Mynd i ysbryd y peth

Anodd curo’r hen GOLWG 360 am fynd i ysbryd y peth.

“Ail ddadl deledu : cyfle olaf Salmond ?”  yw’r pennawd heno.

Gallai fod yn gyfle olaf Darling hefyd. Neu gyfle olaf yr Alban. Neu gyfle olaf Lloegr. Ond rhaid gwneud y cyfan yn beth personol wrth gwrs, gyda’r ensyniad mai rhywbeth o wneuthuriad Salmond, ac er mwyn Salmond, yw’r mudiad cenedlaethol yn yr Alban. Bu’r wasg ddyddiol wrthi ers wythnosau, – “Oil blow for Salmond”, “Pound blow for Salmond”, “”Poll blow for Salmond”, “Europe blow for Salmond”.   Rhaid i’r Telegraph gael rhyw “blow for Salmond” bob dydd.  Rhaid i’r Sefydliad bob amser gael bwgan.

Gallaf ddychmygu GOLWG 360 hithau, petai hi wrthi bryd hynny:

1920au       Cyfle olaf De Valera ?
1940au       Cyfle olaf Gandhi ?
1950au       Cyfle olaf Makarios ?

Ond ac edrych arni fel arall, prawf o gryfder mudiad sy’n herio’r drefn yw ei fod yn cynhyrchu bwgan.  Pryd cawsom ni “Blow for Ieuan Wyn Jones”?   Pryd cawn ni “Blow for Leanne?”   Tyrd o’na Leanne !

Ar destun cysylltiol, ar Daily Wales y gwelais i fod yna rali dros Annibyniaeth yr Alban i’w chynnal o flaen y Cynulliad yng Nghaerdydd ar 13 Medi.   Y manylion heb gyrraedd 360 eto … ?

Boris a’r Gath

Fel ambell un o’m darllenwyr efallai, ces hysbysiad y dydd o’r blaen gan y Sefydliad Materion Cymreig am gynhadledd sydd i’w chynnal yng Nghanolfan y Mileniwm, Caerdydd, wythnos union cyn refferendwm yr Albanwyr.  Y thema, eto fyth, “Yr Undeb sy’n Newid”.  Neilltuir un sesiwn i ymhlygiadau “Devo-max” i Gymru.

Rwyf am achub y blaen ar y drafodaeth.

(1)     Os bydd hi’n IE, fe fydd yn wir gwestiynau mawr iawn i’r Cymry, i’r Saeson ac i bobl Gogledd Iwerddon geisio’u hateb.  A dyma gwestiwn a ddaeth i’m meddwl i.  Un o gasgliadau mawr yr Athro J.R. Jones oedd mai un wir genedl sydd yn Ynys Brydain, cenedl y Saeson.  Mae honno hefyd yn ei galw’i hun “y genedl Brydeinig” ac yn gwahodd pobloedd eraill yr Ynys i ymuno â hi dan yr enw hwnnw. Pan oedd J.R.J. yn sgrifennu, a hyd y dydd hwn, bu’r rheini’n falch o dderbyn y cynnig.  Ond, os bydd hi’n IE ymhen y mis, a ddaw cenedl arall, cenedl yr Alban, i fodolaeth y funud honno?  Hynny yw, ai annibyniaeth, bod yn wladwriaeth, bod yn sofran yw’r peth sy’n gwneud cenedl?   Ac yn arwain o hynny, a yw pobl yn mynd yn fwy o genedl yn ôl y radd o ymreolaeth sy ganddynt?  Yn benodol, a yw Cymru heddiw yn fwy o genedl nag oedd hi cyn refferendwm 1997 ?  Casgliad G.A., ar ôl pori llawer yn yr hanes dros y misoedd diwethaf, a golygu peth o waith Emrys ap Iwan, Lloyd George, John Morris-Jones, W.J. Gruffydd ac eraill, yw ein bod ni’r Cymry, pobl Cymru, yn dipyn mwy o genedl gan mlynedd yn ôl nag ydym heddiw.  Roedd gennym iaith, roedd gennym gyfoeth, roedd gennym sefydliadau annibynnol, cynhenid, ac yn fwy na dim roedd gennym brofiad cyffredin, amgyffred o’r un pethau, teimlad o berthyn.  Roedd gennym y “diwylliant cyffredin” hwnnw yr hoffai Raymond Williams sôn amdano.   Mae’n wir iawn fod cysêt, taeogrwydd os mynnwch chi, yn rhan fawr o’r diwylliant hwnnw,   ond nid yw hynny’n newid yr egwyddor.

