Lloffion y Calan

Y Gymraeg a’r ysgolion

Dyma ‘Gynllun Gweithredu Cymraeg mewn Addysg’ wedi ei lansio gan Eluned Morgan, y Gweinidog â chyfrifoldeb dros y Gymraeg.  Ni ellir ond croesawu’r bwriad, ond wrth wneud hynny gofyn ambell gwestiwn bach.  (a)  A allwn ni gymryd y bydd cyfarwyddyd clir o hyn ymlaen i gynghorwyr Llafur a’r gweinyddwyr odanynt, eu bod i hwyluso a hyrwyddo addysg Gymraeg yn hytrach na’i rhwystro ar bob cynnig sef eu harfer dros ddegawdau?  Yn wir, mae’n ymddangos i mi fod y rheswm dros wrthwynebiad cyndyn y sosialwyr bellach wedi peidio â bod, os bu’n bod o gwbl. Eu hofn mawr nhw, hanner canrif a mwy yn ôl, pan ddechreuodd galwadau am agor ysgolion Cymraeg, oedd y byddai’r rheini’n magu cenedlaetholwyr. Nid yw hynny wedi digwydd o gwbl.  (b) A’r cwestiwn pellach yw pam?  Oni ddylai’r ysgolion ‘Cymraeg’ neu ‘ddwyieithog’ erbyn hyn fod wedi magu o leiaf ddwy genhedlaeth o rai a chanddynt agwedd arloesol, greadigol tuag at Gymru a’i sefydliadau a’i phroblemau?  Pam na ddigwyddodd? Pwy o blith darllenwyr y blog sydd am gynnig ateb?  (c) A’n trydydd cwestiwn.  Ar ôl ‘addysg Gymraeg’ (sef addysg mewn ysgolion swyddogol Gymraeg neu ddwyieithog), beth wedyn? Codir y cwestiwn yn bur aml, ac nid wyf yn honni bod gennyf well ateb na neb arall a fu’n ei godi:   ond daliaf mai rywle ym myd gwaith y mae’r ateb hwnnw.

Gwaith pa blaid ?

Nathan Gill am ganolbwyntio ar ei waith yn Senedd Ewrop, a’i sedd yn y Cynulliad yn cael ei hetifeddu gan Mandy Jones, aelod UKIP fel yntau.  Rhai sylwebwyr yn dweud nad yw Ms Jones wedi ei hethol yn ddemocrataidd. Ydyw y mae. Ar bapur ‘y rhestr’, fotio i’r blaid yr ydym, a’r nesaf o ddewis y blaid sy’n olynu os bydd lle gwag.  Dyna’r drefn. Rhai o’r sylwebwyr hefyd yn edrych ymlaen at ddiflaniad UKIP, ac os digwydd hynny – peth sy’n debygol – yn sicr ni bydd yr hen G.A. ymhlith y galarwyr ar ei hôl.  Ond dowch inni ofyn ambell gwestiwn eto:

(a)   Pa blaid yw plaid cau ysgolion yn ardaloedd gwledig Cymru?  UKIP oedd honno dwedwch?  Ynteu rhyw blaid arall … ?

(b)   Syniad pa blaid oedd ailgyflwyno addysg enwadol orfodol mewn cwr o Wynedd?

(c)   Pa blaid sydd am gael wyth mil o dai newydd diangen yng Ngwynedd a Môn?

(ch)   Pa blaid sy’n fodlon newid geiriad polisi cynllunio’r ddwy sir ar amnaid cwmni niwclear Horizon?

(d)   Pa blaid, tra’n cwtogi gwasanaethau o lyfrgelloedd i gasglu sbwriel, sydd am gyflwyno £500,000 o arian  trethdalwyr tuag at gynhyrchu drôns?

