Hyd yma …

Hyd yma (6.40) nid yw gwefan newyddion BBC Sgotland wedi llwyddo i gael y stori am ryddhau Craig Murray o garchar ganol y bore heddiw ! (Gallwch ddarllen eto yr hyn a sgrifennais ar ddiwrnod ei garcharu, 9 Mehefin.) Er peth syndod mae gan wefan The National adroddiad eithaf llawn a darluniau: un o agweddau rhyfedd yr holl fusnes eithafol ryfedd hwn fu ei distawrwydd byddarol hi dros bum mis. Eisoes mae Twitter Craig Murray wedi dechrau tanio, a hei lwc y gwelwn yn fuan eto flogiau Craig Murray yn denu fel o’r blaen eu cynulleidfaoedd o UGAIN MIL MEWN AWR a phethau felly (cymharwch eto, BGA, rhyw ddau ddwsin y dydd ar ddiwrnod go lew) !

Ie, pa ryfedd fod y Sefydliad yn ofni Craig Murray? Ond pwy yn union yw’r “Sefydliad” y tro hwn? Dyna’r cwestiwn sy’n gwneud yr achos yn un mor rhyfedd a dyrys. Roeddem yn sôn ddoe am sgandal fawr y postfeistri; wel dyma ichi sgandal anferth arall y mawr obeithiaf y daw rhywun yn fuan i’w holrhain i’w gwraidd. Yn y naill achos, blerwch oedd dechrau’r drwg a achosodd y fath ddioddefaint; yn yr achos hwn, mor amlwg â’r dydd, cynllwyn. Gan bwy? I ba ddiben yn union?

Darllenwn y bydd Craig yn awr yn apelio am iawnder at lys arbennig yn yr Alban, yna’n mynd at Lys Iawnderau Dynol Ewrop. Boed iechyd a nerth iddo droi’r byrddau yn llwyr. A pheidiwn ni Gymry a meddwl nad oes yma ymhlygiadau i ni.

Erlyn ac erlid

Ar Nation Cymru, 23 Hydref, yr oedd Cynog Dafis yn ymateb i gytundeb Plaid Cymru a Llafur. Dyfynnaf ddwy frawddeg: “Wales will be an exciting country, the place to be in, especially for the young. The prospect is almost enough to make me want to survive the decade.”

Edrychwch arni fel hyn. Pe bawn i’n dymuno anghytuno â’r ymateb yna, ar ba dir y byddwn yn gwneud hynny?

Dowch efo mi gam ymhellach. Pe bawn i’n dweud – a dyma fi yn ei ddweud – fy mod i’n dal i chwysu o gywilydd oer dros Gymru heddiw a thros y gymdeithas yr wy’n perthyn iddi … pam y dylwn i deimlo felly?

Mae a wnelo’n benodol ag un o’r pum mater a restrais – ac nid am y tro cyntaf – ar 20 Tachwedd wrth drafod amodau cytundeb gwleidyddol yng Nghymru. A’r mater hwnnw? Y Postfeistri.

Yr wythnos hon eto clywsom am ragor o’r bobl hyn yn cael eu dyfarnu’n ddieuog ar ôl y blynyddoedd o ddisgwyl ac ymgyrchu a gobeithio. Pa iawn a gynigir y tro hwn, wn i ddim. Ond pa beth bynnag a fydd, ni bydd byth yn ddigon.

Hyd y gwn, mae’r wraig a gychwynnodd yr holl gyhuddiadau yn dal mewn swydd aruchel gyda Phêl-droed Cymru. Mae’r twrneiod a fu’n erlyn yn dal mewn busnes, a’r barnwyr yn dal i eistedd mewn barn.

Mae’r peth yn gofyn deddf. Gan San Steffan yn sicr, ond gan lywodraeth Cymru hefyd os oes modd yn y byd. Yn erbyn y Goron y mae pob trosedd, gwirioneddol a honedig, ym Mhrydain, a’r Goron, sef y wladwriaeth, a ddylai ad-dalu lle profir na bu trosedd. Ai llywodraeth Cymru yw’r fraich briodol o lywodraeth Loegr yn hyn o beth, wn i ddim, ac os gofynnwn am farn gyfreithiol, yr aflwydd yw fod cynifer o gyfreithwyr, yng Nghymru fel yn Lloegr, wedi baeddu eu copi yn anfaddeuol yn y mater hwn.

