Cofio Sulyn

Yn Golwg, 15 Tachwedd, mae eitem yn nodi deng mlwydd ar hugain oddi ar yr ymgais i sefydlu papur dydd Sul Cymraeg, Sulyn.  Dyfynnir un o’r golygyddion, Eifion Glyn: ‘roedd academwyr mawr yn eu tyrau ifori ym Mangor yn sgrifennu llythyrau yn dweud ein bod yn bastardeiddio a lladd yr iaith’.

Mae’r blynyddoedd yn carlamu heibio mor gyflym, a’m cof innau’n ansicr am rai pethau. Gofynnaf gwestiwn neu ddau felly, er mwyn symud ymlaen. Ai tŵr Coleg y Brifysgol ym Mangor oedd y ‘tyrau ifori’?  Pwy oedd yr ‘academwyr mawr’?  Ai aelodau o Adran y Gymraeg oedd y rhain, ynteu rhyw adran neu adrannau eraill yn y coleg? Roedd saith ohonom ar staff Adran y Gymraeg yr adeg honno, 1982, ac ni allaf gofio i’r un ohonom ddweud dim byd yn gyhoeddus am iaith Sulyn.  Efallai fy mod yn anghywir. Roedd mwy nag un yn llythyru yn ôl yr adroddiad (‘academwyr’, a’r rheini’n rhai ‘mawr’). Pa rai oedd y rhain? Ai llythyru yn y wasg a wnaed, ynteu yn breifat? Does gen i ddim cof gweld llythyrau yn y wasg gan neb ohonom. Ond drachefn efallai fy mod yn methu; ffeiliau papurau’r cyfnod a ddywed.

Wedi addef cymaint â hynna o ansicrwydd, rwy’n cofio un peth yn glir iawn. Nid o blith academwyr, boed y rheini fach neu fawr, y cododd y gwrthwynebiad i iaith Sulyn, ond ar lawr gwlad.  Nid oedd yn iaith braf i’w darllen. Yr oedd yn ‘trio bod yn glyfar’, a thrwy hynny’n llwyddo i sarhau’r cwsmeriaid.

Mae lle ac adeg i sgrifennu tafodiaith ac i gofnodi iaith anffurfiol. Mewn dialog dramâu a storïau wrth gwrs, ac mewn naratif storïau hefyd os yw’n bwysig dangos rhyw leoliad neilltuol, neu ddangos cefndir yr adroddwr. Gwnaeth Caradog Prichard hyn â chywirdeb a thrylwyredd arbennig, ac yn llawer nes atom mae Alun Cob yn ei nofel dda dros ben, Pwll Ynfyd, wedi cofnodi gwahanol fathau o iaith iselwael yn argyhoeddiadol iawn. Ond at bwrpas adrodd newyddion, neu drin a thrafod unrhyw beth mewn papur neu gylchgrawn, faint o lafareiddio sy’n briodol mewn gwirionedd, neu’n wir yn bosibl?

Myn Eifion Glyn o hyd (yn ôl Golwg) bod y cyfryngau darlledu gan gynnwys Newyddion Cymraeg y BBC, ‘yn dal yn rhy uchel-ael eu hiaith ac yn rhy gymhleth’. Beth am gymryd unrhyw eitem dri munud o newyddion, unrhyw noson o’r wythnos, a mynd ati i’w hail-sgrifennu yn fwy llafar, yn fwy gwerinol, yn llai ffurfiol neu beth bynnag … ?  Rwy’n ei chael hi’n anodd meddwl sut y gellid gwneud, heb fynd i swnio’n wirion yn fuan iawn.  Neu beth petawn i’n cymryd paragraff o’r ysgrif hon yn awr i’w ail-wneud mewn cywair is, er mwyn apelio mwy at ‘Gymry gwerinol dosbarth gweithiol’, neu (fel y bydd rhai yn ein hannog weithiau) at ‘yr ifanc’? I ddechrau byddwn yn fuan at fy ngheseiliau mewn sillgollau; ac yna cawn fy hun yn methu meddwl am ddigon o ffurfiau Seisnigaidd ac anghywir i wneud y peth yn wirionach.

