Wedi wythnos

Flynyddoedd yn ôl – ac rwy’n dychryn pa faint! – mi wnes ysgrif adolygiadol ar nifer o eitemau’n ymwneud â Chymru ac Ewrop, a rhoddais arni’r teitl ‘Myfyrdodau Ewrosgeptig’.  Gellir ei gweld yn fy hen lyfr Agoriad yr Oes (Y Lolfa, 2001); efallai bod rhywbeth o werth ynddi o hyd, er bod ynddi elfennau o’r ‘ffydd ffederal’ sy bellach wedi ei goddiweddyd gan amgylchiadau, sef yn arbennig y newid gêr aruthrol yn yr Alban.  Gweler hwn a hwn. Golygai ‘Ewrosgeptig’ i mi y pryd hwnnw – a golyga o hyd – beidio â disgwyl gormod oddi wrth y Gymuned Ewropeaidd, a pheidio â chredu pob honiad yn ei chylch.  Nid yw’n gyfystyr â bod yn UKIPiwr nac yn FREXITiwr. O’i hailddarllen gwelaf fod yr hen ysgrif yn troi yn y diwedd at syniadau rhai meddylwyr a fyddai wedi dymuno gweld creu yn Ewrop undeb o natur wahanol i’r hyn a ddaeth i fod oddi ar y 1960au.

Wedi’r ysgytwad wythnos yn ôl, a fydd rhyw gyfle’n ymagor i edrych ar y seiliau unwaith eto a gweithio tuag at rywbeth tebycach i ‘Ewrop y Bobloedd’ Leopold Kohr neu ‘Ewrop y Can Baner’ Yann Fouéré ?  Aruthrol o dasg fyddai honno, gyda buddiannau nerthol yn gwrthwynebu. Nid yw ymateb cyntaf Ffrainc a Sbaen i ymweliad Nicola ddoe yn argoeli’n dda; ar y llaw arall, nid yw hyn ond dechrau.  Mae dau ddosbarth o genhedloedd neu gymunedau yn yr undeb presennol y byddai’n fanteisiol iddynt ysgogi’r newid hwn ac y gellid disgwyl iddynt bwyso amdano:   (a) y gwladwriaethau a oedd yn anfodlon ar rai o amodau cytundeb Lisbon, ond a orfodwyd gan y Comisiwn i’w derbyn mewn ail refferendwm  – sef Iwerddon a’r Iseldiroedd; (b) gwledydd neu ranbarthau ag iddynt wahanol raddau o ymreolaeth neu ddatganoli – yn cynnwys yr Alban, Cymru, Catalwnia ac yn wir pob un a gynrychiolir yn ei hawl ei hun ar Bwyllgor Rhanbarthau’r Gymuned.  Y gwledydd sydd yn y safle orau i gychwyn rhywbeth fel hyn ? Un o gategori (a), Iwerddon.  Ac un o gategori (b), Yr Alban.

Ac na fydded Cymru ar ôl. Clywn y dyddiau hyn am dipyn o ymysgwyd o blaid ‘Cymru yn Ewrop’.  Gall hwnnw fod yn beth digon iach ynddo’i hun, ond dylai fod ynddo wir ysbryd diwygiadol, gwir barodrwydd i adnabod gwendidau’r trefniant presennol a gwir awydd i greu rhywbeth gwahanol.

*      *     *

Yn fyr, oddi wrth ystyriaethau eang fel yna at helynt yr oriau hyn yng ngwledydd Prydain.

Gadawn rhwng y Ceidwadwyr a’r picil y maent wedi ei greu iddynt eu hunain.  Ond diddorol cofio rhybudd Michael Heseltine, dyn yn siarad o brofiad, nad yw’r ymgeisydd amlycaf (y ‘front runner’ chwedl hwythau) byth yn cipio arweinyddiaeth y Torïaid.

Am lanast arswydus Llafur, byddai’n dda i bawb ystyried yr hyn a ddywedodd blog Craig Murray, 26 Mehefin.  Mewn wythnos, meddai, cyhoeddir Adroddiad Chilcott ar ryfel Irác. Ysgogiad y coup yn erbyn Corbyn, a’r brys annuwiol bellach, yw ymorol na chondemnir antur Blair oddi ar Fainc Flaen Llafur.