Peidiwch â sôn am “bardwn”. Iawn sydd eisiau, a dylai hwn gynnwys o leiaf ddwy elfen. (1) Ymddiheuriad ar ran y Goron, wedi ei gyfeirio at y rhai a gafodd gam a’i gyhoeddi’n helaeth drwy’r holl gyfryngau. (2) Ad-daliad ariannol am: (a) y costau a wynebwyd, y cartrefi a’r busnesion a’r bywoliaethau a gollwyd; a (b) am y sarhad a’r pryder a’r boen. Dywedaf eto, ni all (b) byth fod yn ddigon.

Fel cam cyntaf, dylai llywodraeth, ar ran y wladwriaeth, dalu’r symiau hyn heddiw, yn syth, i’r rhai a ddioddefodd. Nid oes deddf yn galluogi hyn: rhaid gwneud un, heddiw.

Yr ail gam, cael ad-daliad gan bawb a fu’n gyfrifol am y dioddefaint: cyhuddwyr, tystion, erlynwyr, ynadon, barnwyr. Ar ôl, dyweder, hanner dwsin o achosion cyffelyb o fewn byr amser, fe ddylasai fod yn hollol amlwg fod rhyw gamgymeriad mawr wedi digwydd yn ganolog yn rhywle, Beth wnaeth y twrneiod? Sefyll ac ystyried? Dim ffiars o beryg, mynd ymlaen, cymryd y pres. Erlyn yn troi’n erlid.

Pa lywodraeth sy’n mynd i ddeddfu fel hyn? Llywodraeth Cymru? Llafur yw honno, yn sicr o’i lle bellach am dair blynedd, a gwelaf yma ryw rwystr sy’n fwy seicolegol na dim arall. Mae sicrhau cyfiawnder i unigolyn yn rhywbeth an-Llafuraidd i’w wneud, yn wir yn beth y gallwn ddychmygu ambell Dori yn ei gymryd i fyny ynghynt. A oes unrhyw wleidydd Ceidwadol wedi dweud rhywbeth am yr achos hwn, unwaith eto, wn i ddim. Plaid Cymru? Hollol bosib fy mod wedi methu rhywbeth, ond hyd yma ni chlywais yr un o wleidyddion y Blaid yn cyfeirio at y mater o gwbl. A allai Plaid Cymru, pe bai hi’n dewis, roi unrhyw bwysau ar Lafur? Go anodd bellach am dair blynedd, oherwydd mae hi wedi chwarae ei chardiau i gyd.

A rhan fawr o’r broblem, fel yr wyf wedi sôn fwy nag unwaith o’r blaen, yw gwendid affwysol y wasg a’r cyfryngau sy gennym yng Nghymru bellach. Gallaf feddwl am ambell ohebydd o’r gorffennol a fyddai wedi cornelu rhai o’r twrneiod yma yn nrysau eu swyddfeydd a’u gorfodi i ateb dros eu camwedd.

Yn niwedd Le Comte de Monte-Cristo ni ddaw dim boddhad i Edmond Dantes o fod wedi troi’r byrddau ar ei elynion i gyd, ond yn hytrach deimlad o ddadrithiad a gwacter. Efallai mai dyna sy’n seicolegol gywir. Ond i ni ddarllenwyr (a gwylwyr y ffilm) daw rhyw gysur o feddwl fod rhywfaint o gyfiawnder i’w gael yn yr hen fyd yma wedi’r cyfan. Sut i gael y cyfiawnder hwnnw yn yr achos tra difrifol hwn? Be ddywedwch chi ddarllenwyr?

A gallwch ddarllen eto flogiau 19 Ebrill, 31 Mai a 16 Medi.

Ideoleg

Echdoe mi restrais, ac nid am y tro cyntaf, hanner dwsin o amodau a ddylasai fod yn sylfaenol mewn cytundeb rhwng Llafur a Phlaid Cymru os oedd cytundeb i fod. Ni welaf ddim un ohonynt yn y manylion a gyhoeddir heddiw.

Yn ôl rhai o’r adroddiadau y bore ’ma, un sydd wedi ei galonogi’n fawr gan y cytundeb yw Owen Jones, colofnydd y Guardian. “Inspiring” yw ei air. Hwyrach yr hoffai rhai ohonoch ddarllen fy hen flog, 24 Rhagfyr 2014, sy’n adolygiad ar un o lyfrau Owen Jones (neu gallwch ei ddarllen yn y gyfrol Meddyliau Glyn Adda, t. 92).

Ond y sylw sydd wedi fy hoelio fwyaf sownd yng nghyd-destun y cytundeb yw eiddo Vaughan Roderick ar BBC Cymru Fyw ddeuddydd yn ôl. Meddai: “… ac, ar wahân i’r cwestiwn o annibyniaeth, does ’na fawr o wahaniaeth ideolegol rhwng y ddwy blaid.”

