Llecyn Glas ?

Cof am ambell Eisteddfod wleb, oer. Aml un a dweud y gwir. Dŵr yn diferu am ein pennau yn yr hen Babell Lên neu hen Babell y Cymdeithasau. Rhynnu ar y Maes mewn pac-a-mac denau, mwd dros y fferau, tremio heibio i ymyl ambarél ar yr awyr lwyd, mewn hanner gobaith gweld rhyw lecyn glas yn rhywle.

Tebyg yw’r profiad yn aml ym myd diwylliannol Cymru heddiw. Ond dyma lecyn bach glas, yn addo atgyfodiad Y Cymro fis Mawrth. Darllen mai Lyn Ebenezer yw cadeirydd grŵp ‘Cyfeillion y Cymro’. Arwydd da.

Sonnir am bapur misol. Cam tuag at beth mwy uchelgeisiol, gobeithio, a gall weithio os bydd ynddo bethau gwahanol, a cheisio mynd dan wyneb pethau mewn modd na wna’r un cyfrwng arall heddiw.

Clywn y bydd £13,500 o gymorth gan y Cyngor Llyfrau tuag at ailgychwyn, a £18,000 wedyn hyd at ddiwedd y flwyddyn ariannol.  Symiau pathetig, ond yn wir gwell peidio mynd i ddibynnu ar grantiau.

Ar beth y dibynna papur newydd heddiw? Ateb syml; ar hysbysebion. Ond sut i gael y rheini? Nid mor hawdd, fel y gwn o beth profiad. Ddeng mlynedd yn ôl cynhyrchodd ein cwmni ni, Dalen Newydd, rifynnau peilot o Tarian Môn a Tarian Arfon, gyda’r syniad o’u dosbarthu am ddim drwy’r ddwy hen sir gyda cylchrediad o tua 30,000 rhyngddynt. Byddai hwn yn gylchrediad trwchus ar lawr gwlad mewn ardal gyfyngedig. Fe dâl i’r gwerthwr ceir – felly yr oeddem yn rhesymu – hysbysebu mewn cylch o ryw ugain milltir i’w garej; ni bydd hysbysebu drwy Gymru gyfan yn werth dim iddo. Yr adeg honno yr oedd gwerth tua £40,000,000 (deugain miliwn) y flwyddyn o hysbysebion ym mhapurau Saesneg yr un ardal; ein gobaith oedd cael sleisen o hwn i geisio gwneud rhywbeth ohoni. Yr ymateb, wedi inni ymweld â thua 500 o fusnesion? Gweddol dda, ond nid digon da. Pe baem wedi mentro ymlaen, heb do uwch ein pennau y byddem heddiw. Collwyd arian go fawr ar yr arbraw, ac nid ydym wedi ei adennill eto drwy werthu llyfrau ! Rhai o’r busnesion a gyfrifid fwyaf Cymreigaidd yn gwrthod rhoi ateb. ‘Tyrd yn ôl, mae o’n brysur rŵan’, a phethau fel yna, dro ar ôl tro.

Un peth a allasai roi diogelwch fyddai llif cyson o hysbysiadau cyhoeddus gan lywodraeth leol a llywodraeth Cymru. Nid grantiau, ond y math o hysbysiadau a geir yn rheolaidd yn y papurau Saesneg. Ryw ddiwrnod efallai yr adroddaf hanes truenus ein trafodaeth â dau awdurdod sirol, ac am rôl anogoneddus Plaid neilltuol yn un o’r achosion hyn. A’r Cynulliad Cenedlaethol? Dal i ddisgwyl ateb. Dyma ni, ddeng mlynedd yn ddiweddarach; mae’r gronfa hysbysebion gryn dipyn yn llai, gyda phapurau o bob math yn teimlo’r wasgfa; minnau ddeng mlynedd yn hŷn.

Yn ôl at achos Y Cymro. Dau gwestiwn.

(1) Onid mewn grŵp papurau newydd cyfoethog y mae dyfodol cyhoeddiad fel hwn, grŵp a allai fforddio – petai’n dewis – buddsoddi ynddo’r miliynau angenrheidiol i’w godi ar ei draed? Ateb: yr oedd.

(2) Tybed a oes yna ryw Weinidog Diwylliant yn rhywle a chanddo’r weledigaeth? Jôc.