Credaf y gall fod llawer yn hyn, ond rwyf am ailadrodd peth yr wyf wedi ei ddweud o’r blaen. Nid ‘Blairiaeth’ yw ceidwadaeth y Blaid Lafur Seneddol ond hen, hen draddodiad.  Dyma agwedd meddwl Attlee, Bevin, Morrison ac yn anad neb Gaitskell, a ganoneiddiwyd yn brif arwr adain dde Prydain yr ugeinfed ganrif oherwydd ei ymlyniad wrth arfau niwclear.  Bron o’i dechreuad mae rhaniad sylfaenol o fewn Llafur rhwng (a) mwyafrif yr Aelodau Seneddol a thrwch y pleidleiswyr, na fynnant wneud dim sylfaenol na byddai’r Ceidwadwyr hefyd yn ei wneud, a (b) yr aelodau gweithredol (‘activists’ fel y’u gelwir) sy’n pleidleisio o fewn y blaid, yn mynd i gynadleddau, yn ei gweld – mewn rhai achosion beth bynnag – fel cyfrwng newid.  Dan y trefniadau newydd i ddewis arweinydd, efallai bod pethau’n dod i’r pen.

Gwae na bai plaid yng Nghymru a allai fanteisio ar y rhwyg hwn.  Daliaf i feddwl fod llwyddiant Leanne yn y Rhondda yn llewyrch golau mewn awyr ddu, ddigalon. Ond pa ffordd yr eir o’r fan hon?

Brecwast Brexit

Dyna ni wedi brecwesta yn sŵn y Brexit.  Cinio bach ysgafn heddiw er mwyn treulio popeth sydd wedi digwydd.

“Rydym yn ddwy genedl,” meddai rhai o’r sylwebyddion yn yr oriau mân, gan olygu Lloegr a’r Alban.  Trueni na bai Edward I wedi cydnabod hyn wyth ganrif yn ôl; ond dyna ni, cyfle i’r Alban eto.  Fel rwyf wedi dweud o’r blaen, dyn a ŵyr beth y mae’r Albanwyr yn ei weld yn y Gymuned Ewropeaidd, ond rhaid eu bod yn gweld rhywbeth.  Y peth mawr yw eu bod wedi datgan eu hannibyniaeth ar Brydeindod, fel y gwnaeth:

(a)   Gweddill bach bach y Gymru Gymraeg   —  er mewn cyfuniad eithafol od, â Chaerdydd, Bro Morgannwg a Sir Fynwy !

(b)   Er cryn syndod, Gogledd Iwerddon. I ble yn y byd mawr yr aiff hon rŵan ?

Heb unrhyw amheuaeth, “mewnfudo” oedd y ffactor.  Rwy’n rhoi dyfynodau am mai problem ddychmygol yw mewnfudo i Loegr; fel rwyf wedi dweud droeon fe ddaw mewnfudwyr o bob lliw, llun, crefydd a diwylliant i Loegr i fod yn Saeson, a Saeson a fyddant mewn dim o amser.  A Sgotiaid fydd mewnfudwyr i’r Alban; dyna pam nad yw cenedlaetholwyr yr Alban yn gweld problem yma.

Pam mae’r Sais cyffredin yn corddi cymaint am y mater hwn ?  Mewn tegwch ag Alf Garnett, a’i holl olynwyr a gafodd y fath noson neithiwr, credaf fod rhaid dweud hyn: nid casineb hiliol ydyw, ond rhywbeth gwahanol, sef teimlad gwaelodol y Sais o ragoroldeb.

Ar y llaw arall, ni ddaw mewnfudwyr (o ba le bynnag) i Gymru i fod yn Gymry. Ac oherwydd ei deimlad  gwaelodol yntau o israddoldeb  ni all y Cymro fynnu eu bod yn dod yn Gymry.   Dyma’r wir broblem fewnfudo, a diddorol IAWN oedd “Pawb â’i Farn” echnos.  O’r chwe phanelwr, pwy oedd YR UNIG UN a gydnabu fod mewnfudiad pobl hŷn o Loegr i Gymru yn broblem ?  Gethin James, cynrychiolydd UKIP. Gwir ei fod yn gosod y peth mewn cyd-destun UKIPaidd, sef fod mewnfudiad tramorwyr i Loegr yn gyrru Saeson i Gymru. Ond fe gyfeiriodd at y peth, yr hyn na feiddiai neb arall o’r panel ei wneud.  Yn wir, ychydig ddyddiau ynghynt roedd llefarydd ar ran Plaid Cymru wedi dweud nad oes yma broblem mewnfudo gan fod llai na 5% o boblogaeth Cymru wedi eu geni “tu allan i’r wlad yma”.

