Troi at yr hen Private Eye eto. Ar glawr rhifyn yr wythnos hon, dan y pennawd FRACKING – THE GREAT DEBATE, dyma lun Boris Johnson a George Osborne, bob un â’i gôt felen a’i helmed, yn ymweld â rhyw safle, — cymerwn mai safle ffracio. “Is it splitting the country?” gofyn Boris. “Not yet, but give it time,” meddai’r Canghellor.
Dylai’r ddau wleidydd yn awr ddarllen Craciau, nofel Bet Jones ac enillydd Gwobr Daniel Owen eleni. Wrth ei darllen a’i mwynhau, cefais fy hun yn dilyn rhyw hen arfer ac yn gofyn, o ran diddordeb, i ba dylwyth llenyddol y mae’n perthyn?
Yn gyntaf (ac mi hoffwn ymhelaethu ar hyn cyn bo hir), dyma ychwanegiad difyr at y dosbarth hwnnw o straeon a dramâu sy’n “mynd rownd y dref”. Be mae hwn-a-hwn yn ei wneud heddiw? Be sy’n digwydd yn y fan-a’r-fan? Dyna a wna “Gweledigaeth Cwrs y Byd”, Ellis Wynne, wrth fynd o stryd i stryd yn y Ddinas Ddihenydd. Esiampl ardderchog yw pennod gyntaf Y Dreflan, Daniel Owen, sy’n ein tywys o gwmpas y cyrff crefyddol, un ac un. I’r un tylwyth y perthyn Under Milk Wood ac Un Nos Ola Leuad, a drama hoffus Thornton Wilder, Our Town. Felly Craciau; yn union cyn y cracio, awn o gwmpas Llangefni a’r cyffiniau, gan gyfarfod croestoriad o’r bobl, – rhai o wahanol haenau, buddiannau, gobeithion, pryderon a phroblemau. Yna daw’r trychineb, gan daro pawb mewn gwahanol ffyrdd.
Tylwyth arall, ac os dyfynnaf frawddeg byddwch yn ei adnabod. “C’mon, c’mon! Let’s get out o’ here!” Ie, tylwyth y Ffilm Drychineb Americanaidd, neu “American Disaster Movie”, dosbarth neu genre mewn ffilm sy’n codi’n rhannol o’r paranoia mawr Americanaidd, ac a all achosi weithiau i realiti ddynwared ffuglen gyda chanlyniadau echrydus. At ei gilydd yn y confensiwn hwn, bydd dau neu dri o brif gymeriadau yn ddihangol ac yn arwyr wedi’r chwalfa fawr, a derbynnir y bydd lluoedd o bobl hepgoradwy yn cael eu difa. Oes, mae elfen o wobrwyo’r cyfiawn yn Craciau, gyda dihangfa Kelly, ond fel arall mae yma fesur o annibyniaeth ar y confensiwn. Daw’r trychineb, nid fel storm ar ganol hirddydd haf, ond ar draws bywydau ac ynddynt anawsterau eisoes: gwaeledd yr hen wraig a phryder ei gŵr, diflastod un o’r merched ifainc, alcoholiaeth y fam ganol-oed, twyll personol a phroffesiynol ei gŵr hithau, rhagrith y cynghorydd, diffeithdra dau hwdi. Mae craciau yn barod mewn cymdeithas, mewn perthynas ac mewn personoliaeth, a daw’r crac yn naear Môn i ddyfnhau’r rheini oll. Ym mhen hyn ceir elfen gymedrol o ddychan neu feirniadaeth ar hunan-dwyll Ynys Ynni.
Pa atomfa yw hon sydd mewn cymaint perygl, A ynteu B? Nid yw’r nofel yn dweud, ac nid yw hynny’n ofynnol. Ond ni allwn osgoi gwleidyddiaeth y diwydiant niwclear wrth ei darllen. Ar y mater hwn ni wnaf ond cyfeirio’r darllenwyr at lythyr Dr. Carl Clowes, sydd i’w weld ar flog SYNIADAU.
Welwn ni Wylfa B? Na welwn, heb sicrhau dau beth. (1) Pleidlais “na” yn yr Alban, i sicrhau fod cyfoeth olew Môr y Gogledd yn dal ar gael i sybsideiddio’r diwydiant niwclear Prydeinig. (2) Bod Japan yn cael gafael ar dir fferm Caerdegog. A yw Cyngor Sir Môn am gyhoeddi’r gorchymyn meddiannu? A chwestiwn pwysicach, beth a wna Plaid Cymru wrth i un Cymro wneud yr hyn y dylai pob Cymro ei wneud, “dal dy dir”?
Beth bynnag, yn ôl at Craciau. Gyda Llangefni yn union yng nghanol yr ynys, tua’r un pellter o’r ffracio ffuglennol i’r De a’r ffrwydrad dichonol tua’r Gogledd, a chyda’i bloc o fflatiau sy’n amlwg o bell, dyma ddarlun clir, cryno ac ynddo ddefnydd stori yn y fan. Ond yr oedd angen gwelediad i ganfod y stori yn y llun, ac fe’i cafwyd. Diolch hefyd am Gymraeg cywir a darllenadwy, – peth nas cafwyd gan bob un o enillwyr prif wobrau rhyddiaith y blynyddoedd diwethaf. Enillydd teilwng iawn.
Blog Glyn Adda 