Pob llwyddiant i Gyfeillion y Cymro.

Dyma ddwy hen eitem sy’n dal yn berthnasol, mi gredaf: Gwasg mewn Gwasgfa (30 Mawrth 2017) a Diwedd Y Cymro … ? (2 Gorffennaf 2017). (A gellir darllen yr ail yn awr yn y gyfrol Meddyliau Glyn Adda.)

 

Rhagor ar y ffordd

Yr wythnos hon byddwn yn ailargraffu’r gyfrol Meddyliau Glyn Adda.  Dylai fod yn y siopau, ac ar stondin ar-lein Dalen Newydd, yr wythnos nesaf.  Diolch am eich amynedd, bawb sy wedi archebu copïau.

 

Bwrw diarth

Y diwrnod o’r blaen yr oeddwn yn trafod gyda chyfaill yr ymadrodd ‘bwrw diarth’. Ei ystyr yw ‘peidio â dangos eich bod yn gwybod’. Ymadrodd o’r un tylwyth yw ‘peidio â chymryd arnoch’, sef nid ‘peidio ag actio/smalio/esgus’, ond yr un peth eto, peidio â rhoi arwydd eich bod yn gwybod rhywbeth.

Ddydd Sadwrn diwethaf yn Aberystwyth fe gynhaliwyd cyfarfod gyda golwg ar sefydlu plaid genedlaetholaidd newydd yng Nghymru. Cyfarfod oedd hwn wedi ei ysgogi gan flog Jac o’ the North, a rhai o ddilynwyr y blog oedd yno, trwy wahoddiad. Cyhoeddodd Jac wedyn adroddiad byr iawn, ac mae’n addo adrodd yn llawnach.

Ni wn i felly fawr ddim am yr hyn a wnaed ac a ddywedwyd yn y cyfarfod, ac ni byddwn yn disgwyl i’r cyfryngau yng Nghymru wybod. Ond gallesid disgwyl i rai o’r cyfryngau, print (hynny sydd) a llun a llafar, o leiaf nodi fod y cyfarfod wedi ei gynnal, a chodi ambell gwestiwn ynghylch ei bwrpas. Ond na, mae yna ryw fwrw diarth.

Nid wyf am ddweud dim heddiw o blaid nac yn erbyn y math o fudiad sydd mewn golwg. Y pwynt, yr arwyddocâd, yr eitem o newyddion, y stori. yw fod rhyw nifer o genedlaetholwyr – dyrnaid efallai, ond gall fod yn fwy – wedi teimlo fod angen am ryw symudiad fel hwn; a bod hynny, yn ei dro, yn dweud rhywbeth am Blaid Cymru ac yn wir am wleidyddiaeth Cymru’n gyffredinol. Hyd y gwelaf – a rhag ofn fy mod wedi methu rhywbeth, rwy’n ymddiheuro yn awr – nid oes neb mewn papur, cylchgrawn, radio na theledu wedi codi’r pwynt.

Mi soniais o’r blaen (1 Tachwedd) mai byr barhad sydd i fudiadau gwleidyddol yng Nghymru, ac mai dau yn unig sydd wedi goroesi’r degawdau. Pwy a ŵyr, efallai mai’r un fydd y stori y tro hwn. Ond mae yna gymaint o fwrw diarth nes peri ichi amau fod y symudiad yn un pwysig. Cawn weld …

Ond caem weld yn well petai gennym wasg.

Dyma sut i’w gwylltio nhw

Ddechrau’r 1960au yn ystafell gyffredin Neuadd Reichel, Bangor byddem ni fyfyrwyr yn cael bob bore holl bapurau dyddiol Llundeinig y dydd, ynghyd â’r Daily Post a’r Western Mail.   Nid oedd na Sun na Daily Star y dyddiau hynny, a chynrychiolid eithafion rhagfarn, twpdra a diffyg chwaeth gan y ddau dabloid  y Daily Mirror a’r  Daily Sketch.  Mewn un cyfarfod cyffredinol gwnaed cynnig gan un o’r aelodau, Tori Albanaidd hynod adweithiol,  ein bod yn atal ein tanysgrifiad i’r Daily Worker.  Colli a wnaeth y cynnig, gyda’r mwyafrif, mi gredaf, yn teimlo fel finnau mai rhydd i bawb ei farn, ac nad oedd raid coelio pob dim yn y papur Comiwnyddol er mwyn gwerthfawrogi ei olygwedd wahanol ar rai pethau. Teimlwn ar y pryd – a daliaf i deimlo – fod peth sylwedd ym meirniadaeth y Comiwnyddion Prydeinig ar ein cymdeithas ni ein hunain; a’i deimlo’n arbennig am yr hen Gomiwnyddion Cymreig, yr ychydig oedd ohonynt,  hen Gymry iawn, ceidwadwyr diwylliannol, Annibynwyr.  Ni byddai’r un ohonynt wedi para wythnos yn y baradwys Sofietaidd (addefwyd hynny gan eu cymar o’r Alban, Hugh MacDiarmid).

