Ewch am y pecyn cyfan

Dan y pennawd braidd yn amwys ‘Grid Cenedlaethol yn cynddeiriogi ym Môn’ mae GOLWG 360 yn adrodd am rali a gynhaliwyd yn Llangefni i wrthwynebu codi rhes newydd o beilonau ar draws yr Ynys.  Sicrhawyd y dorf gan Rhun ab Iorwerth AC fod ‘Môn yn gwrthwynebu’r peilonau newydd yn unfrydol’, a derbyniwyd neges o gefnogaeth gan Albert Owen AS.

Digwyddais weld adroddiad, ynghyd â llun,  yr oedd rhywun wedi ei roi ar Wyneblyfr.  Dangosai’r llun, yn wahanol i lun GOLWG 360, fod yno bresenoldeb PAWB, a dywedai’r adroddiad fod Rhun wedi cael ei heclo gan wrthwynebwyr Wylfa Newydd.   Gwahanol rai yn gweld gwahanol bethau, fel yn aml …

Yn wyneb her y peilonau, fy nghyngor i bobl Môn a’u harweinwyr?   Ewch am y pecyn cyfan, dan un.  Os Wylfa Newydd, peilonau newydd hefyd; bydd codi’r rheini’n rhoi Gwaith i Fôn. Ac os cynhyrchu mwy o’r stwff marwol, yna ei gadw.  Oes gan Rhun ryw sied neu garej a allai ddal tipyn ohono? Oes gan Albert d̀ŷ gwydr?  Wedyn claddu’r gweddill yng ngwaelod gardd pob cynghorydd a swyddog o’r cyngor sydd o blaid y Datblygiad Mawr.  Bydd yn berffaith saff o dan y gwely slots.

Papurau a Phleidiau

Taro i mewn i Clickonwales, heb fod yno ers tro.   Caed yno drafodaethau y dyddiau diwethaf ar (a) dyfodol y wasg brintiedig, a (b) dyfodol gwleidyddol Cymru, dan bwnc gwahanol ond cysylltiedig yn y pen draw.

‘The end game for newspapers’ yw pennawd Simon Farrington, newyddiadurwr profiadol iawn a chyn-olygydd Wales on Sunday.  Mae ei ddisgrifiad a’i ragolwg yn rhai cyfarwydd, ond â’r dystiolaeth o’u plaid yn helaeth ac yn cynyddu.  Gwêl y papurau lleol wythnosol yn cau ledled y Deyrnas, a’r ychydig bapurau dyddiol Llundeinig ac arall yn beryglus o ddibynnol ar barodrwydd biliwnyddion i dywallt eu harian. Ymatebodd rhai i’r ysgrif, pawb yn cytuno â’r darlun yn gyffredinol ond fel Simon Farrington ei hun yn methu â gweld chwaith fod y cyfryngau digidol yn barod na chymwys i lenwi’r bwlch.  A chyfyngu’r sylw am y tro i’r wasg leol fasnachol, gwelaf anhawster mawr.  Prif gynhaliaeth y wasg hon oddi ar yr Ail Ryfel fu: (a) hysbysebion modurdai, gwerthwyr tai ac arwerthwyr, a  (b)  hysbysiadau swyddi a gwasanaethau gan awdurdodau cyhoeddus.  Bu trai mawr ar y mathau hyn o hysbyseb, nid am eu bod wedi eu trosglwyddo i ‘bapurau newydd’ digidol ond am fod gan yr hysbysebwyr eu gwefannau eu hunain.  Pe bawn i’n werthwr tai neu geir, a fyddai diben imi hysbysebu’n helaeth ar wefan ‘papur’ neu ‘gylchgrawn’ digidol? Onid digon fyddai ambell hysbyseb sydyn, gymharol rad yn tynnu sylw at fy ngwefan fy hun a chyda dolen i fynd ati?

