Oes yna unrhyw un call ar Gyngor Môn ?

Yr wythnos ddiwethaf bu’r Arlywydd Obama yn Hiroshima, y cyntaf erioed o arlywyddion America i ymweld â’r ddinas honno.  Soniodd yn gyffredinol y byddai’n dda cael llai o arfau niwclear.  Nid ymddiheurodd am yr hyn a alwodd un o’r awyrenwyr, wrth wylio’r cwmwl yn codi ar y diwrnod hwnnw yn 1945, yn ‘marvel of American technology’.

Gan Karen Owen yn rhifyn diwethaf  Y CYMRO (27 Mai) cawsom gryn dipyn o hanes y bobl a fu’n gyfrifol am greu’r ‘rhyfeddod technolegol’, cwmni o’r enw Bechtel.  Heb godi llais na rhuo, dim ond cofnodi’r ffeithiau, mae’r ysgrif yn dweud digon i osod Bechtel ymhlith pobl waetha’r byd heddiw.  A dyma inni un o’r partneriaid mewn codi atomfa newydd yn yr Wylfa, os daw hynny i fod.

Rydym oll yn ddyledus i Karen am grynhoi’r ffeithiau ac i’r CYMRO am eu cyhoeddi. Pa bapur neu gylchgrawn Cymraeg arall a fyddai’n gwneud hyn?

A dwedwch i mi, oes yna unrhyw un call ar Gyngor Môn?

Hysbysebu

Gyda chyhoeddi Camu’n Ôl a Storïau Eraill (2012) yr oedd yr hen Glyn Adda’n credu mai hwn fyddai ei destament, a’i fod wedi dweud yr hyn oedd ganddo i’w ddweud am gwrs hanes yr ugeinfed ganrif, am gyflwr Cymru heddiw, am wiriondeb diwaelod y ddynol ryw, ynghyd ag – o ran diddanwch pur – ambell wib i fyd yr ysbrydion. Ond yn wir daliodd rhagor o storïau i ddod o rywle.  Ymhlith yr wyth stori yn y casgliad newydd hwn ceir dwy gomedi ddychanol a dwy ffars ddychanol, gydag ambell wirionedd am Gymru heddiw – neu felly y gobeithia’r awdur – yn dangos trwy’r gwallgofrwydd. Ceir dwy stori am ‘hanes amgen’ neu ‘hanes na bu’ (a gall y darllenydd efallai ychwanegu ‘gwaetha’r modd’). A cheir dwy stori fach am gariad coll, – un o’r rheini’n symud rhwng deufyd.  Cyhoeddir gan Dalen Newydd Cyf., a’r pris yw £8.00.

Galwch yn ein siop ar-lein.

Beth yw’r IT ?

“It’s time to get on with it”, dyfynnodd pennawd blaen y Western Mail eiriau Carwyn Jones y bore wedi’r etholiad. Fe ohiriwyd bwrw ymlaen â’r IT gan ddrama fach yr wythnos ddiwethaf.  Bellach dyma Carwyn yn brif weinidog unwaith eto, a rhagolygon yr IT wedi gloywi.

Ond beth yw’r IT ?

Ymddengys mai dymuniad calon pobl Cymru, fel y’i mynegir mewn etholiad ar ôl etholiad,  yw peidio â gwneud rhyw lawer o ddim byd neilltuol.  Llafur sy’n ymgorffori’r dymuniad hwn orau. Felly dyma inni Lafur, am y pumed tro oddi ar ddatganoli.

“Ond beth am Blaid Cymru?” meddech chwithau.  Oni chyfrannodd hithau at yr IT ?  Do’n wir, yn ôl yr adroddiadau heddiw.  Yn gyfnewid am ganiatáu ailethol Carwyn, caed sicrwydd o weithredu ar nifer o “addewidion allweddol” y Blaid   – pum addewid medd un adroddiad a welais i, ond gan restru chwech.  Cawn edrych ymlaen felly at:  fwy o feddygon teulu, mwy o ofal plant, mwy o brentisiaethau, mwy o brosiectau i hybu’r economi, gwell mynediad at gyffuriau a thriniaethau newydd, a gwella ffyrdd a rheilffyrdd.

Mewn difri, pa blaid, a pha lywodraeth, fyddai’n dweud ei bod yn erbyn y pethau hyn?  Addewidion diniwed, diystyr yw’r rhain i gyd, ac nid ydynt yn newid dim ar gynnwys yr IT.  Gwrthblaid go iawn yw honno sy’n gorfodi llywodraeth i wneud pethau na byddai hi’n dymuno eu gwneud fel arall ond dros ei chrogi, a phe bai gwir blaid genedlaethol Gymreig yn y Cynulliad byddai wedi mynd at Lafur gyda rhestr siopa lawer caletach.