Mae’r Gomiwnyddiaeth wedi mynd, ond tybed na wneir peth o’r un gwasanaeth dan amodau gwahanol iawn heddiw gan orsaf a gwefan newyddion Russia Today?  Os mai ein hennill o blaid Pwtyn a’i lywodraeth yw ei hamcan, nid yw’n debyg o lwyddo.  Ond drwy adrodd am bethau na wna neb arall eu hadrodd, a rhoi llwyfan i bobl na chaent wrandawiad fel arall, mae’n cyfiawnhau ei bodolaeth.  A chymryd yr enghraifft fawr yr union ddyddiau hyn, os am gael gwybod yr hyn sy’n digwydd o ddydd i ddydd ac o awr i awr yng Nghatalonia, i ble rydym am droi?   Newyddion y BBC?  Newyddion ITV?  Go brin.

Yr ychwanegiad diweddaraf at arlwy Russia Today yw ‘Sioe Alex Salmond’, sydd i gychwyn nos yfory (Iau) os iawn y clywais. Mae helynt ofnadwy yn y cyfryngau Prydeinig. ‘Close to treason’ dyfynna’r Daily Express Albanaidd, a deallwn fod Nick Robinson, hen gyfaill mawr Alex, yn gynddeiriog ulw.

Do, fe addawodd Alex, y noson y collodd sedd Gordon:   ‘Ye hae no seen the last o’ my bonnets an’ me’.  Dyma wireddu, a dyma lwyfan newydd rheolaidd i wyntyllu’r hyn sy’n berthnasol i bwnc pwysicaf ein dydd ym Mhrydain, sef cwestiwn annibyniaeth yr Alban, ac yn anorfod glwm wrth hynny beirniadaeth gyson ar y Sefydliad Prydeinig.

Mae rhai, hyd yn oed ymhlith y cenedlaetholwyr, yn betrus ynghylch y cam hwn. Ond hyd yma ni fethodd Salmond unwaith yn ei bolisi o herio’r Sefydliad yn ei ddannedd.  Mae ganddo gynllun ar y gweill hefyd i gael rheolaeth ar bapur newydd y Scotsman, a dyna inni ddaeargryn arall dan gadarn goncrit Philistia.

Wnawn ninnau yng Nghymru fawr ddim ohoni  (a) nes y bydd gennym wasg, a (b) nes llwydda rhywun o’n plith i’w gwylltio NHW fel y gwna Alex.

Mynd yn brin

Clywed fod Meddyliau’r hen G.A. yn mynd yn brin yn y siopau a’r Ganolfan Lyfrau, ac ychydig iawn sydd ar ôl gan y cyhoeddwyr.

Mynnwch gopi ar-lein o Stondin Dalen Newydd.

Yr Awen yn galw

Amser paned bore ’ma daeth yr Awen heibio efo’r ddau bennill bach hynod ddiniwed yma:

Hen hogan bach ddel
Yw Priti Patel,
Ond piti fod Priti
Yn gwneud fel-a’r-fel.

Hen stori ddigalon
Am ’rhen Michael Fallon.
Be nesa, Theresa,
I chwyddo d’ofalon?

Dwy gynhadledd

Dyma’r ‘tro nesaf’ oedd gen i mewn golwg cyn i helynt Catalonia fynd â’m bryd.

Dwy gynhadledd wleidyddol. Un wedi bod a’r llall i ddod.

