Y Tad a’r Mab ?

Stori fach ryfedd gan y cyfryngau ddoe. Ac efallai nad mor rhyfedd chwaith. Mae digon o straeon ar led fod hwn-a-hwn yn fab anghyfreithlon i ryw hen frenin, ac un o’r ffefrynnau yw brenin Lloegr, Edward VII, a oedd ar ei wyliau yn y fan-a’r-fan ar adeg neilltuol. Ond y ddamcaniaeth sy’n cael ei dilyn y dyddiau hyn yw fod Thomas Masaryk, sylfaenydd gweriniaeth Tseco-Slofacia a’i harlywydd cyntaf, yn fab i Ymerawdwr Awstria-Hwngari, Franz Josef I. Dywedir wrthym fod hon yn hen goel, ond y bwriad bellach yw ei phrofi un ffordd neu’r llall drwy brofion DNA.

OS gwir y stori, ei hystyr fydd bod y mwyaf goleuedig o benaethiaid gwladwriaethau Ewrop yr ugeinfed ganrif yn fab i’r gwirionaf. Yr wyf wedi trafod o’r blaen, fan hyn a fan hyn, pwy mewn gwirionedd oedd yn awyddus i weld rhyfel mawr ar draws Ewrop yn 1914. Pwy o’r penaethiaid, dylwn frysio i bwysleisio. Gweler Hen Lyfr Bach Lloyd George, tt. 30-2. Y rhyfelwyr mwyaf eiddgar, does dim dwywaith, oedd gwerinoedd y gwledydd, y dynion ifainc (ac nid mor ifainc) yn ysu am ffeit, a’r merched yn eu hannog. A’r arweinwyr a’r gwladweinwyr hŷn, chwedl Ll.G., yn gwneud “eu gorau di-glem” i atal y trychineb. O blith yr arweinwyr gwledydd, ychydig bach iawn oedd yn wir awyddus amdani. Winston Churchill, o blith gwleidyddion blaenllaw Prydain. Y Brenin Siôr V, medd tystiolaeth ddiweddar, yn groes i’r hyn a gredwyd am ganrif. Ond ar y blaen, heb unrhyw amheuaeth o gwbl, Franz Josef, a oedd erbyn hynny’n colli arni’n ddrwg. (Gwerth ei ddarllen o hyd, The Fossil Monarchies gan Edmond Taylor: darlun bythgofiadwy o dwpdra hen deuluoedd brenhinol Ewrop, a theulu Habsburg yn fwy na neb.)

Ond, a dychwelyd at y cwestiwn, Thomas Masaryk yn fab i’r hen fwnglerwr trahaus a chibddall ? OS gwir (a phwysleisio’r OS eto), byddai’n eithaf nodweddiadol o batrwm sy’n gyffredin mewn bywyd ac mewn llenyddiaeth. Thema gref yn nofelau Daniel Owen yw mor wahanol i’w dad yn gall mab fod. Bachgen cywir a chymeradwy, o’r hyn a welwn ohono, yw Tom Jenkins, mab y dihiryn Jeremiah. Yr oedd Capten Trefor yn ddigywilydd a haerllug, ond yn y diwedd yn fethiant mewn busnes; a’i fab, sef Enoc Huws, yn ofnus a swil, ond yn llwyddiant mawr. A gwyddom sut rai oedd meibion tad Rhys a Bob Lewis. Mewn hen chwedloniaeth yr oedd Galahad, y marchog pur a lwyddodd yn yr ymchwil am y Greal Sanctaidd, yn fab gordderch i’r pechadur mawr Lawnslot. Ac yn chwedloniaeth heddiw, sydd mor debyg o ran ei themâu sylfaenol, meddyliwn am fab Darth Vader.

