael wfftio!
Blog Glyn Adda 