Y Radio Times yn codi llais

Dyma’r trydydd tro i’r blog flogio ar y mater hwn.

A’r tro yma y Radio Times sydd wedi rhoi’r ysgogiad. Ar dudalen 7 o rifyn yr wythnos yma dyma ysgrif dan y pennawd ‘Post Office scandal is not over. But will the BBC keep fighting for justice?’ Yr awdur yw Nick Wallis, ymchwilydd a fu’n gyfrifol am gyfres radio ar yr helynt ac a fydd yn cyhoeddi llyfr arno yn ddiweddarach eleni.

Do fe gliriwyd rhai enwau ymhen hir a hwyr ac fe dalwyd rhyw esgus o iawndal. Ond mewn byd mwy cyfiawn na hwn ni byddai hyn ond megis dechrau.

Ac mewn rhai achosion bu’r cyfan yn rhy hwyr. Cofnoda Nick Wallis enwau tri phostfeistr a fu farw cyn cael y dyfarniad. ‘They spent the last decade of their lives as convicted criminals, whose assets were taken by a justice system that should have been there to protect them.’

Disgrifia wedyn yr anhawster o gael at y gwir. ‘The institutional unwillingness to acknowledge pernicious malpractice or misfeasance is a hallmark of the great many outrages committed by the state against its citizens.’ Neb o’r bobl mewn grym yn fodlon gofyn nac wynebu’r cwestiynau anodd. Lleiaf oll gweinidogion y llywodraeth.

Ac un o’r agweddau duaf. Pobl a fu’n gyfrifol am y camwedd yn derbyn gwobrau pellach mewn anrhydeddau a dyrchafiadau. Enwir Paula Vennells, cyn-brif weithredwraig Swyddfa’r Post, ‘…. allowed to leave office with a six-figure payoff, a CBE, a place on the board of the Cabinet Office and the chairmanship of an NHS Trust.’

A soniodd y blog hwn o’r blaen am griw arall o bobl a ddylai gyfrannu’n helaeth, er na ellir byth gyfrannu’n llawn, at yr iawndal y dylid ei dalu, sef y cwmnïau cyfreithiol a aeth ymlaen ag erlyniadau pryd y dylai fod yn amlwg ar ôl llond llaw o achosion fod rhywbeth mawr o’i le yn ganolog. Ynadon a barnwyr hefyd, gwelwch eich camwedd a dygwch ffrwythau addas i edifeirwch.

‘The Government,’ meddai’r erthygl, ‘has said it does not intend to hold anyone to account.’ Beth am lywodraeth Cymru? Clod i Jack Sargeant am dynnu sylw at benodiad gwaradwyddus gan Gymdeithas Bêl-droed Cymru.

Go dda’r Radio Times yr wythnos hon felly.

O … a chyn inni orffen, beth am hynny sy gennym o wasg Gymraeg? Efallai imi fethu ambell beth, ond ni welais yr un adran ohoni yn rhoi arweiniad ar y mater. Diflas yw gwasg nad yw’n gwneud dim ond ymgyrchu, ond eithafol ddiflas yw gwasg nad yw’n ymgyrchu o gwbl na byth yn codi llais am ddim byd. Mae gen i ryw hen deimlad o hyd y gallasai pethau fod yn wahanol petai Y Byd wedi cael cychwyn.

Yr Etholiad a’r PETH

Oddi ar 1959, rwy’n credu fy mod wedi gwrando canlyniadau tuag ugain o etholiadau cyffredinol, rhwng San Steffan a Senedd Caerdydd. Yng Nghymru, i gyd yn ddigalon, a’r fwyaf digalon oedd ’79 … tan echdoe.

Pam rwyf yn dweud hyn? Canlyniad y Rhondda. Gyda Dyffrynnoedd Conwy, Clwyd a Dyfrdwy, y Canolbarth oll, Sir Benfro a thua hanner Sir Gâr (Môn hefyd yn etholiadau San Steffan), diolch i’r ffermwyr ac i’r Mewnlifiad, yn swatio’n ddyfnach mewn Torïaeth, nid oes unrhyw obaith symud ymlaen yng Nghymru heb argyhoeddi etholwyr Morgannwg a Gwent. Am gyfnod wedi 1967 bu arwyddion y gallai hyn fod yn bosibl; ac yn ’97 dyma’r etholwyr a sicrhaodd inni ddatganoli. Bellach …

‘Rhyfeddol’, ‘syfrdanol’, ‘anhygoel’ oedd geiriau rhai o’r sylwebyddion ddoe am lwyddiant Llafur yn ei hen gadarnleoedd. Lol i gyd. Yr esboniad syml ac amlwg, y twpsod, yw fod yr UKIPiaid, pobl Brydeingar a cheidwadol at ei gilydd, wedi dychwelyd at eu hen blaid Brydeingar a cheidwadol, Llafur.