Boed y stori’n wir ai peidio, byddai’n beth da petai’n ein harwain i ddarllen ysgrif ardderchog Saunders Lewis ar fywyd a gwaith Masaryk yn y gyfrol Canlyn Arthur. ‘Ei fam ac nid ei dad a roes i Thomas Mararyk ei gryfder cymeriad,’ meddir yno. Os gwireddir y stori, bydd yn cadarnhau hyn ! Yng ngyrfa Masaryk gwelodd S.L. ‘enghraifft eithriadol o wleidydd gonest, unplyg, a fu hefyd yn anghyffredin o lwcus,’ a hefyd paragon o’r chwyldroadwr bwrdais y carasai S.L. fod, nad yw eto wedi ymddangos yng Nghymru, ac yn sicr nad oes olwg arno yn unman ar y gorwel heddiw.

Cantrefi’r Gwaelodion

Yn rhifyn cyfredol Y Faner Newydd cawn y map hwn sy’n dangos beth a ddigwydd i Ynys Brydain a rhannau o Iwerddon “os bydd y cynhesu byd-eang yn parhau a lefel y môr yn dal i godi” Nid yw’r eitem yn dweud wrthym pa bryd y gallwn ddisgwyl y llifeiriant, sef pa bryd y byddai’n ddoeth i mi godi fy mhac o’m trigfan ar lawr gwlad ac anelu am yr hafod fynyddig y soniais amdani mewn blog o’r blaen. Ymhen blwyddyn? Canrif? Mil o oesoedd maith?

Wn i ddim a ydym i fod i gymryd unrhyw gysur o fod “Palas Buckingham a’i rwysg”, Senedd San Steffan, Sgwâr Trafalgar a Big Ben i gyd o dan y dyfroedd. Un peth sy’n sicr, bydd pobl Llundain wedi heidio i Gymru erbyn hynny.

Fel y gwelwn ar y map, daw dial Capel Celyn ar Lerpwl, ynghyd â’r rhan fwyaf o Swyddi Caerhirfryn a Chaer, a Dyffryn Dyfrdwy. Dyffryn Clwyd wedi mynd yn ffiord hefyd. Brysiwn i wella’r A55 felly ar gyfer mewnlifiad (ac nid o ddŵr) i Arfon a Meirion. A bydd raid cael pont anferth lle mae Llanelwy heddiw.

Dau a fyddai’n hapus pe baent yn fyw fyddai hen benaethiaid gwlad Rheged, Urien ac Owain ei fab. Dyna deyrnas Rheged yn sefyll yn bur gadarn, ond “Brynaich a Deifr”, sef Northumbria, bron wedi darfod amdani.

Saif y rhan fwyaf o’r Alban yn solet. Ond gofid yw gweld y difrod i dir isel y Canolbarth, yn cynnwys dinasoedd Din Eiddyn a’r Glas Gae.

Mae’r Ynys Werdd, fe sylwn, wedi mynd yn nifer o ynysoedd gwyrddion bychain. Gallwn gymryd y bydd y rheini oll, gyda’r Alban, yn dal yn aelodau o’r Gymuned Ewropeaidd. Gyda hwy hefyd bydd siroedd Gorllewinol, sef Catholig, hen dalaith Wledd, gan adael y siroedd Protestannaidd wedi eu llwyr wahanu, ac yn dal felly yn yr undeb dedwydd â Lloegr a Chymru Frexitaidd (sef ‘Ynys Brydain’ y traddodiad llenyddol a hanesyddol, o’i chyferbynnu â’r Ynys Brydain ddaearyddol).

Bydd y dŵr yn llepian ar risiau ffrynt ei tŷ ni, – cael a chael efallai. Ond wrth edrych drosodd at Fôn, pa beth a welaf draw? Bydd y Fam Ynys yn ffrwtian yn ymbelydrol dan y dŵr. Ond na phoener: i ohirio diwedd a braw yr hollfyd bydd cynghorwyr Môn, prentisiaid Coleg Menai a phobl ifainc chweched dosbarth Ysgol David Hughes oll yn eu siwtiau deifars yn tendio’r ddwy Wylfa yn y dyfnderoedd nos a dydd. Bydd yn berffaith saff.