Ffaith arall i’w chofio wrth sgrifennu Cymraeg yw fod yr iaith mor ffonetig, hynny yw ei bod yn arfer yr un symbolau yn gyson am yr un seiniau. Y gwahanol ddefnydd o’r symbol  ‘y’ yw’r unig eithriad i hyn. Fe ddywed un math o Sais rywbeth fel ‘maneah’, a math arall o Sais rywbeth fel ‘mwnai’ (ffurf a fenthyciodd y Cymry ar un adeg), ond fe’i sgrifennir yr un fath bob amser, ‘money’. Nid yw’r ffurf ysgrifenedig yn dweud sut i ynganu’r gair; arwydd ydyw, i’r darllenydd  ei glywed neu ei ddweud  yn y ffordd y mae wedi arfer. Ond yn Gymraeg gellir cofnodi popeth bron yn union yn y modd y lleferir ef, a’r broblem wedyn yw ble i dynnu llinell. Mewn dialog, ac mewn ‘darn tafodiaith’, gellir ei wneud yn effeithiol, ond mae angen cof, gofal, cysondeb a chywirdeb. Fy argraff i o iaith Sulyn oedd ei bod yn taflu ffurfiau llafar, anffurfiol a Seisnigedig i mewn rywsut rywsut, fel nad oedd y cynnyrch terfynol yn adlewyrchiad o unrhyw wir iaith yn unman. Nid oedd yno’r cywirdeb clust na’r reddf na’r ddealltwriaeth i wneud y peth yn gyson a chredadwy.  Y canlyniad oedd iaith drafferthus, ddiflas i’w darllen, ac argraff o geisio nawddogi’r darllenwyr.

Yn ôl adroddiad Golwg, yr un gair a oedd wedi gwylltio’r ‘academwyr mawr’ oedd ‘harassio’.  Beth petawn i’n dweud, ar wahân i’r ddwy s, nad wyf yn gweld fawr ddim byd o’i le ar y gair hwn, a’i fod yn fenthyciad y gellir ei gymathu heb lawer o gam?  Mae iddo bellach gyd-destun derbyniedig, a dylem fynd trwy’r dril o ofyn pa air traddodiadol a fyddai’n union gyfateb iddo yn y cyd-destun hwnnw.  Blino, poeni, plagio, piwsio, hambygio,  anesmwytho, erlid, gormesu? Aflonyddu, tarfu (ar rywun)?  Ambell un yn taro weithiau, hwyrach, ond nid yn ddi-ffael. Rwyf bron â meddwl y daw ‘ymlid’ yn agos ati, gan fod iddo gyd-destun rhywiol, – maharen yn ymlid. Ac mae’r llafar ‘cau bod llonydd’ yn lled agos.

Wedi i Sulyn ddod i ben nid atgyfodwyd ‘Sulyneg’ yn ei phurdeb trwstan a bwngleraidd, ond am gyfnod gwelwyd olion ohoni yn Y Cymro a’r Herald.  Aeth hynny hefyd heibio, ac nid erys ond cyffyrddiadau bychain a chymharol ddiniwed ar Golwg 360, megis y gorweithio naïf ar ‘bos’ a’r proffwydo fod ‘gwynt mawr am chwythu yr wythnos nesaf’.

Yn ddiweddar bûm yn paratoi argraffiad newydd o Breuddwyd Pabydd wrth ei Ewyllys, Emrys ap Iwan. Dyma ymgais yn 1890 i gynrychioli, yn lled agos at y sain, iaith lafar ffurfiol siaradwr Gogleddol diwylliedig.  Fe welir yr egwyddorion mewn seiniau fel: Protestaniath, gwahaniath, gafal, milodd, teunu, gweutha, dilin, rhiwbeth, Ffraingc, pwngc, ddywedisi, neuthoni, ei brofi-o, eu bod-nw. Gwnaeth Emrys ap Iwan hyn yn gyson, yn gywir ac yn driw i’r ynganiad. Ond nid ailadroddodd yr arbraw byth wedyn. Gwyddai, fel y mae mwyafrif mawr y Cymry hyd heddiw yn gwybod ac yn synhwyro, mai yr iaith lenyddol, fwy ffurfiol na pheidio, wedi ei hystwytho’n gynnil yma ac acw, yw’r iaith briodol a chyfforddus i’w darllen. Os oes angen prawf, agorer unrhyw bapur bro. Yr iaith lenyddol, gyffredin i Gymru gyfan, fydd ei gyfrwng, ac mae hynny’n rhan o gyfrinach ei lwyddiant.