Cwpl o ganlyniadau eraill:

1.   Gall gwleidyddion Arfon yn awr boeni llai am y peilonau gan y bydd Brexit, rhwng un peth a’r llall, yn gwneud Wylfa B yn llai tebygol.  Da iawn bobl Môn.

2.   Clywsom neithiwr fod Washington yn poeni’n arw.  America’n colli ei phwdl yn Ewrop, a’r perygl i Trident os bydd yr Alban yn ymwahanu. (Ond na phoened y Pentagon, mae Carwyn wedi addo cartref i’r arf dieflig yng Nghymru, a Phlaid Cymru wedi rhoi trwydded i Carwyn am bum mlynedd arall.)

3.   O ran Ewrop yn gyffredinol ?  Refferenda mewn gwledydd eraill ?  Dymchweliad yr Undeb presennol, fel pob ymerodraeth erioed ? Ymaith â’r fiwrocratiaeth lethol ddienaid a’r miloedd parasitiaid sydd wedi byw arni? Cymry Brwsel yn dod adre i gadw swyddfeydd post yng nghefn gwlad Cymru ? Ailgyfansoddi Marchnad Gyffredin, ynghyd â fforwm lawer mwy agored a democrataidd rhwng y bobloedd ?  Nes at weledigaeth Ewropeaidd Leopold Kohr ac E. F. Schumacher ?

Fel y dywedais (5 Mehefin), gellir weithiau wneud y peth iawn am y rheswm anghywir.

Wedi’r frwydr

Cwffio mawr yn Ffrainc. Gobeithio bydd Cymru’n cadw’n glir.  Fel y dylasai wneud yn 1914.

Golygfeydd heb fod yn hardd mae’n rhaid dweud.  Ond can mil gwaith hyllach, golygfeydd y Somme gan mlynedd i eleni.

Yr un fu cychwyniad y ddwy helynt. Hogiau ifainc isio ffeit. A llywodraethau’n rhy wan i’w hatal. Gweler Hen Lyfr Bach Lloyd George, tt. 30-2. Ond y tro hwn, diolch byth, lluchio cadeiriau, poteli a gwydrau mae’r ddwy ochr;  dim ond fel rhyw Bullingdon Club gwerinol. Does ganddyn nhw ddim reifflau, bidogau, gynnau mawr, nwy gwenwynig, tanciau nac awyrennau.  Does neb wedi ei orfodi i fod yno, nac wedi ei annog gan gewri’r pulpud na chan ferched y plu.

Yn hynny o beth mae Ewrop yn llawer, llawer gwell a challach lle heddiw nag ydoedd gan mlynedd yn ôl.

Nid yr Undeb Ewropeaidd a roes fod i’r gwelliant hwn. Ond bu’n fodd i’w gadarnhau. Heddiw, rwy’n tueddu at AROS.

*      *     *

Tipyn o gyferbynnu i’w glywed rhwng yr anhrefn ym Marseille a golygfeydd llawen dathliad pen blwydd y Frenhines yn Llundain. Trwpio’r Faner. Cyrnol Bogi gan y band, Ehediad y Saethau Cochion.  Neis iawn yntê. Lyfli. ‘Y pethau sy’n ein huno’. ‘Ystyr bod yn Brydeinwyr’. Peidiwch â dweud mai dathlu canrifoedd o drais y mae’r pethau hyn.

Eto i gyd, cofiwch yr hyn a ddywedais i echdoe am y gwahaniaeth rhwng breniniaethau a gweriniaethau yn Ewrop.  Brenhiniaeth sydd wedi gwneud democratiaeth a rhyddid sifil yn bosibl, a gwnaeth hyn drwy roi i bobl wirion rywbeth i fod yn wirion yn ei gylch. Sioe gwisg ffansi ddrudfawr yw brenhiniaeth, ac ym Mhrydain yn fwy nag unman, ond mae wedi rhwystro i’r symbolau a’r ddefodaeth –  pethau y teimla pob cymdeithas ryw angen amdanynt – gael eu meddiannu gan rymoedd llawer mwy sinistr.  Os na allwn ddeall hyn, ni wnawn gyfiawnder â’r hyn a gyflawnodd y Seneddwyr neu’r Piwritaniaid yn yr ail ganrif ar bymtheg. Sodro’r brenin yn ei le.  Ista’n fanna. Cau dy geg. Gei di ‘deyrnasu’ ond chei di ddim rheoli.  Hyd yma mae wedi gweithio’n o lew – sef y peth gorau y gallwn ei ddisgwyl mewn gwleidyddiaeth, – ac anodd gweld y byddem elwach o’i newid.