Fel un sy’n dal i gredu, er gwaethaf popeth, mai peth wedi ei wneud o bapur yw papur, bûm i’n meddwl llawer tybed nad oes, yng ngwendid presennol a chynyddol y wasg leol, fasnachol, Saesneg, gyfle i adfywio’r wasg Gymraeg ac ail-greu cynulleidfa ddarllen eang drwy gyfrwng cyfres o bapurau Cymraeg am ddim, a fyddai’n adeiladu ar sylfaen werthfawr y papurau bro. Gwariodd ein cwmni ni, Dalen Newydd Cyf., arian go helaeth, a’i golli, ar arbrawf yn y cyfeiriad hwn naw mlynedd yn ôl.  Efallai yr adroddaf yr holl hanes ryw ddiwrnod, yn cynnwys rhan anogoneddus ambell wleidydd a fethodd hyd yn oed â chydnabod llythyr ar y mater.   Erbyn heddiw, gyda chrebachu pellach ar y gronfa hysbysebion, gallaf ddychymygu fod pethau’n fwy anodd fyth.  Ond fe dâl parhau i feddwl am y peth, ac efallai yr hoffai’r darllenwyr edrych eto ar eitem 1 Gorffennaf 2013, ‘Gwasg mewn Gwasgfa’.

Oherwydd …
§

At Clickonwales y dyddiau hyn hefyd mae tipyn o gloriannu ar ganlyniadau’r etholiad.  ‘It’s time for a fundamental re-think,’ medd Steve Brooks, cefnogwr Llafur. ‘What next for Wales from Plaid Cymru?’ gofyn Leanne Wood.  ‘Back to the drawing board,’ medd y cenedlaetholwr Syd Morgan.  Ie, pam y gwnaeth UKIP ynghyd â’r Torïaid mor dda drwy’r rhan helaethaf o Gymru, gan fwrw Plaid Cymru i’r cysgod yn etholaethau’r Cymoedd lle mae hi wedi llafurio ers hanner canrif?   Dychmygwch ofyn i un o bleidleiswyr UKIP heddiw, neu yn wir y diwrnod wedi’r etholiad, beth a ŵyr am ymgeisydd ei blaid.  Y tebygrwydd uchel yw na fydd yn cofio hyd yn oed ei enw.  Pam pleidleisio iddo felly?  Mae’r ateb yn syml iawn : oherwydd cytuno â’i bolisi.  Oherwydd ei fod yn cynrychioli rhyw syniadau yr oedd y pleidleisiwr yn eu coleddu eisoes. Ble cafodd y pleidleisiwr, ym Merthyr a Chwm Cynon, yng Nghaerffili a Blaenau Gwent, yn Nyffryn Clwyd a Wrecsam, ie yng Ngheredigion a Môn, y syniadau hynny i’w coleddu?  Ateb: o’i bapur newydd.  O’r Sun, y Daily Mail, y Daily Express.  Efallai fod diwedd y rhain yn dod, ond nid yw wedi dod.  A oes gwasg Gymraeg, neu Gymreig, i roi golwg wahanol ar y byd?  Nac oes.

§

Ond wedyn, beth am yr Alban?  Cafodd yr SNP ei llwyddiant ysgubol yn nannedd gwasg elyniaethus dros ben, gyda dwy eithriad yn unig, y papur The National, a sefydlwyd ar frys yn sgil y refferendwm y llynedd, a lled-gefnogaeth y Sun Albanaidd.  Ond un ffactor, yn sicr, yn yr Alban oedd bywiogrwydd blogiau fel Wings over Scotland, Bella Caledonia, Wee Ginger Dug a Munguin’s Republic, a fu’n dyrnu arni o ddydd i ddydd, yn sylweddol, yn ffraeth ac yn ddidrugaredd o ddychanol, yn denu ymatebion wrth y cannoedd ac yn medru codi symiau anrhydeddus o arian ymron dros nos.   Diniwed sobor, mewn cymhariaeth, yw ein blogiau yng Nghymru, Cymraeg a Saesneg, tystiolaeth efallai o ddiwylliant wedi dod i ben ei rawd.  Eithriad yw Jac o’ the North, sy’n gwybod sut i’w dweud-hi ac yn barod i ddweud yr hyn na ddywed neb arall. Rwy’n synnu na byddai mwy’n gwybod amdano.  Ond eto caiff Jac ymatebion da, tipyn gwell na ni’r blogwyr bach Cymraeg.

Her i Ymgynghorwyr Her

Hwyrach – gobeithio – y bydd rhai o’r darllenwyr yn cofio eitem 29 Ebrill, lle gwnes ambell sylw ar swydd a oedd yn cael ei hysbysebu gan ‘gorff newydd uchel ei broffil’.  Ond  ’tawn i’n marw, dyma un arall yn GOLWG, 21 Mai.