Beth bynnag …

(2)      Os bydd hi’n NA o bwynt neu ddau, bydd siawns am refferendwm arall ynghynt yn hytrach nag yn hwyrach, – o fewn oes yr hen G.A. o bosib.

(3)     Os bydd hi’n NA clir, digamsyniol, ni bydd dim byd.  Ni bydd diben trafod devo-max, devo-min na devo-dim-byd-arall.  Bydd yr ymgais ar ben, a mwy na hynny.

Ond, meddech chi, beth am y gwobrau i’r Albanwyr am aros o fewn y gorlan? Onid oedd yna addo pwerau, hawliau, breintiau, hufen iâ, lolipops, Smartis?

Cystal inni anghofio’r rheini, oherwydd ar 11 Awst fe ollyngwyd cath go fawr.  Pwy gollyngodd hi?  Hen fêt Guto Harri.

Yn ôl Boris, os mai NA fydd ei phenderfyniad, ni chaiff yr Alban ddim byd, a waeth iddi heb â disgwyl dim byd.  Rydym “ni” (sylwch) wedi rhoi digon i’r Alban yn barod.  Gwell o lawer rhoi pwerau amrywio trethi i rai o ddinasoedd mawr Lloegr.

Brysiodd rhai o bobl NA, a rhai o’i blaid ei hun, i ddweud fod Boris yn siarad ar ei gyfer, fel yn ddigon aml;   nad yw’n Brif Weinidog eto, na hyd yn oed yn Aelod Seneddol.   Gwir, ond fel yn ddigon aml eto mae’n cynrychioli un math o feddwl.  Mae’r hen G.A. yn marcio’i eiriau.

Be sy’n gwneud stori ?

O na! Ddim eto …!

A finnau newydd ddweud ffarwel wrth y Dwsin Doeth, dyma GOLWG 360 heddiw’n dechrau malu eto am yr hen gwestiwn, a ddylai’r Eisteddfod ddal i deithio?   Safle barhaol yn y Canolbarth?  Aberystwyth? Meifod? Llanelwedd? &c &c.   Mwydro.

Mae’r peth “wedi codi ei ben eto”, meddai’r adroddiad.  Ym mhle? Gan bwy?  Gan rywun heblaw GOLWG 360 yn trio gwneud stori allan o ddim byd, a digon o straeon da eraill o gwmpas?

Mi rois eirda i DAILY WALES yn ddiweddar.  Y dyddiau diwethaf hyn bu ganddo nifer o straeon digon arwyddocaol na welais, hyd yma, yr un o’r cyfryngau Cymraeg yn eu cyffwrdd.

(1)   Niwcio Carwyn.  Adroddiad, nid gan Gymdeithas y Cymod ond gan gorff o’r enw “The Royal United Services Institute”, yn casglu y byddai angori Trident yn Aberdaugleddau yn beryglus i’r eithaf ac yn anaddas ac amhosibl o bob safbwynt.  Clec i’r unig weledigaeth gafodd Carwyn erioed, ac i unig bolisi Llafur yng Nghymru.

(2)   Ymgyrch Dan.   Rali Dan Snow o flaen Canolfan y Mileniwm yng Nghaerdydd, o blaid NA yn yr Alban.  Doedd dim llawer yno, mae’n ymddangos, yn wir dim mwy na SAITH yn ôl un cyfrif.  Ac Owen Smith, Llefarydd yr Wrthblaid ar Gymru, oedd un.