Mae’r sôn hwn am ryw ‘academwyr mawr’ ar y naill law, ac am ryw ‘ddosbarth gweithiol’ ar y llaw arall, yn tarddu o ryw ideoleg hanner-pob, hanner-pan, hanner-dallt. Diffiniwyd a sodrwyd yr ideoleg honno yn effeithiol a chwbl gywir gan Rhisiart Hincks yn ei ddarlith ardderchog Yr Iaith Lenyddol fel Bwch Dihangol (2000), darlith y byddai’n dda inni oll ei darllen wrth feddwl am y pethau hyn.

Fel yr wyf wedi dweud lawer gwaith, dylai fod gan y Cymry Cymraeg, hanner miliwn o ran nifer, dri neu bedwar o bapurau printiedig dyddiol. Byddai raid croesawu unrhyw gam i’r cyfeiriad hwn, yn cynnwys papur dydd Sul. Boed yr arddull yr hyn a fo, tabloid neu beth bynnag, byddai raid i’r iaith fod yn gywir a dealladwy. Mae gennyf set gyfan o Sulyn wedi ei chadw rywle yn y tŷ yma. Roeddwn yn hoffi ei gynnwys, ac yn gofidio iddo ddod i ben. Atgyfoder y freuddwyd, ond anghofier y Sulyneg.

Bylchau yn y Naratif

Efallai y dylwn fod wedi anfon yr ysgrif hon i rifyn Tachwedd Barn, y rhifyn hanner can mlwyddiant, oherwydd mae’n cyffwrdd â thraddodiad y cylchgrawn. Cynigiais ddrafft ohoni, yn hytrach, ar gyfer rhyw rifyn diweddarach.  Nid oedd Barn am ei chyhoeddi.

Dyma gyfle felly i adolygu, ac i gywiro ambell beth.

Mewn dyddiau a fu, bu sefyllfa Prifysgol Cymru yn un o bynciau mawr Barn.  Daeth Alwyn D.Rees yn olygydd yng ngwanwyn 1966, ddwy flynedd ar ôl ennill buddugoliaeth nodedig o fewn cynteddau’r Brifysgol. Gellir gofyn ‘buddugoliaeth i bwy?’, a gellir ateb yn gryno ‘i’r Cymry’. Gydag eithriadau prin iawn, gwrth-Gymreigwyr diedifar, penaethiaid y colegau a mwyafrif mawr aelodau eu seneddau, a’r Saeson ar y staffiau, oedd yn galw am ddatgymalu’r Brifysgol ffederal yn nechrau’r 1960au. Fe welent yma un sefydliad wedi ei ddynodi’n ‘Gymreig’ y gallent ei ddinistrio. Bryd hynny yr oedd eraill o sefydliadau’r Cymry yn weddol ddiogel dan amodau eu siarteri a’u cyfansoddiadau, a heb fod gan lywodraeth y dydd, llywodraeth Lundain, unrhyw fwriad i ymyrryd â hwy. Yn y Gymru ddatganoledig mae pethau’n wahanol, gyda Chynulliad Cenedlaethol a llywodraeth yn arfau y gellir, yn y dwylo anghywir, eu defnyddio i danseilio’r gwir sefydliadau cenhedlig. Gwylied Llyfrgell Genedlaethol Cymru ei hun. Gwylied yr Eisteddfod ei hun. Gwylied adrannau Cymraeg y Prifysgolion eu hunain.

Rhwng 1966 a blwyddyn ei farw, 1974, cynhaliodd Alwyn D.Rees ar dudalennau Barn, ymhlith nifer o achosion eraill, ddau achos perthynol i’r Brifysgol. Yn gyntaf, adeiladu ar benderfyniad Llys y Brifysgol fis Mai 1964 i gadw’r drefn ffederal; ac yn ail, gwrthwynebu’r hyn a welai ef fel ehangu’r colegau ymhell tu hwnt i anghenion Cymru. Gallai ymddangos ar y pryd fod yr achos cyntaf wedi ei ennill, ond daeth yn fwyfwy amlwg fod yr ail yn cael ei golli. Ymlaen yr aeth yr ehangu, gydag amrywiol ganlyniadau ac effeithiau; nid lleiaf yr effaith ar gynrychiolaeth seneddol Ceredigion. Stori ryfedd at eto, os gellir ei hadrodd byth, yw sut y daeth gwrth-ehangwyr dechrau’r 1970au, o blith yr academwyr Cymraeg, yn ehangwyr brwd erbyn diwedd y degawd. Chwarter canrif eto ac yr oedd y Brifysgol wedi datgymalu’n ymarferol, nid yn uniongyrchol y tro hwn oherwydd llid gelynion (er bod hwnnw yna trwy’r adeg), ond yn bennaf am na ellid, gyda’r fath niferoedd, gynnal yr elfen o arholi allanol a roddai gryfder i’r graddau.