Wedi dechrau drafftio rhyw bwt bach yn cyfeirio at y monitro, yr herio, yr ‘ymyrryd yn uniongyrchol’ a’r dyletswyddau aruthrol eraill, mi rois y gorau iddi mewn anobaith.  Mae hyn tu hwnt i alluoedd unrhyw ddychanwr sy’n fyw heddiw. Tyrd yn ôl, Jonathan Swift.

Ond dyma ichi beth a wnaf.  Bydd Blog Glyn Adda weithiau’n cynnwys cyfraniad gan awdur gwadd.  Felly y tro hwn, rwy’n addo y rhoddaf lwyfan agored ar yr hen flog i ysgrif, o’r hyd a fynner, yn gwrthddadlau’r gosodiad ‘fod y swydd hon yn rwtshi-ratsh ac yn gamddefnydd annuwiol o arian cyhoeddus’.  Beth amdani, aelodau tîm yr Ymgynghorwyr Her?

Ond mae un amod.  Rhaid i’r ysgrif fod mewn Cymraeg  go-iawn. Ni chaniateir cynnwys yr un o’r geiriau hyn:  arfarnu, arsylwi,  asesu, gwerthuso, monitro, alinio, meincnodi, ffocysu, syntheseiddio, adborth, seilwaith, pwysoliad,  cynaliadwyedd, capasiti, sybsidiaredd,  strwythur,  synergedd, mesuriadau perfformiad, mewnbwn, allbwn, cymwyseddau, addysgeg, empathi, sgiliau allweddol, sgiliau bywyd, sgiliau rhyngbersonol, sgiliau metawybyddol,  continwwm dysgu,  mecanweithiau atebolrwydd, addysg berthnasol,  dysgu symbylol, arferion gorau, cyfeiriadedd byd-eang, metawybyddiaeth, rheoli risg, dehongli data, cymhwyso cysyniadau, deilliannau cyflawniad ac ymdrech ddisgresiynol.  Ac ni chaniateir dweud ‘dysgu ac addysgu’.

O ran diddordeb, gellir darllen hefyd eitem 10 Mawrth, ‘Llond twb o swigod’.

Doethineb Prifathro

Rhai o’r safleoedd yn berwi heddiw gan ymatebion i sylwadau prifathro Rhuthun !

Ond dowch inni gofio un peth.  Mae Rhagluniaeth yn anfon pethau fel hyn yn weddol reolaidd i drio gwylltio’r Cymry a’u cael i ddeffro ac ymysgwyd a gwneud rhywbeth ohoni.  Anfonodd inni y Llyfrau Gleision, yr Ysgol Fomio, Tryweryn, Brewer-Spinks, George Thomas, y dyn â’r gwn ym Mhenrhyndeudraeth, a llawer o bethau eraill i fod yn dân ar groen a blinder enaid.  Ymateb y Cymry, gwylltio a chynhyrfu a chorddi am ychydig ddyddiau neu wythnosau, ac yna mynd yn ôl i gysgu.

Beth gymer hi i ddeffro’r Cymry mewn gwirionedd?  Mae Rhagluniaeth yn dal i drio …

Help bach i dwristiaeth

Poeni’n arw fod enwau lleoedd Cymraeg yn rhwystr i’r diwydiant ymwelwyr.  Felly, ar frys cyn i’r tymor agor, dyma awgrymu ychydig enwau yn eu lle.  Rhai ohonynt yn fachog dros ben, fel y gwelwch.  Gobeithio y byddant o help mawr i economi Cymru.

Fleximouth

Saltypuddle

Mad Dog Harbour

Soup Port

Port Egg Went

Abba Darren

Abba Sock

Too Slim

Tummy Moor

Mouth of my tie

St. Petersburg

Most Impoverished

St. Smoothie’s

Double Bed

St. Ironbrow’s

Two  Swordsmouth

Church of the Waterfall in Pig Valley

What a Lot of Dust !

Ar ôl astudio’r enwau persain hyn, hwyrach yr hoffai’r darllenwyr awgrymu rhagor.