Ond fe adroddir hefyd fod Dan wedi cael un cefnogwr arall yng Nghymru i’w ymgyrch NA. Sam Warburton (na chymysger â Ceredig Warburton yn ysgrif Cynog Dafis, gw. blogiad 15 Awst).  Byddai’n well pe bai’r hanesydd Dan wedi cofio geiriau ei gyndad, David Lloyd George.  Roedd Ll.G. wedi bod yng nghymoedd Morgannwg ddiwedd 1895 yn areithio dros Gymru Fydd, ac yn sgrifennu adre at ei briod, o Dredegar.  Pethau wedi mynd yn bur dda (fyddai Ll.G. byth yn cyfadde’r gwrthwyneb), ond ddim yr un hwyl rywsut ag yn yr ardaloedd Cymraeg.  “Here the people have sunk into a morbid footballism.”   Llawer iawn o wir, er mai “rugbyism” ddylai fod wedi ei ddweud, mae’n debyg. Byth oddi ar hynny bu cysylltiad cryf rhwng y bêl hirgron a phen-dafadwch gwleidyddol, ac mae’n un o’r pethau sydd wedi’n dal i lawr am genedlaethau.

(3)    Hen newyddion.  Canfyddiadau “diweddaraf” YouGov, yn dangos mwyafrif mawr yng Nghymru o blaid NA, wrth gwrs.  Ffigurau pedwar mis oed, meddai Daily Wales !

(4)    Siom ofnadwy.  A.C. Torïaidd yn gofidio’n arw na fydd yr awyrennau bomio Lancaster yn hedfan dros Gymru fel rhan o Ehediad Coffa Brwydr Prydain.  Siomedig yntê. Ond na hidiwch, fe gafwyd eiliad o orfoledd noson agor Campau’r Gymanwlad yn Glasgow.  “And here they come …,” meddai Huw Edwards, “the wonderful Red Arrows …”.

Ie, reit dda ydi’r hen DAILY WALES.  Gwir ei bod yn lliwio’r adroddiadau â barn, a chystal cofio bob amser yr hen egwyddor newyddiadurol ddiogel honno, “mae barn yn rhad, a ffeithiau’n ddrud.”  Ond mae’r wasg Gymraeg ers rhai blynyddoedd wedi mynd i’r eithaf arall, ac wedi mynd i ofni dweud dim byd am ddim byd.

Llwyddiant mawr Hen Lyfr Bach

Mae’r hen G.A. wedi canmol ac argymell blog WINGS OVER SCOTLAND droeon o’r blaen.  Yn awr mae Stuart Campbell, golygydd yr anfarwol WINGS wedi gwneud cyfraniad gwych arall, sef THE WEE BLUE BOOK.

“Arweiniad i annibyniaeth” y gelwir hwn, ac mae iddo’r is-bennawd “The facts the papers leave out”.  Llyfr bach poced, y gellir ei ddarllen mewn awr.

Gellir ei lawrlwytho, ac fe ddigwyddodd hyn 250,000 o weithiau mewn pedwar diwrnod oddi ar gyhoeddi’r fersiwn ddigidol.

Bydd y fersiwn brintiedig allan mewn diwrnod neu ddau.  Argraffu ugain mil oedd y nod gwreiddiol. O weld y galw, lluosir ddengwaith. Bydd 200,000 allan yr wythnos nesaf, a’r dasg wedyn fydd eu dosbarthu. Nid oes unrhyw amheuaeth na ddeuir i ben â hyn.    

Fis Mawrth fe agorodd WINGS gronfa i dalu am y Llyfr Bach Glas a defnyddiau eraill, gan ofyn am £50,000 mewn mis.  Cafwyd y swm hwn mewn wyth awr, ac aed ymlaen at £150,000.

Fel’na mae ’i gwneud-hi.  Na ddyweded neb eto bod y Sgotyn yn gybydd.  Y Cymro sy’n gybydd.  Cybydd ofnadwy hefyd.

Mae cronfa i brintio mwy a mwy o’r Llyfr Bach Glas. Manylion trwy WINGS.  Buddsoddiad da iawn i bawb ohonom sydd am weld fis i rŵan Y PETH GORAU MEWN MIL O FLYNYDDOEDD.  Mae’r Llyfr Bach wedi codi ysbrydoedd pobl yr IE yn aruthrol.  Dyma offeryn hwylus, grymus i’w ddefnyddio yn nannedd y swnami o Brydeindod, – sef holl bapurau newydd yr Alban ac eithrio un, y wasg ddyddiol Brydeinig yn gyfan, a’r gorsafoedd radio a theledu “di-duedd”.  O, heb anghofio Comandos Carwyn, sy wrthi’n ffonio’u ffrindiau Albanaidd, trwy’r dydd, bob dydd fel dwn-i-ddim-be !