Down, felly, at y sefyllfa heddiw. Beth am Gwglo ‘Prifysgol Cymru’?   Ar y chwith i’n sgrîn daw nifer o gyfeiriadau lle gallwn gael mwy o wybodaeth.  Ar y dde y mae arfbais y Brifysgol, gyda’r dyfyniad hwn oddi ar Wikipedia: ‘The University of Wales is a confederal university founded in 1893, and merged with Swansea Metropolitan University and Trinity Saint David in 2012.’  I ddechrau, mae’r ‘confederal’ yn anghywir. Prifysgol a fu’n ffederal, ond a aeth yn rhan o’r corff conffederal ‘Addysg Uwch Cymru’ yw’r disgrifiad iawn.  Ond fel y dylai pawb weld bellach, mae yma beth mwy. A mis o 2012 i fynd fel yr wyf yn sgrifennu hwn, nid yw’r uno wedi digwydd eto, ac os cliciwn ar y chwith gallwn agor dogfen gwestiwn-ac-ateb weddol fanwl sy’n pwysleisio fod y broses yn un gymhleth ac yn debyg o gymryd blynyddoedd.  Clywn yn aml fod Wikipedia yn ddiarhebol o anghywir, ond pam yn y byd mawr nad yw Prifysgol Cymru’n mynnu cywiro’r gosodiad hwn?  Pam, o ran hynny, na chywirodd hi yn syth yr hyn a adroddodd y newyddion radio a theledu nos Wener, 21 Hydref y llynedd, a phapurau y bore wedyn, fod y Brifysgol ‘wedi ei diddymu’?

A dwsin o gopïau ar ôl o’m hen bamffledyn bach Trwy Ofer Esgeulustod: Brad a Dinistr Prifysgol Cymru (£3.00), os gwnaf ail argraffiad neu ei ddiweddaru ar gyfer y blog hwn, bydd angen ychwanegu cryn dipyn a chywiro ambell beth.

Cywiro i ddechrau.  Afresymegol, mi dybiwn i, oedd y syniad fod Prifysgol Cymru yn mynd yn rhan o beth a oedd yn rhan ohoni ei hun, sef Prifysgol Cymru: Y Drindod Dewi Sant (Metropolitan Abertawe, bellach).  Mewn llythyr yn Y Cymro (26 Hydref) eglurodd Emyr Lewis nad yw Prifysgol Cymru: YDDS yn rhan o Brifysgol Cymru, ond ei bod yn sefydliad annibynnol oddi ar ddiwygiadau 2005.  Wel iawn, os mai dyna a ddywed siarter YDDS. Cywiraf hyn, ond ni allaf dderbyn gosodiad Emyr Lewis nad oes dryswch. Mae mwy o ddryswch, os rhywbeth, nag o’r blaen.  Y diwrnod yr aeth YDDS yn annibynnol ar Brifysgol Cymru, pam, o bob enw posibl yn y byd, dewis yr enw ‘Prifysgol Cymru: YDDS’?  Oni fyddai ‘Prifysgol YDDS’ wedi bod yn ddigon?  Neu, os am fod yn fanylach, ‘Prifysgol Gorllewin Cymru: YDDS’, neu ‘Prifysgol De-Orllewin Cymru: YDDS’?  Os camddeallodd rhai ohonom, gellir maddau inni!

Yn ddiweddar rhoddodd yr Athro Medwin Hughes, Is-Ganghellor dwbl Prifysgol Cymru a Phrifysgol Cymru: YDDSMA, ddau gyfweliad, y cyntaf yn y Western Mail (26 Medi) a’r ail yn Y Cymro (2 Tachwedd). Yn y cyfweliad cyntaf, esboniodd inni: ‘This is about having the chance to craft a new narrative’. Bylchau mawr a welaf i yn y naratif hyd yma.  Dyma restru, nid am y tro cyntaf, rai o’r cwestiynau y byddai’n dda cael atebion iddynt.