Pynciau ac ‘Astudiaethau’

Dan y pennawd ‘Taking ourselves seriously’ ar wefan Click on Wales, 29 Ebrill, mae Jasmine Donahaye yn trafod dau fater a wêl hi yn gysylltiedig: (a) argyfwng cyhoeddi academaidd yng Nghymru, a (b) diffyg astudio ar fywyd Cymru fel undod.

Prif achos (a) yw fod Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru (HEFCW) wedi torri £132,000 oddi ar gymhorthdal Gwasg Prifysgol Cymru.  Swm bychan iawn yw hwn yng nghyd-destun y gwariant ar y prifysgolion, ond mae’r penderfyniad  yn arwydd unwaith eto o feddylfryd HEFCW fel cwango hollol wrth-Gymreig.  A chofier ym mhen hyn ymosodiad yr un corff ar Eiriadur y Brifysgol drwy doriad arall.  Mae’r cyfan yn rhan o batrwm yr wyf wedi cyfeirio ato ar y blog hwn o’r blaen, tuedd, dan gochl  datganoli, i danseilio rhai o wir sefydliadau cenhedlig y Cymry.

Yr enghraifft egluraf a mwyaf erchyll o’r duedd hon yw’r tanseilio ar Brifysgol Cymru ei hun. I’r sawl sydd â’r stumog i ddarllen yr hanes gwaradwyddus, mae ail fersiwn fy mhamffled Trwy Ofer Esgeulustod i’w weld o hyd ar y blog hwn (6 Ionawr 2013).  Gan ategu llawer o apêl Jasmine Donahaye, rhaid imi bwysleisio eto na ellir ystyried problemau Gwasg y Brifysgol, y Geiriadur na dim arall, ond yng nghyd-destun y llanast a’r anfadwaith hwn. Fel man cychwyn i’r holl drafodaeth, fe ddylem ein hatgoffa’n hunain yn wastad fod penderfyniad Cyngor y Brifysgol, 21 Hydref 2011, yn anghyfansoddiadol, ac nad oes unrhyw ddilysrwydd i’r oruchwyliaeth bresennol ar yr hyn sydd ar ôl o’r Brifysgol, goruchwyliaeth Y Drindod-Dewi Sant.

Cyfeiria Jasmine Donahaye hefyd at ‘alwad i weithredu’ gan y corff cymharol newydd Cymdeithas Ddysgedig Cymru.  Maddeuer gradd helaeth o sgeptigiaeth, ac yn wir rhyw ysfa i chwerthin, gan un hen flogiwr o leiaf.  Cymdeithas yw hon o academwyr hŷn ac ymddeoledig a fu’n dyfal edrych y ffordd arall gan warchod eu buddiannau eu hunain tra bu’r datgymalu’n mynd rhagddo, gan lwyddo i beidio â dweud dim am bethau fel yr ymosodiad ar y Brifysgol a pholisi llywodraethau Cymru (Llafur, a chlymblaid Llafur a Phlaid Cymru) o allforio’n plant galluog gydag arian i’w canlyn (ffactor o gryn bwys, gyda llaw, yn y gwahaniaeth heddiw rhwng yr Alban a Chymru).  Rwy’n methu â rhagori ar fy nisgrifiad gwreiddiol o’r Gymdeithas Ddysgedig, ac rwyf am ei drydydd-adrodd: ‘casgliad gorau’r byd o brif awduron y broblem’.

