Dewis heb ddewis

Un dda iawn ar GOLWG 360 y bore ’ma.  ‘Papurau pleidleisio Ewrop yn “drysu” siaradwyr Cymraeg’ – a chware teg i GOLWG o leiaf am roi’r dyfynodau o gwmpas ‘drysu’ !

Mae’r stori’n adrodd mai’r cwestiwn yn wreiddiol ar bapur pleidleisio arfaethedig y refferendwm oedd: ‘A ddylai’r DU bara i fod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd neu adael yr Undeb Ewropeaidd ?’  Ond penderfynwyd newid y geiriad ‘am fod pryder y gallai pobol ddrysu rhwng y geiriau “para” a “bara”.’

Doedd pobl ddim yn hoffi’r gair ‘parhau’ chwaith pan holwyd barn, felly dyma droi at ‘aros’.  Y geiriad yn awr yw ‘A ddylai’r DU aros yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd neu adael yr Undeb Ewropeaidd ?’

Mae’r ‘aros’ yn iawn wrth gwrs.  Doedd dim anhawster o gwbl, ac eithrio i bobl eithafol dwp, ynglŷn â’r ‘bara’, ond mae anhawster sylfaenol y cwestiwn yn parhau, neu’n para, neu’n aros. Edrychwn ar y geiriau eto:

‘A ddylai’r DU aros yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd neu adael yr Undeb Ewropeaidd ?’

Yr ateb i’r cwestiwn hwn, os gosodir ef, fydd UN AI ‘dylai’ NEU ‘na ddylai’.  Ateb cywir yn ramadegol, ond disynnwyr. Nid yw’r cysylltair ‘neu’ yn gofyn inni ddewis rhwng y ddau beth a gynigir.  Yn ‘gymeri di de neu goffi?’ cynigir y ddau imi, heb bwyso arnaf i ddweud pa un, a’m hateb fydd – neu ddylai fod – ‘cymeraf’ neu ‘na chymeraf’.  Os mai ‘cymeraf’ a ddywedais, disgwyliaf y cwestiwn ‘pa un?’  Os mai ‘na chymeraf’ oedd yr ateb, fe allaf ddisgwyl un ai ‘plesia dy hun’ neu ‘gymeri di Goca Cola ?’  Mae’r cysylltair ynteu, a’r ffurf ogleddol ’ta, yn eglurach yn hyn o beth – ‘te ’ta coffi gymeri di?’   Rhaid derbyn mai rhanbarthol yw’r ’ta, ac mai ‘gymerwch chi de neu goffi?’ a ddywed y rhan fwyaf o siaradwyr Cymraeg. Ond mae’r ynteu yn union bwrpasol wrth ysgrifennu, ac yn gosod y cwestiwn a’r dewis yn berffaith glir:

‘A ddylai’r DU aros yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd ynteu gadael yr Undeb Ewropeaidd ?’

Rhaid ichi ei rhoi hi …

Wele ddarn o daflen sydd newydd ddod trwy’r drws yma.  Mae isetholiad ym ‘Mangor Uchel’ am sedd ar Gyngor Dinas Bangor.

Rhaid ichi ei rhoi hi i’r Democratiaid Rhyddfrydol.  Pa blaid arall allai gynhyrchu taflen a neges fel hyn ?

Mae gwahanol ystyron i ‘ei rhoi hi’, wrth gwrs.  Ar y naill law gall ‘ei rhoi hi i rywun’ olygu ymosod arno, ei geryddu.  ‘Mi rhois hi iddo fo ’dat y gwaltas’, medd hen ymadrodd da.  Ar y llaw arall gall olygu ildio pwynt i rywun, derbyn fod ganddo rywbeth, neu ar y gorau rhoi rhyw fath o bardwn iddo.  Fel un o ‘bob l Bangor Uchel’ prysuraf i ddweud mai’r ail ystyr a olygaf heddiw.

A yw ‘ei rhoi hi’ yn golygu rhoi fy mhleidlais ?  A dyfynnu meddyliwr llawer mwy na mi, ‘dydw i’n deud dim byd’.   Ond – a dyfynnu’r un gŵr ymhellach – ‘y ’mhwynt i a ’mhwynt mawr i ydi hwn’ :

Beth bynnag ddywedwch chi am y Democratiaid Rhyddfrydol, nid y nhw fu’n gyfrifol am y pethau hollol wallgo a’r pethau hollol anfad yng ngwleidyddiaeth Gwynedd y blynyddoedd ddiwethaf :

●     NID Y DEMOCRATIAID RHYDDFRYDOL fu wrthi’n ymosod ar fröydd drwy gau ysgolion heb angen na rheswm, dim ond i blesio Gweinidogion Addysg Llafur yng Nghaerdydd.

●     NID Y DEMOCRATIAID RHYDDFRYDOL a gafodd y weledigaeth wallgo o ailgyflwyno addysg enwadol mewn ardal o Wynedd heb unrhyw ddewis i’r rhieni.

●     NID Y DEMOCRATIAID RHYDDFRYDOL sydd wedi creu trefn gabinet haearnaidd o anystwyth o fewn y Cyngor, gan beri na ellir cael trafodaeth agored na barn y Cyngor cyfan ar unrhyw fater o bwys, a pheri mai gwastraff amser yw i’r rhan fwyaf o’r cynghorwyr fod arno o gwbl.

Ydi, mae gwleidyddiaeth Gwynedd a Chymru mewn tipyn o lanast y dyddiau hyn, a phan ddaw’n adeg ‘ei rhoi hi’, sef y tro hwn rhoi  ✘ ar y papur yna, bydd yn adeg o gyfyng-gyngor gwirioneddol i rai ohonom sydd wedi arfer ‘ei rhoi hi’ yn bur ddibetrus dros yr hanner canrif ddiwethaf.