                                                            §        

Cyn bo hir fe fydd HEN LYFRAU BACH Cymraeg hefyd.  Mwy am hyn yn fuan.

Araith Mr. Warburton

Eitem ddiddorol yn rhifyn cyfredol Y Traethodydd (Gorffennaf 2014), sef ysgrif-adolygiad gan Cynog Dafis ar y gyfrol Pa beth yr aethoch allan i’w achub ?, goln. Simon Brooks a Richard Glyn Roberts.  Choelia’ i byth nad yw pennawd yr ysgrif yn swnio’n gyfarwydd rywsut:  “Sut i Adfer y Gymraeg”.   Hwyrach yr hoffai rhai o’r darllenwyr gymharu’r adolygiad ag eiddo’r blog hwn, 21 Tachwedd y llynedd.  Da iawn yw gweld mynd i’r afael â dadansoddiad ac â chasgliadau’r gyfrol bwysig hon ; ychydig sy’n fodlon gwneud, a phrin bellach yw’r cyfryngau ar gyfer hynny.

Rhydd Cynog glod uchel i’r gyfrol drwodd a thro, ond gan ychwanegu dwy feirniadaeth.  Yn gyntaf gwêl ddiffyg cynnig unrhyw raglen i ddilyn y dadansoddi.  Ac yn ail deil na thâl yr agwedd “caer dan warchae” sy’n hydreiddio’r gyfrol.  

Gwn am o leiaf un o olygyddion y gyfrol na thry hyn mo’i feddwl.  Dyfynnaf, fel y gwnes o’r blaen, farn ddigyfaddawd Richard Glyn ar dudalen 160 : “Ni fydd gwleidyddiaeth wir ryddfreiniol yn ymdroi â sefydlu neu adsefydlu hunaniaeth ond bydd yn canolbwyntio yn hytrach ar ddileu gormes yn ei amryfal weddau.”  Mynegais gytundeb â’r safbwynt hwn a oedd ryw ychydig yn fyr o gant y cant.  Ond yn y diwedd, ar y mymryn gwahaniaeth hwnnw y dymunwn ganolbwyntio, a gofynnaf eto’n feunyddiol y ddau gwestiwn cysylltiedig a ddôi yn ôl bron bob dydd ers tipyn dros hanner canrif, ac nid i’m meddwl i yn unig mi wn: (a) beth ellir ei wneud?  a (b) beth allaf i ei wneud?

I ateb yr unrhyw gwestiynau, sef i gynnig rhaglen, cymer Cynog ddalen o lyfr Emrys ap Iwan, gan gyfansoddi araith gan siaradwr dychmygol yn y flwyddyn 2044.  Araith i orymdaith Gŵyl Ddewi yng Nghaerdydd yw hi, gan Ceredig Warburton, cadeirydd mudiad Gyriant y Gymraeg.  Yn Breuddwyd Pabydd wrth ei Ewyllys yr oedd Emrys, ddechrau’r 1890au, yn dychmygu darlith yn 2012 a gymerai olwg ar rawd Cymru yn y cyfamser.  Gwelwn heddiw i un rhan o’i broffwydoliaeth ddod yn wir, sef enciliad Ymneilltuaeth (er nad am y rheswm a ragdybir); daeth rhan arall yn rhannol wir, sef dyfod gradd o ymreolaeth; ond ni wireddwyd y drydedd ran, sef diogelu’r Gymraeg.  Y peth gorau yn y byd a allai ddigwydd yw bod proffwydoliaeth Cynog, drwy Mr. Warburton, yn dod yn wir ar y trydydd pen hwn.  I gredu y gall hynny fod, rhaid inni roi heibio lawer o amheuon a llawer o’r  sinigiaeth a ddaw inni o weld malurion sawl rhaglen a sawl mudiad gwladgarol hwnt ac yma hyd briffyrdd a chefnffyrdd Cymru heddiw.