Trown at (b), ail ben yr ysgrif, galwad am fwy o astudio bywyd Cymru yn gyfannol ac yn rhyng-ddisgyblaethol. Galwad weddol ochelgar ydyw, gyda pheth amheuaeth ynghylch ‘Welsh Studies’. Rhannu’r amheuaeth a wnaf i, gan ddwyn i gof sylw a glywais yn ddiweddar gan Dr. Bruce Griffiths, mai rhywbeth yn lle’r pwnc yw ‘astudiaethau’ ar y pwnc.  Yr enghraifft fawr yw ‘Astudiaethau Clasurol’, rhywbeth i fyfyrwyr heb Roeg na Lladin, ac nad yw’n gwarantu y bydd ganddynt sillaf yn rhagor o’r naill na’r llall erbyn y diwedd.  O fewn cenhedlaeth gwelsom adrannau Hebraeg yn y colegau yn troi’n adrannau Efrydiau Beiblaidd ac wedyn yn adrannau Astudiaethau Crefydd.  A yw’r wybodaeth yn cynyddu a dyfnhau o ganlyniad i’r newid?   Dim ond gofyn.  Ceir Astudiaethau Cymdeithasol, sy’n weddol ddiddrwg hyd y gwn i, am mai enw arall ar Gymdeithaseg ydyw.  Ond wedyn mae Astudiaethau Benywaidd ac Astudiaethau Plentyndod, a chyda’r rhain yr ydym yn dechrau cerdded y llwybr sy’n arwain at Gyfathrebu, Addysg, Gwyddor Chwaraeon ac Ysgrifennu Creadigol.   Dylid dweud, mewn tegwch, mai rhywbeth yn perthyn i’r Celfyddydau ac i gyrion allanol byd dysg yw’r penwendid hwn.  Hyd y gwn, nid oes ‘Asudiaethau Ffiseg’ neu ‘Astudiaethau Biocemegol’. I gael gradd wyddonol rhaid, hyd yma beth bynnag, wybod  rhywbeth am y pwnc.

A throi at ‘Astudiaethau Cymreig’, beth ddylai’r rheini fod?  A oes yna batrymau a chynseiliau mewn ‘Astudiaethau Albanaidd’ neu  ‘Astudiaethau Americanaidd’?  Ai meddwl yr ydym am ryw gyfuniadau newydd o Iaith, Llenyddiaeth a Hanes?  Ac os felly, beth y byddid yn ei ennill rhagor nag astudio, yn y modd traddodiadol, y Gymraeg a Hanes Cymru fel pynciau unigol neu fel pynciau cyd-anrhydedd?   Ac yn wir, os mai rhyw estyniad o gyd-anrhydedd  fyddai’r cwrs ‘Astudiaethau’, rhaid imi gael mynegi llawer o amheuaeth ar sail profiad.  Un o’r pethau mwyaf anfoddhaol yn y colegau, o fewn fy nghof i,  yw’r diffyg cynllunio ar feysydd llafur cyd-anrhydedd yn gyffredinol. Yr hyn y dylasem ei wneud, ond na lwyddwyd erioed i’w wneud, na cheisio’n galed iawn, yw (i) gofalu cadw cnewyllyn yr wybodaeth  hanfodol am y naill bwnc a’r llall o fewn y  cyfuniad; (b) perthnasu’r ddau bwnc yn ystyrlon â’i gilydd.  Gofynion amserlen fu (ac sydd, hyd y gwn) yn rheoli’r cyfan, gyda’r canlyniad mai rhyw lobsgows digon mympwyol a gynigir i’r myfyriwr, peth llawer salach yn y rhan fwyaf o achosion na’r hen ‘radd gyffredin’ neu ‘radd pasio’ a gynhwysai dri phwnc ac a roddodd wasanaeth da yn ei dydd.

Beth am gynllunio cyfuniadau o ddwy lenyddiaeth Cymru?  Iawn, am wn i, ac fe allai weithio.  Rhaid imi gyfaddef na bu gennyf fawr o amynedd erioed â myfyrwyr a oedd yn astudio llenyddiaeth Gymraeg yr ugeinfed ganrif heb ddymuno gwybod dim am awduron Eingl-Gymreig yr un cyfnod.  O’r tu arall, teg gofyn pai rai o’r Eingl-Gymry a gydnabuwyd gan y byd mawr fel llenorion Saesneg o bwys?  Dau neu dri, yn ôl dyfarniad haneswyr a beirniaid llên, a chynllunwyr meysydd llafur yn y rhan fwyaf o brifysgolion y byd.  Ai yn unig am eu bod yn berthnasol i ni, neu i rai ohonom ni, y byddid yn astudio Caradoc Evans, Rhys Davies, Alun Lewis, Glyn Jones, Idris Davies, Harri Webb, Emyr Humphreys?  Eto cofiwch, os mai ag ‘ie’ yr atebwn y cwestiwn, ni olyga hynny fod y penderfyniad yn anghywir.  Mae i bob awdur ei gynulleidfa a’i gyd-destun, ac iawn ei astudio yn y cyd-destun hwnnw.