A yw hyn yn wir, dwedwch? Os yw’n wir, mae rhyw newid mawr wedi digwydd yn rhywle. Ideoleg Llafur yw Prydeindod, sef bellach ceisio ail-fyw gorffennol ymerodrol “Prydain”, sef (yn y cyswllt hwn), Lloegr. Beth oedd yr un peth o bwys a wnaeth Carwyn yn ystod ei dymor yn y Bae? Cyhoeddi y byddai “mwy na chroeso” i longau Trident angori yng Nghymru petaent yn gorfod gadael yr Alban.

Nid tan 1966, pan gyflwynwyd ef gan J.R. Jones, y daethom yn gyfarwydd â “Prydeindod” fel enw ar yr ideoleg. Ond gwrth-Brydeindod, heb yr enw, oedd ideoleg y Blaid Genedlaethol yn ei chychwyniad. Ganed hi o’r Rhyfel Byd Cyntaf, i wrthweithio’r holl bethau a fuasai’n gyfrifol am y rhyfel hwnnw. Rwyf wedi gofyn o’r blaen ar y blog, ysgol be losgwyd? Ysgol wnïo? Ysgol ddawnsio?

A yw’r gwahoddiad brwd i Trident yn dal yn bolisi Llafur Cymru? A yw Drakeford wedi dweud rhywbeth am hyn, a minnau wedi ei fethu? A yw Adam wedi gofyn y cwestiwn, sef y cwestiwn sylfaenol cyn dechrau trafod unrhyw gytundeb?

Fwy nag unwaith hefyd rwyf wedi cyfeirio at sylw cywir David Davies, AS Mynwy, mai’r glymblaid naturiol yng Nghymru fuasai Tori a Llafur. Onid dyma’r ddwy blaid ideolegol gydnaws?

Efallai fod pethau wedi newid. Ond beth am ofyn i Chris Bryant neu Stephen Kinnock, wyt ti’n rhannu’r un ideoleg â Phlaid Cymru?

Dweud a dweud

Ddydd Llun, meddan nhw, fe gawn wybod sylwedd y cytundeb sy’n mynd i fod rhwng Plaid Cymru a Llafur. Fe eglurir inni na fydd yn golygu clymblaid, ond bydd yn rhywbeth digon tebyg i glymblaid gan y bydd yn galluogi’r fwyaf o’r ddwy blaid i eistedd yn fwy cyfforddus. Galwer ef yr hyn a fynner, egwyddor cytundeb fel hyn – egwyddor, a ddywedaf – yw fod cynffon yn ysgwyd ci: y blaid flaenaf yn cadw’i safle, a’r ail blaid yn cael consesiynau.

Beth a all P.C. ei sgriwio allan o Lafur y tro hwn? Cwestiwn pwysicach, beth mae hi’n dymuno ei sgriwio? Yn ôl pa strategaeth? Tuag at ba nod? Sgrifennais yn o ddiweddar (16 Medi) dan y pennawd ‘Amodau Cydweithio’, ond gan fod rhaid dweud a dweud yng Nghymru – os oes unrhyw bwynt hefyd mewn dweud a dweud – mi ddyfynnaf eto damaid o’r hyn a ddywedais:

‘Cydweithio â Llafur, hyd yn oed heb i hynny olygu clymbleidio, dyma ddylai fod y chwe amod sylfaenol gan genedlaetholwyr.

1. Y MWD. A’r polisi? DIM MWD.
2. Y POSTFEISTRI. Nid oes dim iawndal byth yn mynd i ad-dalu am y cam a’r dioddefaint a achoswyd. Ond dylai’r symiau fod yn llawer iawn mwy na dim sydd wedi ei roi hyd yma. Ac ymhellach, dylid galw i gyfrif yr holl bobl, yn gyhuddwyr celwyddog, yn dwrneiod, ynadon a barnwyr, a fu’n gyfrifol am yr erledigaeth warthus hon. Rhaid wrth ddeddf i wneud hyn yn bosibl, Gweler blogiau 3 Hydref 2020 a 19 Ebrill a 31 Mai eleni.
3. TRIDENT. Datganiad clir a therfynol nad yw polisi Carwyn wirion,”mwy na chroeso” yn bolisi Llafur Cymru bellach. ac na fydd byth eto.
4. NIWCLEAR. Dim un niwc, mini, maxi nac unrhyw fath arall, ym Môn, Meirion nac unrhyw fan yng Nghymru. Peidiwch â dweud nad oes cysylltiad â’r llongau tanfor yna sy’n mynd i gael eu rhoi i Awstralia i ddychryn China. Gweler blog 26 Awst.
5. TAI. Fel mae’r blog hwn wedi dweud fwy nag unwaith o’r blaen, y broblem sylfaenol yng Nghymru yw gormod o dai, a’r Cymry ddim yn gallu eu meddiannu. Pwyll cyn adeiladu dim mwy o dai ar hyn o bryd, ond yn hytrach deddfwriaeth ac adnoddau yn galluogi awdurdodau lleol i fynd hanner-yn-hanner ag unrhyw Gymro neu Gymraes sydd am brynu cartref. Gweler blogiau 3 Mai a 10 Gorffennaf.
6. HILIAETH. Dan rith gwrth-hiliaeth, bu ymosodiad hiliol arall ar y Cymry yn argymhellion “Undeb Gwrth-hiliaeth Cymru” i Gyngor Celfyddydau Cymru a’r Amgueddfa Genedlaethol. Dowch inni glywed llywodraeth Cymru yn ei datgysylltu ei hun yn llwyr oddi wrth gastiau fel hyn. Gweler blog 22 Awst.