Dal i bendroni

Dal i geisio penderfynu.   Ai gyda (a) ffans Lloegr?  ynteu (b) ieuenctid Cymru ?  GOLWG yn adrodd, ar ôl cyfarfod o ugain ar faes Eisteddfod yr Urdd, fod mwyafrif o ieuenctid Cymru o blaid aros i mewn.

Meddwl am rai o’r ystyriaethau hanesyddol, cyfansoddiadaol a chrefyddol.

Mae crefydd yn bwysig. Bydd hyn yn newydd i aelodau cabinet Gwynedd, sy’n meddwl fod crefydd yn iawn fel peth i chwarae ag ef am ddwy flynedd, a’i fwrw heibio wedyn.

O blith 29 aelod-wledydd presennol yr Undeb Ewropeaidd, PEDAIR a fu’n wladwriaethau seneddol, democrataidd, sefydlog drwy fy oes i.  Dwy frenhiniaeth Brotestannaidd (Prydain Fawr a Sweden), un weriniaeth Brotestannaidd (Y Ffindir) ac un weriniaeth Gatholig (Iwerddon).

Beth am weddill yr aelodau?  Goresgynwyd y rhain yn ystod yr Ail Ryfel Byd:   Un frenhiniaeth Brotestannaidd (Denmarc), tair brenhiniaeth Gatholig (Belg, yr Iseldiroedd, Luxembourg) a dwy weriniaeth Gatholig (Ffrainc, a Tseco-Slofacia, fel yr oedd bryd hynny – gwlad â mwyafrif Catholig, er mor bwysig fu Protestaniaeth yn ei hanes).

Gadawn allan Gyprus a Malta, a oedd dan Ymerodraeth Prydain.

Yn weddill y mae’r rhain, a oedd yn unbenaethau CYN eu goresgyn:   Yr Almaen, Yr Eidal, Sbaen, Portiwgal, Pwyl, Awstria, Rwmania, Hwngari, Bwlgaria, Albania, Groeg, Croatia, Slovenia, Estonia, Latvia.  Bu’r rhain oll yn wladwriaethau mwy neu lai ffasgaidd un ai o ddewis neu trwy fod carfan ffasgaidd wedi cipio grym o’u mewn. Roedd 11 o’r rhain yn weriniaethau, ac un ai’n Gatholig neu’n Uniongred o ran crefydd.  Moslemaidd yw mwyafrif Albania, a Phrotestannaidd oedd Estonia a Latvia.

Fe saif y ffaith: o blith aelodau presennol yr Undeb, UN weriniaeth Gatholig a fu’n ddemocratiaeth sefydlog drwy gydol fy oes i.  Iwerddon yw honno.

Mae’r Almaen Brotestannaidd, flaenaf yn yr holl anfadwaith, yn achos ar ei phen ei hun.  Achos arbennig hefyd yw Ffrainc, nad yw byth yn gyfforddus iawn â democratiaeth, ac y bu ei hadain dde Gatholig yn rhannol gyfrifol, os nad pennaf gyfrifol, am ei chwymp yn 1940.

Peth ofnadwy o ddienaid yw’r Undeb Ewropeaidd.  Ond fe’i sefydlwyd â chymhellion da, a llwyddodd hyd yma i gadw rhyw fath o wastrodaeth ar dueddiadau adweithiol, dinistriol y rhan fwyaf o boblogaethau Ewrop, sef pobloedd y gweriniaethau. Gwnaeth hynny drwy fod yn ddiwyneb, yn anatebol, yn Babaidd, a llywodraethu drwy gyfrwng rheoliadau ex cathedra.

Mae’n ymddangos i mi mai pobl ddiogel, gonfensiynol, gydymffurfiol sydd gryfaf dros yr Undeb yr wythnosau hyn. Pobl ‘y tu clytaf i’r clawdd’, a phobl ‘sentrig’ fel y byddaf yn eu galw. 13 o wyddonwyr blaenllaw mewn llythyr i’r Daily Telegraph heddiw.  ‘Ieuenctid Cymru’ yr wythnos ddiwethaf.

Ond efallai eu bod yn iawn …

Rhwng Boris a Kinnock

Allan gyda Boris? I mewn gyda Kinnock ?