Llenyddiaeth a cherddoriaeth Cymru?   Mae’r cyfuniad eisoes yn bosibl drwy gyrsiau cyd-anrhydedd.  A ellid mynd ymhellach, wn i ddim.  Sonia Jasmine Donahaye am waith arlunwyr Cymreig.  Mae wedi fy nharo ers blynyddoedd nad oes genedl yn y byd â bywyd ei phobl gyffredin wedi ei ddarlunio’n well gan ei harlunwyr, yn fwy dychmygus a chreadigol, na bywyd y werin Gymraeg, wledig a diwydiannol,  yn ail hanner yr ugeinfed ganrif a hyd at heddiw.  Oes yma ddefnydd cyfuniad â chyrsiau llenyddol?

Rhyw ychydig feddyliau digon ansicr fel yna.  Byddwn yn agored i’m hargyhoeddi gan rywun a gynlluniai gyfuniadau da. Mae gennyf yr un pryd ofnau ynghylch teneuo’r uwd neu daenu’r menyn.  Beth fyddai’r effaith ar bynciau go-iawn Iaith a Llenyddiaeth Gymraeg, a Hanes Cymru? A chofiwn rybudd Bruce.

Petawn i … (2)

PETAWN I’N BYW YN SIR FÔN

Ar adeg etholiad fel hyn – ar unrhyw adeg a dweud y gwir – mae tair gwedd i bob plaid wleidyddol: (a) yr hyn a ddisgwylir gan ei chefnogwyr, (b) yr hyn sydd yn ei llenyddiaeth, (c) yr hyn a wna.

Yn achos y pleidiau adain-dde (y Ceidwadwyr ac UKIP, dyweder), mae cryn radd o gysondeb rhwng y tair agwedd: maent yn addo mwy neu lai yr hyn y mae eu pleidleiswyr yn dymuno’i weld, ac yn ei weithredu pan etholir hwy.

Yn yr eithaf arall mae’r Democratiaid Rhyddfrydol, nad yw eu pleidleiswyr yn uniaethu ag unrhyw bolisi o gwbl.

Cymysg yw Llafur.  Mae carfan o’i chefnogwyr, lleiafrif bron yn sicr, yn dal i goleddu rhyw amcanion ac yn dwyn i gof ryw Blaid Lafur fythaidd a fodolai mewn rhyw ddoe amhenodol  – ‘y blaid yr ymunais i â hi’.  Mae carfan arall – mwyafrif mawr mewn ardaloedd Llafur traddodiadol – heb fawr o awydd newid dim, na herio dim, nac adeiladu dim, na gwneud dim ond bod yn Llafur, ac aros ar y gwaelod lle mae eu plaid wedi eu cadw ers pedwar ugain mlynedd.

Achos gwahanol eto yw Plaid Cymru, gyda charfan uchel o’i phleidleiswyr ag amcanion gwleidyddol pendant, yn gobeithio y gall eu plaid wireddu rhai o’r rheini, – ond yn deall pam na all hi sôn amdanynt!  Ni welir mo’r gair ‘mewnlifiad’, er enghraifft, yn y llenyddiaeth gyfredol, ac ychydig iawn o sôn am y Gymraeg.  Mae’r cefnogwyr yn pleidleisio dros yr hyn y dylai eu plaid fod.  Am ba hyd yn hwy y pery’r arfer, ni wn.  Yn sicr ni pharhaodd yn etholiadau lleol Gwynedd lle daeth Llais Gwynedd i gynnig dewis arall.

Yng nghanol hyn, mae Plaid Cymru Môn yn achos arbennig.  Mae gweddill Ewrop a’r byd yn ceisio cael gwared â phwer niwclear.  Mae polisi’r Blaid, wedi ei gadarnhau gan ei chynhadledd, yn bendant yn ei erbyn. Ond fe etholwyd sedd Cynulliad ym Môn ar addewid o gefnogi Wylfa Newydd, ac mae’n ymddangos bod yr etholiad hwn eto’n cael ei ymladd â’r un addewid.  Gwrthwynebu’r peilonau wrth gwrs, ond cefnogi’r atomfa!  Chwerthinllyd!  Yn erbyn claddu’r gwastraff, ond am gynhyrchu mwy ohono!