Mae pethau eraill pwysig iawn, ond dyna ddigon am y tro.’

Dowch inni weld ddydd Llun, faint o’r amodau sylfaenol hyn fydd wedi eu cynnwys.

(A chyda golwg ar 5, dowch inni’n hatgoffa’n hunain unwaith eto nad ail gartrefi yw’r brif broblem, ond yn hytrach diffyg meddiant gan Gymry. Gweler blogiau 3 Mai a 30 Medi.)

Methiant y Gynhadledd

Diwrnod i fynd, a chawn wybod holl gasgliadau cynhadledd fawr Glasgow. Gallwn ragweld y bydd penderfyniadau lawer ar olew, glo, nwy, coedydd, ceir trydanol, tail gwartheg, bagiau plastig a llu o bethau eraill. Ond gallwn gyhoeddi yn awr mai methiant fu’r gynhadledd, o’n safbwynt ni Gymry o leiaf, gan iddi yrru Liz Saville Roberts A.S. adref wedi ei llwyr ennill gan achos y niwclear.

(Bydd rhai ohonom yn cofio na bu raid i Rhun ab Iorwerth deithio cyn belled cyn gorfod ymwadu â pholisi ei blaid. Poeni yr oedd Rhun ychydig flynyddoedd yn ôl am sut y gallai wynebu’r bachgen ifanc dros y ffordd os oedd am wrthwynebu Wylfa B. Mae’r bachgen ifanc ychydig yn hŷn erbyn hyn, ac ni wyddom a yw’n dal â’i holl fryd ar fod yn wyddonydd niwclear; efallai ei fod wedi mynd yn yrrwr trên.)

Oedd, yr oedd ‘Atoms for Peace’ yn slogan ddigon enillgar drigain mlynedd yn ôl. Bu i bron bawb ohonom fodloni i dderbyn Trawsfynydd a’r Wylfa, er efallai gyda rhyw anesmwythyd bach yng nghefn y meddwl. Gyda phrofiad y blynyddoedd daeth yr anesmwythyd yn boen enaid, a hynny ar dri chyfrif:

1. Pethau’n digwydd. (a) ‘Gweithred gan Dduw’ (Act of God) – Fukushima. (b) Deddf Murphy – Chernobyl.
2. Claddu’r gwastraff. Petai pob un o gynghorwyr Môn yn gwneud twll yng ngwaelod ei ardd/gardd i gladdu’r sylwedd ymbelydrol, a fyddai digon o le wedyn dywedwch?
3. Y cysylltiad anodd ei osgoi rhwng unrhyw atomfa ac arfau niwclear. Mae hyn yn arbennig berthnasol yn achos Rolls-Royce: cwmni ‘amddiffyn’ ydyw yn bennaf erbyn hyn yn ei olwg ei hun ac yng ngolwg y tudalennau busnes.

Ac yn dilyn y trydydd pwynt hwn, meddyliwch amdani fel hyn. Ar gyfer pwy y mae R-R yn darparu’r arfogaeth? Ar gyfer llywodraeth Prydain Fawr yn gyntaf a phennaf, mae’n rhaid (er y gellir gwerthu i’r cythraul ei hun am bres). OND:

● Beth petai yna Alban annibynnol un o’r blynyddoedd nesaf?

● Beth petai llongau Trident yn gorfod ymadael â Faslane?

● Beth, yn wir, petai yna ddim Prydain Fawr fel gwladwriaeth unedol? A fyddai undeb dedwydd Lloegr, Cymru a Gogledd Iwerddon (!!) yn dal yn bwer niwclear ar lwyfan y byd? Gofynnaf i Liz ac i Rhun ac i unrhyw wleidydd Plaid Cymru, ai dyna y dymunent ei weld, er mwyn cadw’r swyddi da ym Meirion a Môn? Gofyn yn rhethregol efallai, ond mae hen flog G.A. bob amser ar agor i dderbyn atebion.