Pethau felna …

Gweld sêr

Dan y pennawd ‘Yn eisiau – gweledigaeth a gobaith’ yn Barn Rhagfyr-Ionawr mae gan Guto Harri nifer o sylwadau y gallwn eu dyfynnu’n gymeradwyol.  Lle byddwn yn anghytuno, byddai hynny ar ei ddewisiad o’r gair ‘seren’.  Mewn cyferbyniad â ffurfafen wleidyddol Cymru, lle na wêl ef ond caddug, gwêl Guto ddwy seren uwchben yr Alban.  Nicola Sturgeon fel y gellid disgwyl, a hefyd Ruth Davidson yr arweinydd Ceidwadol, y mae rhai’n crybwyll ei henw fel olynydd os nad disodlydd i Theresa.  Ydi mae ‘Cyrnol Byfflo’ (fel y bedyddiwyd hi gan rai o’r gwefannau cenedlaetholaidd) yn enwog, yn amlwg ac yn llawn twrw, ac mae ei hagwedd fwm-beili yn rhywbeth sy’n cynhesu calon Torïaid bob amser.  Ond wrth ddweud ‘seren’, onid ydym yn disgwyl goleuni? Os yw Ruth yn seren, onid yw Arlene Foster, prif brop llywodraeth San Steffan heddiw, yn seren hefyd?

Seren yng ngwleidyddiaeth Cymru?  Daliaf yn gyndyn o hyd mai Leanne sy’n dod agosaf, ac nad oes neb arall unlle’n agos ati.  Nac anghofiwn, fe enillodd hi’r Rhondda oddi ar Lafur, gan yrru Leighton i fod yn athro cadeiriol yn un o’n prifysgolion.  Mewn panelau a seiadau holi gydag arweinwyr pleidiau eraill, deil Leanne yn gynrychiolydd da iawn, efallai y gorau a gafodd Plaid Cymru erioed.  Ond fe ddywedir efallai mai un peth yw cynrychiolydd ac mai peth arall yw arweinydd.  Fel y dywedais droeon ar y blog hwn, mae’n bryd i Leanne roi ei throed i lawr.  A yw hi’n deall eto y fath lanast yw’r Blaid?  A yw hi’n ymwybodol o ffolineb eithafol ei chynghorwyr yng Ngwynedd?

Talu lot am iot

Ar wefan Munguin’s New Republic y gwelwn gopi o ddeiseb hanner cant o Aelodau Seneddol Ceidwadol yn ymbil am adeiladu iot frenhinol newydd.  Rhywbeth i gynrychioli Brexit Britain yn deilwng ac i gyd-ddigwydd â’r drwydded deithio nefi blŵ ddychweledig.  Go dda yntê.  Cant ac ugain o filiynau o bunnau (£120,000,000) fydd y gost (amcangyfrif heddiw), ond dyna ni, gan nad oes dim byd arall yn galw …

Mae ymatebwyr Munguin yn ddeifiol ac yn ddigri, rhai’n crybwyll y posibilrwydd y caiff ei hadeiladu yn yr Alban fel ei rhagflaenydd, yr hen Britannia.   Beth amdani, cymryd y pres, os ydyn NHW am fod mor wirion?  Ynteu a fyddai hynny’n groes i egwyddorion cenedlaetholdeb Albanaidd?

Na fyddai, ddim o gwbl, medd yr hen G.A.

Ddim fel cynhyrchu drôns yng Nghymru, er enghraifft.

Dysgu’r hanes

Ar GOLWG 360 heddiw,  galwad gan Glyn Williams, Llywydd Undeb yr Annibynwyr, am ddysgu hanes Cymru’n drylwyr a theilwng yn yr ysgolion.  Galwad hollol angenrheidiol.  Fe’i clywyd yn ddigon aml dros flynyddoedd, ond rywsut does dim byd byth i’w weld yn digwydd. Y prif reswm?  Twpdra athrawon a gweinyddwyr.   Darllenwch eto fy sylwadau ar yr hen lyfr defnyddiol Storïau o Hanes Cymru gan Moelona, un ai yma neu yn y gyfrol Meddyliau Glyn Adda, tt. 70-1.  Anodd peidio â chofio eto am fusnes alaethus addysg cylch Penllyn.  Anwybodaeth lwyr o hanes Cymru ar ran cynghorwyr a gweinyddwyr, ynghyd â dibristod llwyr o hawliau sifil.  Sut y gallwn fyth ymddiried unrhyw beth i’r fath bennaubyliaid?

Beth amdani?