Nid wyf am ailadrodd sylwedd yr araith.  Ewch a darllenwch Y Traethodydd.  A chrynhoi hyd at yr hanfod, sail y llwyddiant a wêl yr areithiwr erbyn dengmlwydd ar hugain i eleni yw i nifer o fudiadau iaith ddod ynghyd a chyflwyno rhaglen eang i lywodraeth Gymreig a etholwyd (h.y. sydd i’w hethol) yn 2016.  Llywodraeth oedd (h.y. fydd) honno “a Phlaid Cymru mewn safle tra dylanwadol”.

Ac meddai Hamlet mewn cyfieithiad, “ie, dyna’r aflwydd” (“ay, there’s the rub”). Bydd 2016 ar ein gwarthaf cyn inni droi rownd, ac am hynny codaf ddau neu dri o gwestiynau poenus y bydd raid eu hateb yn lled fuan.  

Ai rhyw glymblaid rhwng Llafur a Phlaid Cymru a ragdybir eto?  Gyda Llafur yn brif  blaid eto?   Mewn cyfuniad  felly fe allai safle’r blaid leiaf fod yn un gref, oherwydd fel rheol mewn clymblaid mae cynffon yn ysgwyd ci.  Ond a yw Plaid Cymru’n cofio hynny?  Nis cofiodd bob amser yng nghyfnod “Cymru’n Un”. 

A rhagdybio’r un sefyllfa eto, beth fyddai gweledigaeth Llafur?  Beth fyddai ei nod, ei huchel amcan, y polisi y mynnai hi ei weithredu doed a ddelo er budd pobl Cymru?  Yr ydym yn sôn am bethau nad ydynt yn bod.  Hyd oni chlywn yn wahanol rhaid inni gymryd mai unig amcan mawr Llafur, fel y mynegwyd ef fis Mai 2012, yw cael llongau Trident i angori yng Nghymru.  “Mwy na chroeso,” fe gofir, oedd geiriau Carwyn.  Os bydd NA yn yr Alban, ni ddaw hynny wrth gwrs.   Ond mae’r dymuniad wedi ei fynegi, yr unig eitem glir o bolisi a gynigiodd Carwyn erioed.  Gwyddom nad yw pob AC Llafur yn cytuno, ond tybed beth yw barn y mwyafrif?  A fabwysiadwyd hyn fel polisi gan ryw bwyllgor gwaith neu ryw gynhadledd gan Lafur yng Nghymru?   Gwleidydd ofnadwy o banál ac adweithiol yw Carwyn, ac ni ddylai cenedlaetholwyr ystyried am funud mynd i glymblaid dano.  Dan ryw arweinydd Llafur arall …?  Dechreuer meddwl.

A yw Plaid Cymru (neu “Plaid” fel y dylwn ddweud efallai !) yn atebol o gwbl, hynny yw, yn “tebol” yn ystyr y Gogledd?  A yw hi’n gyfartal ag unrhyw dasg, yn gymwys ar gyfer unrhyw gyfrifoldeb?  Daeth tipyn bach mwy o galondid iddi yn y polau diweddar (os yw’r rheini’n golygu rhywbeth), ac efallai bod hynny’n adlewyrchu’r gwirionedd fod iddi unwaith eto dipyn bach o arweiniad, ar ôl blynyddoedd heb arweiniad o gwbl.  Argraff yr hen G.A., o’r pellter hwn ac am ei gwerth, yw fod Leanne yn gymeriad deniadol ac yn haeddu llwyddo, gyda’r rhinwedd mawr o fedru gosod ei golygon ar bolisi ac nid arni ei hun.  Ond mae rhwystrau mawr yn y meddwl, sydd wedi eu crybwyll droeon o’r blaen ar y blog hwn a chan nifer o sylwedyddion eraill.  Un, yn sicr, yw’r anonestrwydd sylfaenol ynghylch pwer niwclear, – o’i blaid ym Môn ac yn ei erbyn ym mhobman arall; darllener, ac ystyrier yn ddifrifol eto, dystiolaeth blog SYNIADAU.  Un arall, poenus iawn, yw’r agwedd o ddiffyg gwrando ar ran Cyngor Gwynedd, agwedd a fynegwyd ym mater yr ysgolion yn arbennig ac sydd, yn ôl cred rhai, wedi cyfrannu at wneud Arfon yn sedd ymylol.  Ac yr wyf wedi sôn o’r blaen am y pechod anfaddeuol o wrthod cydnabod llythyrau, peth a gostiodd bleidleisiau o un tŷ, fel y gwn i sicrwydd.