Heddiw mae’r hen G.A. am rannu â’r ddau ddwsin ohonoch rai o’i feddyliau rhanedig ac ansicr ar fater y refferendwm. Peidiwch â dweud wrth y lleill !

‘Dwyn undeb politicaidd ac economaidd i Ewrop yw un o anghenion cyntaf ein canrif ni,’ ysgrifennodd Saunders Lewis yn 1927.  Gwelai rôl allweddol a mawredddog i Gymru: ‘ … yn lladmerydd Ewrop ym Mhrydain ac yn gadwyn i glymu Lloegr a’r Ymerodraeth wrth genhedloedd cred a Seiat y Cenhedloedd’.

Roedd hi’n ail hanner y ganrif, wedi rhyfel enbyd arall, cyn bod neb yn meddwl o ddifrif am wireddu’r weledigaeth.

Cymerwyd y cam tyngedfennol gan ddyn bach o wlad Belg, Paul-Henri Spaak, Gweinidog Tramor y wlad honno a chadeirydd pwyllgor a sefydlwyd ganol y 1950au i ddechrau cynllunio cydweithrediad economaidd rhwng chwech o wledydd Gorllewin Ewrop.   Ymerodraeth Belg oedd y Gymuned Ewropeaidd yn ei chychwyniad. Ei phwrpas oedd cadw Ffrainc a’r Almaen yn eu lle, rhag iddynt wneud yr un peth eto.   A’r ffordd o’u cadw yn eu lle oedd gadael iddynt gael eu dymuniad yn y rhan fwyaf o bethau.

Mae’r  Gymuned hefyd yn ymerodraeth Gatholig. ‘Cenhedloedd cred’, sylwer uchod. Mae i’r Comisiwn awdurdod Pabaidd. Mae penderfyniadau a rheoliadau yn ‘rhyw ddod o rywle’.  Nid yw o unrhyw bwys beth a ddywedir yn y Senedd, ac yn wir nid oes ddiben i’r Aelodau fod yno.  (Eich atgoffa o gyngor sir arbennig yng Ngogledd-Orllewin Cymru?)

Fel yr wyf wedi pwysleisio droeon ar y blog hwn, nid oes dim byd anochel yn rhawd dynoliaeth.  Ond mae rhai prosesau sy’n digwydd BRON yn ddi-ffael.  Ac un o’r rheini yw cwymp ymerodraethau.   Felly, er mwyn bod ar yr ochr iawn i lanw mawr Hanes, a ddylwn i bleidleisio dros fynd allan?

Mae nifer o ystyriaethau eraill y gallwn seilio’n dewis arnynt, a dyma rai:

CEISIO  RHAGWELD.  A ydym am fod yn aelodau o Gymuned y gall Twrci hefyd fod yn aelod ohoni ryw ddydd, yn fuan neu’n hwyr ?   Ac edrych arni fel arall, a fyddai aelodaeth o’r Gymuned yn fodd o osod rhyw fesur o wastrodaeth ar y wlad barhaol ffasgaidd honno?   Mae rhywun yn meddwl yn ddifrifol, petasai hen wladwriaeth Iwgoslafia yn rhan o’r Gymuned erbyn y 1990au, a fyddid wedi osgoi’r trychineb erchyll ?

EIN BUDDIANNAU NI.  Mae sgetsus Eisteddfod y Ffermwyr Ifainc ymhlith yr ychydig bethau digri sydd ar ôl yng Nghymru.  A fyddai hi’n chwalfa derfynol ar amaethyddiaeth ac ar gefn gwlad petaem ni’n mynd allan?  Mae o leiaf ddau ffermwr-wleidydd – Glyn Davies ac Andrew R. T. Davies – heb fod yn meddwl hynny.  A fyddem yn colli bendithion pethau fel Amcan Un a Cymunedau’n Gyntaf petaem yn ymadael?  Bendithion?  Ffrwythau?  Canlyniadau?   Ble maen nhw?

TACTEGOL.  Rhagdybio am y tro fod Lloegr am BREXIT.   Fotio ‘i mewn’ er mwyn i Gymru edrych yn wahanol i Loegr?   Gobaith gwan.