Newydd wrando rhaglen Saesneg ar y radio am Gystadleuaeth Eurovision yr Ieithoedd Llai, a gynhaliwyd yn ddiweddar yn yr Eidal.  Cân yn y Ffaröeg aeth â hi.  Cynnig dewr gan Gernyw hefyd.  Dim sôn am y Gymraeg eleni ymhlith y deg ymgeisydd.   Beth amdani y tro nesaf, grwpiau Cymru?   Ynteu a oes berygl mewn cymryd ein diffinio fel ‘lleiafrif’ o hyd?

Petasai’n bosibl i Gymru gael ei chynrychioli yn yr Eurovision fawr, gallaf feddwl am flynyddoedd pryd y byddai grwpiau Cymraeg wedi ennill.

Dan ganu.

Blwyddyn Newydd Dda i ffyddloniaid yr hen flog.

Sgandal o beth !

Mae sgandal yn rhan o wleidyddiaeth bob amser, ond efallai y teimla rhai ein bod wedi cael mwy na’n dogn arferol eleni.

Dylwn oleddfu’r gosodiad. ‘Rhan o wleidyddiaeth ddemocrataidd’ ddylwn i ddweud. Does dim sgandal o dan unbennaeth; bodolaeth yr unbennaeth ei hun yw’r sgandal.

Ond sgandal yw fod gwledydd honedig ddemocrataidd yn cynnal breichiau gwladwriaethau unbenaethol. E.e. Prydain a Sawdi Arabia.

A sgandal yw agwedd yr Undeb Ewropeaidd tuag at helynt Catalonia.

Beth am America yn nyddiau’r Trymp? Mewn sgandal mae yna ryw anghysondeb rhwng gweithred a honiad. Nid dyna sydd yma, ond dyn o’i go’ yn apelio at drwch o bobl o’u coeau ac yn llwyddo dan system o’i cho’. Gallwn ddadlau, os mynnwch, fod bodolaeth y system honno’n sgandal.

Yng ngwleidyddiaeth Prydain mae dau fath sylfaenol o sgandal. (1) Sgandal Dorïaidd. Mae a wnelo hon mewn rhyw ffordd neu’i gilydd â godineb. Rhywbeth rhwng y gwleidydd, ei briod a’r fodan ydyw; nid yw’n fusnes i neb arall, ac nid yw’n atal y gwleidydd rhag gwneud ei waith. (2) Sgandal Lafuraidd, sef gwadiad cyson y blaid Lafur o’i hegwyddorion ei hun. Dyma beth llawer mwy difrifol.

Mwyaf difrifol oll i ni yng Nghymru yw fod malltod o natur Lafuraidd wedi cydio mewn plaid arall. Sut arall yr ydych yn esbonio’r gyfres weithredoedd hyn gan gabinet a chyngor o aelodau Plaid Cymru? Ie, yng Ngwynedd y digwydd y stori.

(1) Bwriad i ailgyflwyno addysg enwadol orfodol mewn rhan o’r sir. Wedi ei roi heibio erbyn hyn, diolch byth, ond yn gadael ar ei ôl amheuon dyfnion ynghylch dealltwriaeth aelodau’r cabinet, eu gwybodaeth o hanes a’u hamgyffrediad o egwyddor.

(2) Parodrwydd i gau ysgolion ar amnaid dau weinidog mewn llywodraethau Llafur. Y ddau hynny bellach wedi mynd, a’u holynu gan weinidog sydd efallai’n fwy goleuedig ar y mater hwn. Ond mae’r drwg wedi ei wneud.

(3) Rhyw awydd mawr i golli eu seddau San Steffan a Chynulliad eu hunain drwy ddarparu wyth mil o dai na phrofwyd eu hangen, ac anodd gweld eu llenwi gan ddim ond mewnlifiad.

(4) Trefnu ‘Armed Forces Day’ ! Meddyliwch mewn difri ! Oes, mae eisiau helpu cyn-filwyr a’u teuluoedd, ond siawns na ellir gwneud hynny heb ei droi’n sioe Brydeinllyd. Bydd rhai – cryn lawer efallai – yn gwerthfawrogi achlysur fel hyn; ond yn enw pob synnwyr, gadawer y trefnu i’r pleidiau unoliaethol.