Beth fyddai cynnwys y rhestr honno?  Yn frysiog iawn, gellir awgrymu ambell eitem fel hyn:

(1)   Rhywbeth BACH  a fyddai’n dangos rhyw ymwybyddiaeth FACH o’r peth anynganadwy hwnnw, “M – – NL – F – – D”.  Er enghraifft, sonnir digon am broblemau’r gwasanaeth iechyd. Pa wleidydd sydd am grybwyll ar goedd yr hyn y mae pawb yn ei wybod, sef mai un o’r problemau yw mewnfudiad pobl sy’n ymddeol ?

(2)   Os oes diwygio ar lywodraeth leol i fod, sicrwydd y bydd y diwygiadau’n gyfryw ag (a) i ddiogelu, ac mewn rhai achosion adfer, tiriogaethau hanesyddol, traddodiadol, naturiol Cymru; (b) i atgyfnerthu’r Gymraeg.  Mewn perthynas â (b), nid oes “polisi iaith” ystyrlon tu allan i’r Wynedd anghyflawn bresennol.  Mae’n hen bryd dechrau gosod seiliau tiriogaeth lawer helaethach lle bydd y Gymraeg yn iaith llywodraeth ar bob lefel, a’r gweinyddwyr felly’n Gymry.  A fydd rhywbeth i’r perwyl hwn yn y Ddeddf  Iaith y mae sôn amdani?

(3)   Ymrwymiad i wobrwyo’n ddigamsyniol o hael a helaeth y disgyblion deunaw oed sy’n parhau â’u haddysg yng Nghymru.  Nid darparu rhyw bastai llo pasgedig eildwym i’r Meibion Afradlon sy’n dychwelyd, – sef yr hyn y bu Llafur a Phlaid Cymru’n sôn amdano.  Heb fynd i’r afael â’r broblem hon, bydd ein difodiant fel pobl yn sicr o fewn yr ychydig flynyddoedd nesaf.

(4)   Dim mwy o atomfeydd. Polisi cynhadledd Plaid Cymru.  Dim iws dweud “Rydw i o blaid ynni glân HEFYD,” fel y clywais ddyfynnu un gwleidydd.

(5)   Yn bwysicach na dim, dylasid gofyn i Lafur a yw’r gwahoddiad i Trident (“mwy na chroeso”) yn dal i sefyll.

Digon am y tro.  Mae’r cwestiwn cyfansoddiadol, sef ffurf  ac amserlen ymreolaeth, yn un mawr iawn, ac wedi dwysáu gydag agor y fath agendor rhwng Cymru a’r Alban.  Gobeithio bod rhywrai’n meddwl amdano.

Y Pleidiau a’u Pethau

“Cymru a’i gwleidyddiaeth dila, druenus” meddai’r hen G.A. ar ddiwedd ei flog diwethaf.  Tebyg y byddai pob plaid yn cytuno, gan ychwanegu “ac eithrio’n gwleidyddiaeth ni wrth gwrs”.

Golwg sydyn heddiw ar y llenyddiaeth etholiad a ddaeth i law.

“Cyfathrebiad etholiad”, sylwch chi, oedd un daflen gan Blaid Cymru.

Hyd yma nid yw’r tŷ hwn wedi derbyn pwt o ddim byd gan y Ceidwadwyr.  Ni wn hyd yn oed enw’r ymgeisydd.

Daeth yma eithaf trwch o bapur gan y Democratiaid Rhyddfrydol.  Nid oes diben canmol na chollfarnu polisïau’r blaid hon, a hynny am ddau reswm: (a) nid yw polisi’n golygu dim oll i drwch ei chefnogwyr; (b) ei thraddodiad – ei hegwyddor – yw mynd yn groes i’r hyn a addawyd.

Mae mwy nag un blaid yn chwarae Gogledd yn erbyn De. Plaid Cymru gymaint â’r un.

Sonia un o daflenni Llafur ddwy waith am “gryfhau’r iaith Gymraeg”.  Hi, hyd yma, yw’r unig blaid i grybwyll y mater hwn yn y llenyddiaeth brintiedig a welais i.  Ond fe ddywed Plaid Cymru ar ei gwefan y bydd y Gymraeg “wrth galon” ei llywodraeth.

Y fwyaf ffraeth o’r taflenni yw eiddo plaid “Abolish the Welsh Assembly”, wedi ei phrintio yn Walsall, West Midlands. Nid yw’n enwi ei hymgeiswyr.  Ond mae’n ein gwahodd i sgrifennu ar gerdyn post “yr hyn y mae’r arbraw hwn [y Cynulliad Cenedlaethol] wedi ei gyflawni i Gymru mewn 17 mlynedd”.  Wel ie …

Diddorol yw taflen y Blaid Werdd. Am Wylfa B? Dim gair.