Mae pob plaid, i raddau, yn ymgynnal ar y cof am yr hyn y mae hi i fod i’w gynrychioli.  Mwy gwir am Lafur nag am unrhyw blaid arall efallai, ond gwir am Blaid Cymru bellach ers rhai troeon.  Yn yr ardaloedd lle bu hi’n gref ac arloesol, mae hyn-a-hyn o etholwyr a fydd yn fotio iddi drwy dew a thenau am mai fotio y maent dros ei delfrydau, ei hamcanion, ei phwrpas.  Dyma’r bobl sydd, fel y dywedir, “i’w cymryd yn ganiataol”.  Ond am ba hyd eto ? Mewn dwy etholaeth o leiaf, mewn gwahanol ffyrdd, fe fynnodd hithau osod profion llym ar deyrngarwch y ffyddloniaid hyn.  Beth petai, yn un o’r etholaethau hynny os nad y ddwy, ymgeisydd credadwy dros blaid arall a fyddai’n cynrychioli’n well ei delfrydau a’i hamcanion hi, ei phwrpas yn ôl dealltwriaeth y cefnogwyr traddodiadol?   Dyna ddefnydd sefyllfa ddiddorol.

A dychwelyd at araith Ceredig  Warburton a rhaglen “Gyriant y Gymraeg”, mae un eitem yma y mae’n rhaid, rhaid ymorol amdani, sef creu rhanbarth neu ranbarthau lle byddai i’r Gymraeg flaenoriaeth mewn gweinyddiaeth a llywodraeth.  Yng nghyd-destun diwygio llywodraeth leol y mae gwneud hyn, testun y bu cryn dipyn o sôn amdano ond rhyw arafwch i ddod at argymhellion pendant (gweler blogiadau 20 Mawrth y llynedd ; 12 a 20 Ionawr a 3 Chwefror eleni).  Bu polisi’r Wir Wynedd (1973-96) yn llwyddiant, o ran y Gymraeg ac o ran rhai pethau eraill hefyd.  Hyd yn oed os na wna neb arall, ac os yw hi am ennill unrhyw hygrededd, rhaid i Blaid Cymru ddod allan yn glir dros adfer y Wynedd Go Iawn.  Wrth wneud hynny rhaid iddi eistedd yn galed ar bobl wallgo Môn, nad oes ganddynt unrhyw bolisi, hyd yn gallwn weld, ond ein gwenwyno oll ag ymbelydredd.

Llawer o bethau’n corddi yn y meddwl.  Diolch i Cynog am yrru’r drafodaeth ymlaen.

Cyfaill mawr yr Alban

Un dda yw rhestr “Let’s Stay Together”, a gyhoeddwyd ddydd Sadwrn, sef anerchiad cynnes i bobl yr Alban gan ddau gant a hanner o enwogion Lloegr a Chymru, yn ymbil arnynt i bleidleisio NA.  Fe’i trefnwyd gan y darlledwr Dan Snow, disgynnydd i Lloyd George. Ymhlith y meddyliau mawr o Gymru ar y rhestr y mae Rob Brydon, Gareth Edwards ac Ian Rush.  Dyma rai o’r sêr eraill:   Syr David Attenborough, Y Farwnes Bakewell (Joan Bakewell) , Stanley Baxter, Mary Beard, Dickie Bird, Cilla Black, Helena Bonham Carter, Arglwydd Bragg (Mervyn Bragg), Jo Brand, Will Carling, Ronnie Corbett (Ronnie Bach), Simon Cowell, Richard Dawkins, Dâm Judi Dench, Syr Bruce Forsyth, Bamber Gascoigne, Stephen Hawking, Eddie Izzard, Syr Mick Jagger, Griff Rhys Jones, dau John Lloyd, Arglwydd Lloyd-Webber, Dâm Vera Lynn, Michael Morpurgo, Syr Michael Parkinson, Esther Rantzen, Syr Cliff Richard, Syr Tony Robinson (Baldrick), Simon Schama, John Sessions, Sandie Shaw, David Suchet (Poirot), Arglwydd Sugar, Daley Thompson, Alan Titchmarsh, Kevin Whateley (Lewis).   