Atal Wylfa Newydd yw’r mater mwyaf heddiw gerbron Môn, Gwynedd, Cymru, rhan helaeth o’r Deyrnas Unedig, Iwerddon a chylch ehangach.  Wrth ymyl hwn mae ysgolion, ysbytai, tai, ffyrdd, cyflogau, toriadau, ie Cymru, Cymraeg a Chymreictod yn mynd yn bethau bach dibwys.  Afraid mynd dros y rhesymau, a ddylai fod yn amlwg i unrhyw un ag unrhyw synnwyr yn ei ben.

Ble mae Gwyrddion Môn, ar adeg y mae eu hangen, fe allech dybio?  Clod i blaid Arthur Scargill, ‘Plaid Sosialaidd y Gweithwyr’, fe ddywed hi’n glir ei bod yn erbyn y gwallgofrwydd.  Am Blaid Cymru, yn hytrach nag ennill gan gario’r maen melin niwclear unwaith eto am ei gwddf, byddai’n well iddi golli a gadael i Lafur rodio’r ffordd lydan i uffern.  Petawn i’n byw ym Môn, byddai’n demtasiwn fawr fotio i Albert Owen, am y rheswm hwn a dim un rheswm arall.

Ond dydw i ddim yn byw ym Môn.

Petawn i … (1)

PETAWN I YN LLE’R SNP

Yn oriau mân bore Gwener byddwn yn gwybod.  Ond ar hyn o bryd rydym yn dal i ragdybio senedd grog gyda chyfle i genedlaetholwyr yr Alban a Chymru ddylanwadu.  Os daw hi i hynny bydd yn glod aruthrol i’r ddwy arweinyddes, Nicola a Leanne, ac nid er mwyn drysu’r hwyl yr wyf yn codi dau gwestiwn fel a ganlyn.

(1)      Ni bydd yr un o’r ddwy arweinyddes yn San Steffan.  Bydd dwy blaid seneddol y cenedlaetholwyr yn dewis bob un ei harweinydd yn y fan honno.  Cymeraf y bydd yr SNP yn cadarnhau’r arweinyddiaeth bresennol; a byddai’n dda gennyf feddwl  – er gwaethaf amheuon lawer – y bydd digon o ASau Plaid Cymru (sef tri)  i fedru cynnal etholiad.  Cyn gwneud datganiadau mor glir ynghylch peidio â chefnogi’r Torïaid, tybed na ddylai’r arweinyddiaeth gartref ddweud mai penderfyniad yr ASau fydd hyn?  Un o effeithiau hynny fyddai cadw pawb i ddyfalu.  Oni fyddai hynny’n achosi mwy o ddirgryniadau y dyddiau olaf yma dan goncrit Philistia?

(2)       Os daw i’r SNP y llwyddiant a broffwydir, bydd wedi ei gael y tro hwn yn bennaf drwy fenthyca pleidleisiau Llafur.  Benthyg am byth, efallai, ond cawn weld. Ar yr olwg gyntaf o leiaf, bydd hyn yn ei gwneud-hi’n anodd iddi ochri gyda’r Ceidwadwyr ar unrhyw gwestiwn. Ond sut, ar unrhyw gwestiwn, y mae hi’n mynd i gosbi Llafur heb wobrwyo’r Torïaid?  Tipyn o gyfyng-gyngor ar yr olwg gyntaf, dywedaf eto.  Ond wrth ddweud yn uchel ac yn aml na wneir unrhyw fusnes byth â’r Torïaid, onid oes cyfyngu ar y dewis?  (Pam rwy’n dweud “ar yr olwg gyntaf”?  Os bydd Llafur wedi cael cweir, a hynny’n amlwg i bawb, nid yw ei hen gefnogwyr yn debyg o fynd yn ôl ati. Nid yw Llafurwyr y math yna o bobl.)

Dyna’r ddau gwestiwn.