Mae Plaid Cymru am greu mil yn rhagor o feddygon a phum mil yn rhagor o nyrsus.  Fel’na?  Chwifio ffon?  A chaniatáu bod yr arian ar gael, sut meddech chi mae cynhyrchu mil yn rhagor yn y fan a’r lle o unigolion a chanddynt (a) Lefelau-A da iawn mewn Cemeg, Bywydeg a phynciau cysylltiol, a (b) dim ofn gwaed?   Tasg a fyddai’n dreth ar alluoedd cyfunol Gwydion, Prospero a Gandalf the Grey.

Mae pob plaid dros well addysg.  Neb o blaid salach addysg, hyd y gwelaf. “Cymru glyfrach” yw nod Plaid Cymru, ac ymhlith y moddion tuag at hyn mae:

(a) Gan gytuno â Llafur, “darpariaeth addysg cyn-ysgol am ddim i blant tair blwydd oed.”   Mae’n bryd i rywun ddweud: gartref gyda rhiant y dylai plant bach fod.  Rhwng crud ac ysgol, rhowch dipyn o lonydd i blant, er mwyn y nefoedd. Gwn beth fydd yr wrth-ddadl, llwyddiant ysgolion meithrin yn cyflwyno’r Gymraeg; nid oes wadu hynny.

(b) Anogaeth drwy bremiwm i athrawon weithio tuag at radd Meistr.  Addewir y bydd hyn yn “codi safonau yn ein hysgolion”.  Na fydd, byth.  Os gwir ein bod yn mynd yn dwpach fel pobl – a digon posib ei fod yn wir – mae hynny oherwydd trai diwylliant yn y gymdeithas.  Sut i wrthweithio hyn, yn wir wn i ddim; ond yn sicr nid drwy luosogi graddau rwtshi-ratsh mewn Addysg.  Dyma, o bosib, bolisi mwyaf gwallgo’r etholiad hwn, ac edrychaf ymlaen at dderbyn taflen Plaid Monster Raving Loony i weld a all hi ragori arno.

(c)   “Dileu £18,000 o ddyled i fyfyrwyr sy’n gweithio yng Nghymru ar ôl graddio.”  Yma mae bwlch go fawr yn y stori. Beth am raddio yng Nghymru?  Beth am golegau Cymru yn y cyfamser?  Fel rwyf wedi dweud drosodd a throsodd yn ystod y blynyddoedd, mae diffyg cymdeithas gref, fyw a chreadigol o Gymry yn ein colegau yn un o brif achosion ein methiant yn economaidd, yn addysgol, yn ddiwylliannol a phopeth arall. Y blaid sy’n wirioneddol am adeiladu cenedl ffyniannus yng Nghymru, fe fydd hi’n gwobrwyo’n ariannol, ac yn ddigamsyniol o hael a helaeth, y rhai sy’n para’n ffyddlon yn ddeunaw oed. (“Ffyddlon i beth?” gallwch ofyn.  Rywsut nid yw “ffyddlon i golegau Cymru” – eto beth bynnag – yn taro’r un nodyn â “ffyddlon i Brifysgol Cymru”, nac yn cyffwrdd cydwybod i’r un graddau. Bythol anghlod i’r Pleidwyr hynny a gyfrannodd at ddinistr y Brifysgol ffederal, gan wireddu hen uchelgais gan y gwrth-Gymreig.)

Cyn gorffen â’r testun mawr ‘Plaid Cymru ac Addysg’, rhaid sylwi ar ddau fwlch.  (a) Ni welaf addewid i gau mwy o ysgolion gwledig. Rhyfedd yntê.  (b) Ni sonnir am y polisi o gyflwyno addysg enwadol orfodol, heb ddewis i ddisgyblion na rhieni, mewn cwr o Wynedd.  Os yw hyn yn beth mor wych i blant y Bala, sut na chynigir yr un fantais i holl blant Cymru?

Erys UKIP.  Yn ei thaflen hi mae un neu ddau o bethau PENDANT a phethau Y GELLIR EU GWNEUD.  Mae pob plaid wrthi am y Gwasanaeth Iechyd ac yn addo’i wella fel hyn a fel arall. Gwyddom oll  – neu fe ddylem wybod – mai gwendid mawr y ddarpariaeth iechyd ers chwarter canrif yw DIFFYG ATEBOLRWYDD.  Mae UKIP yn addo adfer byrddau iechyd lleol, etholedig.  Dyma beth amlwg, ymarferol. Pam nad oes unrhyw blaid arall yn meddwl amdano?  Mae UKIP hefyd yn addo cael llai o weinyddwyr, a thalu llai i’r rhai fydd ar ôl.  Dyma eto beth y gellir ei wneud.  Nid yw fel, ddywedwn ni, creu mil o feddygon a phum mil o nyrsus allan o frwyn a hesg.

A yw hyn oll yn gwneud UKIPwr a BREXITiwr o’r hen  G.A.?   Ddim eto.

Disgwyliaf i weld beth fydd gan Blaid yr Honco Bost i’w gynnig.