Sut y gall yr Albanwyr wrthod apêl cwmni mor ddisglair ?

Prin bod angen dweud, mae’r deisebwyr i gyd yn bobl lwyddiannus, gyfoethog dros ben. Maent hefyd yn bobl ddiogel, y tu clytaf i’r clawdd bob amser.  Ar y llaw arall, a chan eithrio’r eithriad fawr y dof ati’n fuan, nid oes ceidwadwyr gwylltion yn eu plith.  Mae rhyw arlliw Chwith-saff, Chwigaidd ar y rhestr drwyddi draw.

Gwyliwch y Chwig, y gelyn mwyaf.  Cynllwyn Chwigaidd a amddifadodd yr Alban o’i senedd a’i rhyddid yn Undeb 1707, a’r hen Dori, Andrew Fletcher o Saltoun, oedd prif wrthwynebydd y newid.

Mae’r rhain yn “gwybod y sgôr” yn dda iawn.   Os bydd hi’n IE, bydd wedi ta-ta ar Loegr fel y maent hwy yn ei hadnabod.  Ar y llaw arall nid oes ynddynt mo’r dychymyg radicalaidd a allai amgyffred Lloegr amgen.  

Ond yng nghanol y cwmni un ai Chwith-ddiogel neu ddwl-ddifeddwl hwn, wele un aderyn gwahanol, yr unig adweithiwr o argyhoeddiad, neb llai na’r hen David Starkey.  Gyda’i anghywirdeb gwleidyddol a’i fyr-amynedd, gellir dibynnu ar yr hen Stercyn i fywiocáu unrhyw drafodaeth, a daw ei ffrwydradau yn aml â chwaon o awyr iach.  

Y tro hwn wele ef yn arwyddo, gyda’r lleill, neges wresog at yr Albanwr, i’r perwyl “O, fel rwy’n dy garu ! Aros gyda mi er mwyn popeth ! Paid â’m gadael !”   Ie, go annisgwyl, fel y mae Wings over Scotland yn ein hatgoffa (7 Awst), gan un na bu hyd yma yn enwog fel Sgot-garwr.  A rhag inni anghofio, dyfynna Wings ei sylwadau ychydig fisoedd yn ôl ar Question Time.  Nid oedd, meddai ef, yn ei fyw am weld Lloegr yn troi’n “wlad fach dila, fel y Sgotiaid a’r Cymry a’r Gwyddelod.”  Mor wahanol, a chymaint callach a gwell, yw’r Saeson:   “Fyddwn ni byth yn gweud ffys yngyhylch Shakespeare fel bydd yr Albanwyr yn gwneud ynghylch y prydydd taleithiol eithafol ddiflas hwnnw, Burns, a does gennym ni ddim cerddoriaeth genedlaethol fel yr affwysol fagbib.”  Ar achlysur arall galwodd Alex Salmond yn “Hitler Caledonaidd”.   

Ond heddiw dyma’r dyn â’i enw ar droed llythyr yn darllen:  “Rydym am i chi wybod mor werthfawr gennym yw rhwymau ein cyd-ddinasyddiaeth â chi.”   Rhyfedd o fyd, bob amser.

                                   

Ffarwel i’r Dwsin

Cyn iddi fynd dros gof, cwestiwn am Eisteddfod Sir Gâr gan un nad oedd yno i’r rhai oedd yno.                  

Oedd hi’n wahanol eleni ?  Oedd hi’n fodern ? Oedd hi’n ddeinamig ? A oedd yno gystadlaethau apelgar, cyfoes a blaengar ?  Hynny yw, a oedd dylanwad y Dwsin Doeth i’w weld ar bob llaw ? A oedd y Maes yn fwrlwm o glod a diolch i weledigaeth y Dwsin ?

Beth petai’r hen G.A., heb fod yno, ac o ganol ei neilltuaeth a’i sgeptigiaeth, yn awgrymu “go brin” ?