Am y Rhondda, gofynnaf, a fuasai Plaid Cymru wedi dal y sedd petai Leanne yn dal yn arweinydd? Ansicr, ond cyfeiriaf eto at flog 28 Medi 2018 lle dywedais – ac rwy’n dal i’w gredu – fod y Blaid drwy ei maith ffolineb wedi cael gwared â’r cynrychiolydd gorau a gafodd erioed, yn enwedig mewn seiadau holi Saesneg – sy’n bwysig, dywedwn a fynnom. Byddai’n dda gen i feddwl y daw awr Leanne eto. Yn y cyfamser, eithaf gwaith â Phlaid Cymru wirion, yn cynnwys y cyd-Aelodau Senedd a’i bradychodd mor anniolchgar a thrwch yr aelodau taledig a brynodd gath mewn cwd.

Ymddengys felly fod Llafur wedi cyrraedd y ffigiwr rhiniol i allu llywodraethu heb gymorth. Gwell hynny na bod P.C. unwaith eto’n mynd yn Gynorthwywraig Fach Siôn Corn, neu’n Llawforwyn i’r Llaw Farw.

Ac un waredigaeth, diolch byth! Dychmygwch B.C. mewn clymblaid â Llafur, ac ar restr siopa Adam, ei refferendwm ar annibyniaeth. ‘Cewch siŵr iawn,’ meddai Llafur. Cynnal y refferendwm, Llafur yn gweithio dros ‘na’, canlyniad echrydus, a dyna ddiwedd ein mudiad cenedlaethol gwleidyddol, efallai am byth.

Am lwyddiant P.C. yn seddau’r Hen Dywysogaeth, neu’r ‘Fro’ fel y byddem yn ei galw, ni welaf le i newid yr hyn a ddywedais droeon o’r blaen. Dyma bleidlais arferol y Cymry Cymraeg dros yr hyn y dylai P.C. fod. Sylwch, da chi, ar yr italeiddio. Nid oes a wnelo ddim â’r ‘polisïau’ diystyr, di-ddim, dwlali a roddodd y Blaid gerbron.

Effaith ralïau Yes Cymru? Edrychwch ar Ferthyr ! Ond rhaid i Yes Cymru ddal ati. Mae’n rhywbeth hwyliog ac adeiladol yng nghanol y chwalfa.

Effaith y pleidleiswyr 16-18 oed? Dim, ac eithrio ambell effaith negyddol o bosib.

§

Hartlepool a chynghorau lleol Lloegr? Dadfeiliad y ‘wal goch’? Unwaith eto, rwyf wedi rhoi’r esboniad yn gryno o’r blaen. Brexit oedd y catalydd. Dan yr ysgogiad hwnnw fe ddarganfu’r gwerinwr o Sais yn yr hen ardaloedd Llafur pwy ydyw mewn gwirionedd. Alf Garnett. Beth am y papur papuro, y Flatgate a’r holl bethau yna a fu’n gwneud y penawdau? Mennu dim ar hen bleidleiswyr Llafur; pobl yw’r rheini, fel y dywedodd Harri Webb, nid yn unig sydd yn hapus o fewn ‘the stench of homely corruption’, ond na allant fyw y tu allan iddo. Hyd y gwelaf y funud hon, gall Boris wneud beth bynnag a fynn ei galon dros y blynyddoedd nesaf. A thros dymor hwy, a fydd o gwbl Chwith yn Lloegr? Ar hyn o bryd mae gwrthblaid gref yn San Steffan, sef y cenedlaetholwyr Albanaidd. Os aiff yr Alban yn annibynnol, a fydd gwrthblaid o gwbl yn Lloegr?

§

Yr Alban. ‘Knife-edge’ yw gair mawr y cyfryngau heddiw wrth drio’n galed liwio’r etholiad fel llai na llwyddiant i Nicola. Fel yn etholiad San Steffan 2017, ond nid yr un diwethaf, llwyddodd y pleidiau Prydeinig i dawel glymbleidio, ond heb ddwyn dim oddi ar yr SNP hyd yma, dim ond arbed ambell glec iddynt eu hunain.