1.   Wythnos cyn y cyfarfod hwnnw, 21.10.11, pam y teimlwyd yn sydyn yr angen am ‘Lywydd’ i’r Brifysgol, swydd nad oedd neb wedi clywed sôn amdani o’r blaen mewn 118 o flynyddoedd?   Yng nghyfweliad Y Cymro rhydd yr Athro Hughes ran o’r ateb. Swydd oedd hon, meddai, a grewyd ar gyfer yr Athro Marc Clement, a oedd tan hynny yn Is-Ganghellor y Brifysgol; fe’i gwnâi ‘yn gyfrifol am agweddau entrepreneuraidd Prifysgol Cymru’. Ond maddeuer inni am holi ymhellach: (a) Beth yw’r agweddau entrepreneuraidd, a beth sy’n newydd ynddynt?  (b) Oni allai’r Athro Clement fod wedi gofalu’n iawn am y rhain o gadair yr Is-Ganghellor?  (c) Os oedd yn gwbl anghenrheidiol gwacáu swydd yr Is-Ganghellor, pam penodi iddi aelod o’r Cyngor a chanddo eisoes, fe ellid meddwl, lond ei ddwylo fel Is-Ganghellor sefydliad arall? (ch) Dan ba statud neu ordiniant y bu hyn oll yn bosibl?  (d) Pwy, o fewn y Cyngor, a gynigiodd ac a eiliodd, a faint o rybudd a roddwyd?   (Fe ddylai’r cofnodion ateb y ddau gwestiwn olaf, ac mae’n hysbys fod cais wedi ei wneud amdanynt dan Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth.)

2.    Yn fuan iawn ar ôl 21.10.11 adroddwyd fod Tywysog Cymru wedi derbyn  gwahoddiad i fod yn ‘Noddwr Brenhinol’ y sefydliad newydd, y cyfuniad o Brifysgol Cymru a Phrifysgol Cymru: YDDS.   (a) Gan fod y Tywysog eisoes yn Ganghellor Prifysgol Cymru, ac y disgwylid i’r sefydliad newydd etifeddu holl briodoleddau’r Brifysgol, pa angen am Noddwr Brenhinol yn ogystal?   (b) Wrth estyn y gwahoddiad iddo, a eglurwyd i’r Tywysog nad oedd y sefydliad newydd wedi dod i fodolaeth eto, a bod gofyn pasio mesur seneddol o leiaf cyn iddo ddod i fodolaeth?  A gamarweiniwyd y Tywysog?   (c) Pwy a estynnodd y gwahoddiad?  A thrwy ba awdurdod?  Efallai y dywedir mai cwestiynau gwamal yw’r rhain. Eithr onid yw’r holl beth yn chwerthinllyd?

3.    Drachefn yng nghyfweliad Y Cymro rhoddwyd ateb i beth a fu’n poeni rhai ohonom ers bron i flwyddyn, pam y tynnwyd yn ôl yn sydyn o San Steffan y drafft fesur seneddol a fwriedid i wneud yr uniad yn bosibl?  Oherwydd, medd yr Is-Ganghellor, fod trefniadau bellach wedi eu cwblhau i Lywodraeth Cymru ddelio â’r mesur, trefniadau nad oeddynt yn bod tan yn ddiweddar.   Ond erys cwestiynau, a’r pennaf ohonynt yw hwn:   Pam na fu gair am y mesur, ar wefan Prifysgol Cymru, ar wefan PC: YDDS, yn y cylchgrawn Campus? Yma rhaid imi gywiro eto, yng ngoleuni gwybodaeth a roed  (6.12.12) gan Gofrestrfa Prifysgol Cymru.  Bu rhaghysbysiad dyddiedig 28.11.11 yn y London Gazette, ac ymhlith yr Hysbysiadau Cyhoeddus a Chyfreithiol yn y Western Mail.  Yr oedd hwnnw’n grynodeb pur gynhwysfawr o brif fannau’r mesur, ac mae’n debyg fy mod ar fai nad oeddwn wedi ei weld.  Ond nid wyf wedi siarad â neb arall a oedd wedi ei weld chwaith!  Mae dau beth yn dal yn od yn ei gylch: (a) y ffaith na roddwyd cyhoeddusrwydd pellach iddo yng nghyfryngau’r ddwy brifysgol eu hunain; (b) y ffaith mai yn enw PC: YDDS y cyhoeddwyd ef, ac na ellir ei ystyried felly yn rhan o’r ymgynghoriad angenrheidiol rhwng Prifysgol Cymru a’i haelodau ei hun.