Fy argraff, o wylio a gwrando, oedd fod yno uchafbwyntiau braf, ysbryd hwyliog drwodd a thro ac na bu yr un trychineb mawr.  A bod hanfodion yr Eisteddfod, yn llwyddiannau a phroblemau, fwy neu lai yr un ag ydynt ym mhob blwyddyn.

Ei phrif broblem ? Bod llai ohonom, llai o Gymry.

Ond, cyn darfod â’r hen Ddwsin Doeth, beth unwaith eto am addewid y swyddogion a’r Cyngor na wneid dim byd ynglŷn ag argymellion y Dwsin heb gydsyniad y Llys ? Beth am y cyfarfod hwnnw o’r Llys oedd i fod i gael ei gynnal fis Tachwedd diwethaf ? A godwyd y mater gan unrhyw un yng nghyfarfod arferol y Llys ar y dydd Mercher ?  Os mai “naddo” yw’r ateb, ni ddylai hynny chwaith fod yn destun syndod.     

Rhoddodd G.A. ei farn ar y Dwsin mewn nifer o flogiadau, a cheir rhestr ohonynt yn eitem 5 Gorffennaf.  Gorffwysed y pwnc hwn bellach.  Gyda’r geiriau “llwyth o lol”, ffarwel i’r hen Ddwsin Doeth.

Ambell safle

Fel llawer ohonom byddaf yn taro golwg weithiau ar rai o blith y llu gwefannau a blogiau newyddion a barn sydd i’w cael bellach.  Edrych yn bur gyson ar Wings over Scotland.  O blith y rhai Cymreig ceir Wales Eye a Daily Wales.

Bu rhai pethau da ar Wales Eye, a phethau nas cafwyd yn unman arall.  Ond byddaf yn cael teimlad o hyd mai rhyw safle hanner-dallt yw hon.  Daeth cadarnhad o hyn heddiw gyda’i stori am “ddadl boeth” (“fierce controversy”) yng nghylchoedd yr Eisteddfod.  Pwnc y ddadl, ai iawn coffáu Hedd Wyn heb goffáu Cymro o ardal yr Eisteddfod a enillodd Groes Victoria y  diwrnod y lladdwyd y bardd.  A oes pobl yn dal i feddwl fel hyn?  Mae’n amlwg bod.

Pwnc i feddwl yn ystyriol amdano o hyn i ben tair blynedd yw coffâd y Gadair Ddu. A ddylid nodi’r canmlwyddiant o gwbl?  Diau fod dwy farn.  Fy nheimlad hollol bersonol i ar hyn o bryd yw y dylai’r Eisteddfod a’r Orsedd drefnu achlysur syml iawn, byr a gweddus, cyn i Lywodraeth Cymru gael ei phig i mewn.

O ie, barna Wales Eye nad oedd barddoniaeth Hedd Wyn ddim llawer o beth chwaith, ac fel awdurdod mae’n dyfynnu beirniad llenyddol aeddfed iawn o fro’r Eisteddfod, Rod Richards.

                                                                      §

Yn gyffredinol, mae Daily Wales yn nes ati.  Heddiw er enghraifft mae’n adrodd am bleidlais Cyngor Gwynedd yn cefnogi IE yn yr Alban.  A oes unrhyw safle arall wedi rhoi’r stori inni?   Byddai’n dda cael y manylion, maint y bleidlais, pwy oedd yn cefnogi &c.

Cwestiwn bach yn sgil hyn.  Cymerwn ei bod yn bleidlais y Cyngor cyfan.  Pa bryd bellach, ac ar ba faterion, y ceir pleidlais felly o gwbl?  Onid yw pob penderfyniad o bwys yn gyfyngedig i’r Cabinet?  A gafwyd erioed bleidlais y Cyngor cyfan ar gau ysgolion, er enghraifft?   A thra’n bod ni wrthi: pwy benderfynodd ymddiried y grym hwn i’r Cabinet?  A oedd yn y Ddeddf?  Ynteu’r Cyngor ei hun benderfynodd?

Dylai Daily Wales fynd yn ddyddiol.  Ac nid ffôl o beth fyddai cael rhywbeth cyfatebol Cymraeg.  Golwg 360?  Nid yr un math o beth.