Gan obeithio felly fod gennym ambell flwyddyn mewn llaw eto cyn y gwireddir darogan gwlyb Y Faner Newydd, dymunaf Flwyddyn Newydd Dda i ddarllenwyr y blog yn y nesaf o’r blwyddi hynny, 2017.

Calon y gwir

Er mwyn popeth darllenwch flog ardderchog Craig Murray heddiw. Mae’n ardderchog am ei fod yn dweud yn union beth y bûm i’n ei ddweud yma. Rhyngddo ef a’i farn am Kenneth Clarke ac am Brexit yn gyffredinol; ei amheuaeth o refferenda yw’r peth mawr.

O dipyn i beth y daethom ym Mhrydain i roi cymaint pwys a choel ar refferendwm. Rydym ni Gymry’n cofio’r hen bleidleisiau achlysurol ar gwestiwn agor tafarnau ar y Sul. Fel arall, nid oedd sôn am refferendwm tan yr un ar ymuno â’r Farchnad Gyffredin, 1975. Ym 1979 mae’n debyg y byddai llywodraeth Callaghan wedi derbyn mesur bach o ddatganoli i’r Alban a Chymru onibai i garfan o Aelodau Llafur Gogledd Lloegr fynnu refferenda. Mae Gŵyl Ddewi 1979 yn hunllef o hyd; ac yn 1997 bu ond y dim i’r ochr Na ennill eto, er nad oedd ganddi ymgyrch o gwbl. Offeryn adwaith yw refferendwm yn amlach na pheidio, a negyddol yw ei ganlyniadau. Mae’n mynd yn groes i’r egwyddor gynrychioliadol a fu’n brif ganllaw democratiaeth Prydain, sef bod y cynrychiolydd etholedig i ddilyn ei gydwybod unwaith yr etholir ef. (A siawns na fydd y Goruchaf Lys yn cofio’r egwyddor ganolog hon wrth roi ei ddyfarniad y dyddiau nesaf.)

Cymysg iawn, fel y gwelwn bellach, fu canlyniadau refferendwm 2014 yn yr Alban. Rhaid cydnabod hyn: fe greodd ddiddordeb mawr yng nghwestiwn annibyniaeth, fe wahoddodd bobl i feddwl, a hebddo mae’n debyg na byddai gan y Blaid Genedlaethol y gynrychiolaeth sydd ganddi heddiw yn San Steffan. Ei effaith negyddol yw peri meddwl yn gyffredinol na ellir dadwneud canlyniad refferendwm ond gan refferendwm arall: mae hyn yn gloffrwym difrifol ar yr SNP y dyddiau hyn.

Y ffordd i dorri’r cloffrwym yw’r hyn y dadleua Craig Murray drosto, fod holl gynrychiolwyr etholedig yr Alban yn Holyrood a San Steffan yn dod at ei gilydd fel cymanfa genedlaethol ac yn cyhoeddi annibyniaeth, gan ofyn i’r Cenhedloedd Unedig gydnabod hynny. Dyma, meddai Murray, yw’r ffordd arferol, safonol yn y byd.

Ers pedwar ugain mlynedd, dadl yr unoliaethwyr yng Nghymru a’r Alban fu: ‘fe gewch chi annibyniaeth pan gewch chi fwyafrif o’r seddau’. ‘Ballots not bombs’ meddai’r un bobl pan fu rhyw un glec fach yn Nhryweryn. Wel, mae wedi digwydd yn yr Alban, – hidiwch befo Cymru druan am y tro, ond mae yma ymhlygiadau aruthrol i ninnau.

Dylai’r SNP roi ystyriaeth ddwys i gyngor Craig Murray. Gadawer i’r OCHR ARALL – efallai dan arweiniad Ruth Davidson, anwylyd newydd gwasg adain-dde Llundain – ddechrau gweiddi am refferendwm.

Rwyf wedi dweud hyn o’r blaen, yma ac yma, ac mae a wnelo hefyd â cholli’r Ffydd Ffederal, – peth yr wyf wedi sôn amdano droeon. Pwyntiau da hefyd gan Joe Chucas, Blog Golwg 360, 5 Rhagfyr.