4.    Sut y gellir sôn, fel y gwneir, am ‘uno … dan Siarter 1828 Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant’?  A oes, neu a fu, y fath Siarter?  Onid Siarter Coleg Dewi Sant, Llanbedr Pont Steffan, coleg diwinyddol Anglicanaidd, oedd hon yn 1828?  Onid rhyw ddwyflwydd oed yw siarter Prifysgol Cymru: YDDS?

5.    Fe ddywedodd yr Is-Gangellor, medd Y Cymro, ‘ei fod ef a Chyngor Prifysgol Cymru wedi ystyried cau Prifysgol Cymru i lawr’.  Do?  Do wir?  Heb ymgynghori â’i graddedigion, sef mwyafrif mawr mawr ei haelodau?  Gwrando ar ddymuniad Llywodraeth Cymru, ie, ac ar ddymuniad y Cyngor Cyllido (HEFCW), ac ar awgrymiadau Adroddiad McCormick.  Ond beth amdanom ni, y rhai sydd biau’r Brifysgol, yn ôl ei Siarter, a’r rhai y mae’r swyddogion oll a’r Cyngor yn atebol inni?  Pwy a benderfynodd, ac ar ba sail,  y gellid anwybyddu’r statudau hynny (rhif 11 yn arbennig) sy’n mynnu fod ymgynghori â’r graddedigion cyn gwneud unrhyw newid o bwys i ffurf  Prifysgol Cymru?

6.    Fel un o ddiwygiadau 2005-7 fe ddiddymwyd, fe ddinistriwyd, Urdd y Graddedigion, y corff a oedd yn bodoli i roi llais yn y Brifysgol i fwyafrif mawr mawr ei haelodau. Yn lle ‘graddedigion’ fe aed i ddweud ‘cyn-fyfyrwyr’ neu ‘alumni’, – sy’n hollol anghywir yng nghyd-destun ac yn hanes Prifysgol Cymru, fel yr wyf wedi dweud yn ddigon aml ar goedd heb i neb fentro anghytuno.  Oni wyddom oll mai trwy raddio  y daethom yn aelodau o Brifysgol Cymru, a bod yr aelodaeth a’i breintiau wedyn yn para am oes?  Cynfyfyrwyr o’n colegau ydym, ac aelodau Prifysgol Cymru o’r foment y bu inni ysgwyd llaw â’r Dirprwy Ganghellor neu ei gynrychiolydd.  Pwy a benderfynodd y gellid anwybyddu’r rheol a’r egwyddor sylfaenol hon?  Ym mha hawl? A drafodwyd y peth gan y Cyngor? A fu pleidlais?

7.    Fe ddisgwylir inni goelio fod Urdd y Graddedigion un ai wedi ei holynu neu i gael ei holynu (mae dwy stori wahanol) gan ‘Gymdeithas Cyn-fyfyrwyr’.  Mae hyn un ai wedi digwydd, neu i ddigwydd ‘yn y flwyddyn newydd’.  Gofynnaf eto, fel y gofynnais o’r blaen heb dderbyn ateb: pwy yw swyddogion y gymdeithas hon, a’i phwyllgor?  Sut, pryd, yr etholwyd hwy?  A rhag gwamalu, mi atebaf y cwestiwn: nid oes y fath gymdeithas. Yr hyn sydd yw Swyddog Cyn-fyfyrwyr, aelod o staff y Brifysgol. E-bostiais hi y llynedd pan oedd colofnau’r tŷ i’w gweld yn dechrau siglo, i ofyn pryd yr oedd y graddedigion i gael trafodaeth ar yr hyn a oedd yn amlwg yn argyfwng. Rwy’n dal i ddisgwyl ateb, fel i nifer o gwestiynau tebyg i’r rhain heddiw, a anfonais at Ysgrifennydd Cyngor y Brifysgol ar 30 Hydref 2011.

8.    Ac un cwestiwn arall, a atebaf fy hun eto rhag goddef dim mwy o nonsens: onid yw penderfyniad 21 Hydref 2011 yn hollol anghyfansoddiadol?   Ateb: Ydyw, wrth gwrs.

Ie, ‘naratif’ ryfedd ac ofnadwy yw hon. Ffars, sgandal a gwaradwydd. Ond beth sydd i’w wneud?  Cwestiwn at eto.