§

Yn ôl Adam Price mewn cyfweliad teledu yr oedd cynhadledd Plaid Cymru yn ‘vibrant’.  Yr oedd yno ‘fizz’ a ‘buzz’.  Dôi’r fizz, rwy’n cymryd, o’r botel bop yr oedd y Blaid yn sôn am ei threthu dro yn ôl. Ac am y buzz, tybed a oedd yno ryw gacynen yn rhydd o gwmpas y lle?  Ai MacEvoy oedd enw’r gacynen?

Tameidiau o adroddiadau yn unig a welais i, ac efallai fy mod yn gwneud cam mawr â’r gynhadledd.  Ond tybed, tybed a gafwyd yno ryw bethau megis y canlynol?  Chwedl Dylan Jones ar ‘Taro’r Post’, ‘dim ond gofyn …’.

1.   Ailddatgan polisi gwrth-niwclear y Blaid, gyda siars eglur i’w gwleidyddion ar bob lefel gadw ato.

2.    Galw i gyfrif bob un o gynghorwyr y Blaid yng Ngwynedd a Môn a bleidleisiodd dros y Cynllun Datblygu Lleol.

3.   Rhybudd difrifol i unrhyw gynghorydd o’r un siroedd sy’n ystyried newid geiriad y polisi cynllunio er mwyn gwneud pethau’n haws i gwmni Horizon.

4.    Ystyriaeth ofalus i’r cwestiwn beth mewn gwirionedd ddylai fod yn sail ac egwyddor polisïau tai yng Nghymru.

5.  Penderfyniad ac addewid bendant i ddychwelyd at y polisi o wobrwyo’n ariannol y disgyblion deunaw oed o Gymry sy’n mynd i golegau Cymru.

6.   Galwad am ymchwiliad llawn i bopeth sydd wedi digwydd i Brifysgol Cymru oddi ar 2011, gan ystyried yn ofalus ai ymchwiliad barnwrol fyddai fwyaf addas.

Digon am y tro!

§

Ar ôl rhai trafferthion, mae 18 Tachwedd bellach wedi ei bennu ar gyfer cynhadledd, neu o leiaf gyfarfod, a gynhelir yn Aberystwyth ac a drefnir gan Royston Jones, ‘Jac o’ the North’, i ystyried sefydlu plaid genedlaethol newydd yng Nghymru.

Wrth ddarllen a golygu defnydd ar gyfer Hen Lyfr Bach Lloyd George, fe’m trawodd cyn lleied o ymosod caled a gafwyd gan Ll.G. ar y Blaid Genedlaethol a sefydlwyd yn 1925.  Yr oedd rhywbeth o hyd fel petai’n ei dynnu ati, er gwaethaf beirniadaeth ddeifiol Saunders Lewis arno ef.  Gweler eitemau 67, 70, 71 a 79 yn yr Hen Lyfr Bach.  Yn wir, yr unig beth tebyg i ymosodiad a welais ganddo oedd hwnnw mewn araith ym Methesda yn ystod etholiad 1929: ‘Megis cicaion Jona y cododd y blaid hon;  mewn noswaith y bu, ac mewn noswaith y derfydd.’  Rhwng hynny a heddiw fe welsom sawl ‘cicaion Jona’ yng Nghymru, ac o blith yr holl fudiadau gwleidyddol a lled-wleidyddol dau yn unig sydd wedi goroesi, sef Plaid Cymru a Chymdeithas yr Iaith.  Antur go fawr felly yw cynllunio plaid i gymryd lle’r Blaid. Eto, os darllenwn yr ymatebion i flog Jac gwelwn fod nifer o bobl ddigon call ac ystyriol a phrofiadol yn teimlo fod yr adeg wedi dod.

Dyma inni ddau symudiad newydd felly.  (1) Yes Wales.  (2) Plaid Jac.  O’r pellter hwn caf argraff – a rhaid pwysleisio mai dim ond argraff – fod y cyntaf yn fudiad o bobl ifainc, ac mai rhywbeth gan begoriaid o tua f’oed i yw’r ail.  Ond cawn weld.  Rwyf eisoes wedi dymuno’n dda i Yes Wales.   Ac am symudiad Jac, os bydd yn gyfrwng i ddwyn ynghyd ryw rai sy’n fodlon trafod rhai o’r pethau nad yw Plaid Cymru yn barod nac yn abl i’w hwynebu, bydd wedi cyfiawnhau ei fodolaeth.

Daliwch i ddarllen blog Jac.