(5) A’r diweddaraf. Yr Ysgol Drôns.

Mae dau beth ddoe a heddiw wedi cynhyrfu’r cyfryngau cymdeithasol Cymraeg yn fwy nag odid ddim erioed : (a) trefniadau’r Ail Radio Cymru, a (b) awgrymiadau’r Arglwydd am y Dywysogaeth. Am (a) ni ddywedaf ddim, ac am (b), dywedaf nad yw’n sgandal o gwbl pan gymherir ef ag (1)-(5) uchod.

Dimensiwn arall ar y sgandal yw nad oes gan Blaid Cymru, mae’n ymddangos, ddim moddion yn genedlaethol nac ar lefel sir ac etholaeth, i atal ei chynghorwyr rhag gwneud pethau gwarthus a gwallgo fel y rhain.

A dimensiwn pellach eto yw na fyn y wasg Gymraeg wythnosol – hynny sydd ar ôl ohoni – ddweud dim.

 

 

 

 

 

 

 

Pawb yn y Drones

Dyma ichi hen lyfr bach difyr :

Y rhodd Nadolig ddelfrydol i ddeg aelod diweddaraf y clwb, sef AELODAU CABINET CYNGOR GWYNEDD.

Môn i fyny, Gwynedd i lawr

Adroddiadau newydd ein cyrraedd am benderfyniadau dau gabinet y pnawn yma.

Cabinet Môn yn gadarn dros y bwriad i weinyddu’n fewnol drwy’r Gymraeg. Cam sylweddol, arwyddocaol ymlaen, oherwydd dyma’r math o neges y mae ymgeiswyr am swyddi yn ei ddeall. Yn rhy aml mae cynrhoni gwrth-Gymreig yn cael rhwydd hynt ac yn llwyddo: ond nid y tro hwn. Yn awr dilyned Ceredigion a Sir Gâr heb ymdroi.

Stori wahanol iawn, trist a thrychinebus, o gabinet Gwynedd, sydd, yn ôl yr adroddiadau, newydd benderfynu rhoi hanner miliwn o bunnau o’n harian prin tuag at Ganolfan Awyrofod Llanbedr, Meirion – neu ‘Yr Ysgol Ddrôns’.

Oes mae defnydd sifil a digon buddiol i’r adar hyn. Pwysleisiwyd hynny y pnawn yma gan gyfarwyddwr canolfan Llanbedr, ond gan addef bod yna ddefnydd milwrol yn ogystal. Mae hyn braidd fel y sicrwydd a gawsom dro yn ôl gan Rhun ab Iorwerth, ei fod ‘o blaid ynni glân HEFYD’.

A gawn ni drafodaeth gan y cyngor llawn yng Ngwynedd, inni gael gweld unwaith eto, fel gyda’r polisi tai, ‘gan bwy mae’r sylwedd, a phwy sydd heb y gwir’?

I helpu cynghorwyr Plaid Cymru i benderfynu, dyma hen lun.

Ac i’ch atgoffa, yn awr yn y siopau mae ail argraffiad Meddyliau Glyn Adda, lle cewch ragor o hanes PENNAU DEFAID cabinet Gwynedd.

Rhwbio llygaid

Rhwbio fy llygaid y bore ’ma.  Craffu. Rhwbio eto. Fy mhinsio fy hun.  Ai fi sy heb ddeffro’n iawn?  Ynteu ydi cabinet Cyngor Gwynedd mewn gwirionedd yn ystyried cyfrannu hanner miliwn o bunnau tuag at ganolfan profi drôns yn Llanbedr, Meirionnydd?

Darllenaf ar GOLWG 360 fod Cymdeithas y Cymod yn apelio ar y Cyngor i ‘beidio â bwrw mlaen’ â’r cynlluniau.  Mae yna gynlluniau felly.

Mi hoffwn, ac mi ddylwn, wybod mwy am bwrpas Canolfan Awyrofod Eryri.  A yw Cymdeithas y Cymod, a minnau i’w chanlyn, yn camfarnu?  Gellir defnyddio’r drôn i ddanfon parsel, i dynnu lluniau o’r awyr neu i ollwng bom.  Mae’r Gymdeithas wedi cymryd mai’r olaf; a hyd yma – hyd y gwn i – ni ddaeth dim oddi wrth reolwyr y Ganolfan nac oddi wrth Gyngor Gwynedd i brofi’n wahanol.  Dowch inni wybod beth yn union sydd mewn golwg.