§

Yn ôl i Gymru druan. Y PETH y sgrifennais amdano,30 Tachwedd – 6 Rhagfyr y llynedd, mae yna o hyd, a’r tro yma fe deimlwyd ei effaith yn drwm.

A bellach y cwestiwn ymarferol yw hwn. OS DAW hi yn yr Alban, sut yn y byd mawr y cawn i bennau’r Cymry beth fydd wedi digwydd? Darllenwch eto flogiad 4 Rhagfyr.

SEF …

TAI

Mae’r amser wedi dod pan ddylai’r awdurdodau lleol yng Nghymru, ac yn benodol y cynghorau sir, fod â pholisi o rannu cost pob tŷ sy’n mynd ar werth yng Nghymru – neu, ddywedwn ni, mewn ardaloedd dynodedig o Gymru – yn ei hanner â phrynwyr o Gymry. Y gyd-berchenogaeth i barhau wedyn tan y dydd y dewisai’r perchennog preifat un ai brynu siâr yr awdurdod neu werthu ei siâr ei hun i’r awdurdod. (‘Perchennog preifat’ = un ai unigolyn neu bartneriaeth briod, sifil neu ddi-briod.)

‘Tŷ hanner Cownsil’, ffordd o haneru pris tŷ i Gymro, a pheth y mae’n rhaid ei wneud ar frys yn yr argyfwng presennol. Onid e, bydd popeth ar ben.

Beth yw ‘Cymro’? Gwneler diffiniad at y pwrpas. Dylai’r diffiniad gynnwys (a) unrhyw un wedi ei fagu yng Nghymru, a (b) unrhyw un o unrhyw fan yn y byd sy’n medru Cymraeg.

A oes gan y cynghorau sir yr adnoddau i wneud peth fel hyn? Nefoedd annwyl, nac oes. Mae’n rhaid i lywodraeth Cymru neilltuo swm mawr o arian at y pwrpas, i’w ddyrannu i’r awdurdodau lleol. Ac i wneud hynny mae angen deddf.

Pa lywodraeth a fyddai’n llunio deddf o’r fath? Pa bleidiau a fyddai’n ei hyrwyddo? A barnu wrth y taflenni sy’n dod trwy’r drws yma y dyddiau hyn, nid oes gan y prif bleidiau unrhyw glem sut i gwrdd â’r broblem. Mae gan Blaid Cymru yr un polisi difäol â’r lleill, sef codi mwy o dai. Gwyddom pwy fyddai’n eu prynu. A digon hawdd dweud ‘tai fforddiadwy’. Gwyddom yn rhy dda fforddiadwy i bwy. A phris y farchnad sy’n rheoli: y tŷ sy’n ‘fforddiadwy’ heddiw, bydd yn ddwbl ei bris mewn ychydig flynyddoedd.

Sut mae cael hyn i bennau gwleidyddion lleol a seneddol?

Mae’r amser yn fyr.

Mae’r cloc yn tician.

Defi Difas

Fe gewch feddwl, a dweud, beth bynnag a fynnoch am yr hen G.A. ar ôl hyn.

Neithiwr bu bron imi arwyddo Deiseb yr Wyddfa, wedi darllen am antics panelwyr ‘Have I Got News …’. Ond wnes i ddim, a’r bore ’ma dyma fi’n ôl yng nghwmni un o gymeriadau hoff, ac unig, nofel disgyblion Lefel-A Cymru, sef Defi Difas, Snowdon View.

Efallai mai hawdd yw dwedyd ‘Symud Snowdon’, ond mae rhai enwau fel Swansea, Mold, Port Talbot, Puffin Island, y mae’n anodd dychmygu’r map hebddynt yn ein hoes ni. Hen fynydd go anodd ei syflyd yw Snodn, ac wrth fynd ati i drio’i dyllu, ei bowdro a’i saethu (termau’r chwarelwr), onid yr hyn a wnawn yw gwanhau ein llaw yn erbyn yr Happy Donkey Hill a’r Leafy Lane?

Yn sicr mae eisiau Deddf Cofrestru a Diogelu Enwau Cymraeg, a dylai mapiau Ordnans ddod dan y ddeddf honno.

Mae peth arall sy’n fy mhoeni’n fawr iawn y dyddiau hyn, ac a ddylai boeni pob Cymro,

Sef …

Trowch i mewn bore fory.