Rhagdybio y bydd yr Alban am aros i mewn. Fotio ‘allan’ er mwyn dyfnhau’r rhaniad a dod ag annibyniaeth yr Alban yn nes, yn y gobaith y byddai hynny, ryw fodd neu’i gilydd, ryw ddydd a ddaw, o ryw gymorth i Gymru?  Ergyd go bell.  (Yn ôl rhai adroddiadau mae ‘the Auld Alliance’ yn dal i gyfrif rhywbeth i’r Sgotyn.  Dyn a ŵyr pa fudd a gafodd yr Albanwyr  – mwy na neb erioed, yn cynnwys Owain Lawgoch ac Owain Glyndŵr – o ddibynnu ar gyfeillgarwch Ffrainc, ond dyna fo.)

Fotio ‘allan’ er mwyn cael BREXIT ac etholiad cyffredinol yn syth. Byddai Prifysgol Aberystwyth a Phrifysgol Cymru … Dewi Sant ar gau adeg yr etholiad, a byddai gwell gobaith i Mike Parker ennill y sedd petai amdani eto.

PERSONOLIAETHAU.  Mae Neil Kinnock yn ein gwahodd i feddwl yn sobor pwy sydd ar yr ochr arall.  Am Boris, Farage, Michael Gove, Ian Duncan-Smith, gallwn ddweud hyn o leiaf: wnaethon nhw erioed unrhyw ddrwg i Gymru.  Nac ewyllysio hynny hyd y gwyddom.  Am Kinnock …

PLEIDIOL.  Beth am dderbyn arweiniad yr hen Blaid Cymru?  Onid yw ei chyngor yn ddoeth ac adeiladol bob amser?   Plaid cau ysgolion.  Plaid gorfodi addysg enwadol.  Plaid o-blaid-ac-yn-erbyn-niwclear. ‘Yr wrthblaid fwyaf effeithiol erioed’, wedi rhoi trwydded am bum mlynedd arall, yn gyfnewid am res o ‘gonsesiynau’ cwbl ddiystyr, i brif weinidog sydd am ddod â Trident i Gymru. Siŵr ei bod hi’n iawn …

CYMHELLION.   Os mai BREXIT fydd hi, mae’n bur amlwg erbyn hyn beth fydd wedi troi’r fantol, sef  MEWNFUDIAD. Nid gwrthwynebiad i fiwrocratiaeth ddiwyneb, ddienaid Brwsel, ond pryder am ryw lanw o dramorwyr sy’n mynd i foddi Lloegr.  Buddugoliaeth Prydeindod fydd hon, adwaith i broblem hollol ddychmygol.  Fe ddaw’r mewnfudwyr, boed y rheini’n ffoaduriaid, yn ymfudwyr economaidd neu beth bynnag, i Brydain I FOD YN SAESON. Mae’r trueiniaid a achubir oddi ar eu rafftiau ym Môr y Canoldir yn siarad rhyw lun o Saesneg eisoes; os dônt i Loegr – neu i Gymru – byddant yn rhugl mewn dim o amser, a bydd eu plant cystal Saeson â Michael Portillo, Rageh Omar, Yasmin Alibhai-Brown, Libby Wiener, Priti Patel, Sadiq Khan, Laura Kuenssberg, Trevor McDonald, Matt Frei, Huw Edwards a Guto Harri. H.y. beth bynnag eu lliw, eu cefndir, eu crefydd, eu gwybodaeth o ieithoedd eraill, eu daliadau, byddant yn medru Saesneg cystal ag unrhyw ‘Sais cynhenid’ – os bu erioed y fath beth.  Adwaith afresymegol, afresymol, anwybodus i broblem nad yw’n broblem, dyna fydd yn rhoi’r fuddugoliaeth i ALLAN.

A yw hyn yn rheswm diymwad dros fotio I MEWN ? Meddai Thomas Becket yn y ddrama Lladd wrth yr Allor:

Mwyaf brad y demtasiwn ddiwaethaf,
Gwneud y peth gorau am y rheswm gwaethaf.

(Y gwreiddiol:

The last temptation is the greatest treason,
To do the right deed for the wrong reason.)

Nid oedd y Sant yn iawn. Fe ddigwydd fel arall weithiau. Bwriad Margaret Thatcher a Ronald Reagan oedd parhau’r Rhyfel Oer. Ond –  wps! – daethant ag ef i ben.

Wedi dweud hynny, mae mater y CYMHELLION yn cyfrif ym meddwl yr hen G.A., a hwyrach mai hyn fydd yn ei throi-hi.  Croeso i unrhyw un ohonoch anfon i mewn  yn dweud wrtho pa ffordd i fynd.