Yn y cyfamser daw i’m meddwl y llun enwog o’r ‘Tri’ yn eu hetiau mawr tri-degaidd, newydd fod yn cynnau tân.  Dychmygwch y Tri’n mynd o gwmpas gwlad Llŷn efo’r hetiau i godi arian at gael Ysgol Fomio ym Mhenyberth …

Pa blaid ydi hon sy’n rheoli Gwynedd hefyd, dywedwch?  A hithau wedi trefnu ‘Armed Forces Day’ yng Nghaernarfon yr haf hwn, a oes ddiben i Gymdeithas y Cymod sgrifennu ati?

A oes ddiben i minnau sgrifennu at gynghorwyr a fotiodd fis Gorffennaf  dros wyth mil o dai ychwanegol i’r sir, ac awgrymu wrthyn nhw ‘er mwyn y nefoedd, os oes gynnoch chi hanner miliwn o bunnau’n sbâr, gwariwch o ar wagio’r biniau bob wythnos’?  Nac oes, dim diben o gwbl.

Dwy bleidlais ddiddorol fory, dydd Mawrth, Gwynedd a Môn.

^   ^   ^
O.N.   Ar ystyr y gair ‘militaraidd’ gweler y gyfrol Iawn Bob Tro, t. 71.

Duw’n dal i drio

Yn ôl GOLWG 360 mae un o gynghorwyr Môn yn anhapus ynghylch gosod y Gymraeg yn iaith weinyddol, fewnol y Cyngor Sir. Yr wythnos nesaf bydd y Cynghorydd Shaun J. Redmond yn cyflwyno cynnig y dylid cael refferendwm cyn cymryd y fath gam.

Fel yr wyf wedi dweud droeon ar y blog, bydd Rhagluniaeth o bryd i’w gilydd yn gyrru pethau fel hyn i weld a wna’r Cymry gynhyrfu, ymysgwyd a gwneud rhywbeth ohoni. Y Llyfrau Gleision, Tryweryn, George Thomas &c &c, mae’n rhestr hir. Cawn weld beth a ddigwydd y tro hwn. Yn gyntaf, pwy fydd yn eilio a chefnogi cynnig Mr. Redmond?

A marciwch chi – os nad ydyw wedi digwydd eisoes – bydd yn demtasiwn fawr i Newyddion BBC Cymru ac ITV – ie, yn cynnwys Newyddion S4C – gynnal vox pop yn Llangefni ar y mater, er mwyn i bobl gael dweud pethau fel “mae o’n mynd i gau pobol allan, tydi”, “ma’ isio cael y goreuon, ’does” a “nhw sy’n dŵad â gwaith”. (Ac ar yr agwedd olaf, gweler Meddyliau Glyn Adda, t. 167.)

Dyna ni, mae Duw’n dal i drio.

 

Yr iâr a’r atom

Diddorol oedd darllen (GOLWG 360) am gwmni niwclear Horizon yn prynu cwt ieir i ysgol ym Môn. Da iawn yntê. F’atgoffa am stori mewn hen, hen gomic ers talwm, ‘Sexton Blake and the Atom Eggs’. (‘Seston Blêc’, chwedl un o gymeriadau Wil Sam.)

Fel arall y clywais i. Bydd rhai o’r darllenwyr, rwy’n siŵr, yn cofio stori anfarwol Tom Parry Jones yn ei gyfrol Teisennau Berffro. am yr Inspector Baw Ieir yn mynd o gwmpas Sir Fôn i brisio’r nwydd hwnnw ar ran cwmni mawr o Loegr. Yr hyn a ddeallaf i yw fod y cwmni baw ieir yn rhoi rhodd o bum can miliwn o bunnau i gwmni Horizon tuag at adeiladu Wylfa B, gyda pheth o’r arian hefyd yn mynd i Brifysgol Niwclear Bangor i’w helpu allan o’i thwll ariannol.

Pa adroddiad sy’n gywir, dwedwch?