Gadewch inni ragdybio yn awr lywodraeth Lafur mewn grym drwy gymorth y cenedlaetholwyr.  A fydd mwy o gyfiawnder cymdeithasol?  Ansicr.  A fydd llanast economaidd? Bron yn sicr. Er mwyn cyfiawnhau bod wedi achosi sefyllfa felly, beth a ddylai’r cenedlaetholwyr ei fynnu fel absoliwt?  Mwy o gyllid i’r Alban? Mwy o gydraddoldeb i Gymru? Rhywbeth ynglŷn â fformiwla Barnett?   Dim un o’r pethau hynny.  Dim ond yr un  peth mawr.  Cael gwared â Trident.  Dyna fyddai’r cyfraniad hanesyddol, byd-eang ei ymhlygiadau. Dyna fyddai’r ergyd galetaf erioed i’r Sefydliad Prydeinig.  Hwn yw’r mater canolog.

Llafur mewn grym ac yn dibynnu ar y cenedlaetholwyr.  Araith y Frenhines yn addo adnewyddu Trident, neu yn dweud unrhyw beth na all olygu ond hynny.  Dymchwel y llywodraeth yn syth.

Yr Araith heb grybwyll y mater. Dal arni am flwyddyn, gan wybod fod yr hen longau tanfor yn rhydu ac y bydd raid wrth benderfyniad yn weddol fuan.. O fewn y flwyddyn siawns na fydd etholiad Holyrood wedi  cadarnhau’r SNP ac y gall hi daro â mwy o sicrwydd.  Dewis amser.

Am swyddogaeth Plaid Cymru yn hyn oll, dywedaf eto yr hyn y mae’r blog hwn wedi ei ddweud o’r blaen fwy nag unwaith.  Dau wir ddiben sydd i genedlaetholdeb Cymreig: (1) diogelu’r Gymraeg; (2) dymchwel y Sefydliad Prydeinig.  Golyga (2) hefyd ddinistrio’r Blaid Lafur, atgyfnerthiad mawr y Sefydliad a llaw farw gwleidyddiaeth Brydeinig ers pedwar ugain mlynedd.

“Petawn i …”, meddwn i.  Ond nid fi yw’r SNP, a diau y gŵyr hi ei phethau.

Y tro nesaf:   “Petawn i’n byw yn Sir Fôn”.

Yr ifanc a’r etholiad

Dro neu ddau yn y gorffennol mae’r blog hwn wedi amau doethineb gostwng oedran pleidleisio.  Ar y dechrau roeddwn yn amheus ynghylch penderfyniad llywodraeth yr Alban i roi llais i’r 16 oed yn y refferendwm y llynedd.  Llyncais fy ngeiriau pan welwyd y patrwm pleidleisio.   Yr oedd greddf Alex yn iawn yn yr achos yna.

Mae rhai amheuon yn aros, gyda golwg ar Gymru yn arbennig. Hunanbwysig ac adweithiol ydym yn ein harddegau cynnar.  Daw Cymru, Cymraeg a Chymreictod yn gocynnau hitio hawdd i lanciau a llancesi blin, yn enwedig disgyblion ysgolion dwyieithog.

Ar adeg etholiad fel hyn mae edrych ar ambell raglen drafod yn tueddu i gadarnhau’r amheuaeth.  Ceir cwyno nad yw’r gwleidyddion yn cynnig dim ‘i bobl ifainc’; hefyd nad yw’r rhaglenni a’r polisïau yn ddealladwy ‘i bobl ifainc’.  Mae eisiau dweud wrth y ‘bobl ifainc’ y dylen nhw fedru darllen taflen etholiad mor rhwydd ag unrhyw un arall erbyn bod yn rhyw 13-14 oed, a dweud wrthyn nhw hefyd am benderfynu pa un ai plant ai oedolion ydyn nhw. Os plant, ewch yn ôl i chwarae. Os oedolion, byddwch fel oedolion eraill.

Mae rhyw arfer hefyd o grychu trwyn wrth wneud pwynt.  Cawn ryw bethau fel hyn:

‘Chi bobl ifainc Ysgol George Thomas fan acw, be ydi’ch barn chi?’  ‘Wel, fel … sort o … person ifanc (crychu) dwi ddim yn rîli rîli meddwl bod o’n rîli apelio at person ifanc (crychu) fatha sort o fi a pobl ifanc fatha fi (crychu). So. Mbo.’

Mae eisiau rhyw David Starkey Cymreig ar y panel weithiau i ddweud wrth y plant annifyr hyn am un ai (a) bod yn ddistaw neu (b) ddysgu meddwl yn rhesymegol, siarad yn synhwyrol a pheidio gwneud stumiau.