Y gwir yw ei bod hi’n argyfwng dirfodol a difrifol ar Blaid Cymru ac ar yr holl fudiad cenedlaethol gwleidyddol Cymreig.

● Nid wyf am gynnig ateb iddo heddiw.

● Oherwydd ni wn.

● Wyddoch chi, ddarllenwyr? Pwy sy am gynnig?

§

A Llyfr Glas Nebo wedi ei gyfieithu gan yr awdur, dacia, na bai’r trefnwyr wedi meddwl am roi copi am ddim i bob un o gynadleddwyr Glasgow!

Pum cic amserol

Go dda Robat Idris ar Pawb â’i Farn neithiwr! Llwyddodd i droi’r sylw, ’tae ond am ychydig funudau, at wir graidd y mater a chafodd bum cic amserol ac effeithiol i mewn er gwaethaf pob ymgais i’w dorri’n fyr:

● Cic i Bechtel.
● Cic i Westinghouse.
● Cic i Rolls Royce.
● Cic i ‘uchelgais niwclear Prifysgol Bangor’.
● Cic i’r ‘gwyrddgalchu’ ar y ganolfan newydd lle cynhelid y rhaglen.

Da bod rhywun ar ôl sy’n medru ei dweud-hi. Dof a diniwed ofnadwy yw pob trafodaeth ar y cyfryngau Cymraeg erbyn hyn, a dywedaf eto fod colled fawr ar ôl y ddwy raglen newyddion mewn cystadleuaeth â’i gilydd fel yr oedd Y Dydd a Heddiw ers talwm.

Ambell sylw pwrpasol ar Nation Cymru heddiw.

Prifysgol Ho Chi Minh ?

Fwy o flynyddoedd yn ôl nag yr hoffaf gyfrif, ymunais â sefydliad bychan, dwyflwydd oed bryd hynny, o’r enw ‘Linacre House’, yn ninas Rhydychen. Yn ystod fy amser i yno, newidiodd ei enw yn ‘Linacre College’, gan ei fod, mae’n debyg, wedi cyrraedd rhyw hicyn o ran aelodaeth ac adnoddau i fodloni disgwyliadau’r Brifysgol. Datblygiad digon naturiol, mae’n siŵr, a chadwyd enw’r sawl y dymunid ei goffáu, sef Thomas Linacre (1460-1524), meddyg ac ysgolhaig, un o ‘wŷr y Dadeni’ yn Lloegr.

Ond atolwg, nid Linacre mwyach! Oherwydd echdoe cyhoedddwyd i’r byd fod yr enw’n newid yn ‘Thao College’, hyn er mwyn cydnabod haelioni Nguyen The Phuong Thao, llywydd cwmni awyrennau o Fietnam a ‘biliwnyddes hunan-greedig gyntaf’ y wlad honno yn ôl adroddiadau’r wasg. Mae Mme. Thao wedi cyhoeddi rhodd o gant a hanner o filiynau o bunnau (£155 m.) i’r cyn-goleg Linacre, i’w dalu mewn eitemau dros y blynyddoedd nesaf. A wnaeth hi’r newid enw yn amod, wn i ddim; nac ychwaith a yw hi’n gyn-fyfyrwraig o’r coleg. Pa un bynnag, darllenwn fod y coleg yn ceisio cydsyniad y Cyfrin Gyngor â’r ailfedyddio.

Hyd yma nid wyf wedi gweld na chlywed unrhyw ymatebion, gan gyn-aelodau na neb arall. Os oes rhai ohonynt yn fyw, beth tybed yw barn yr hen gyfoedion amrywiol iawn eu cefndiroedd y cefais y fath gwmnïaeth a hwyl yn eu plith? Ond gallaf ddweud hyn: mae o leiaf un cyn-aelod yn gegrwth. Os arian a bryn bopeth, mae rhywun yn dechrau dyfalu beth fydd enwau newydd colegau megis Balliol, Sant Ioan, Magdalen, Oriel, Edmwnd Sant a’r Holl Eneidiau … a Choleg yr Iesu?

Do, mi soniais yn y blog dro yn ôl am y busnes ailenwi yma, a’r achlysur bryd hynny oedd creu Ysgol Gyfraith Hillary Clinton ym Mhrifysgol Abertawe. Dechrau arferiad tybed? A welwn ni ysgolion cyfraith Hubert Humphrey, Walter Mondale, Michael Dukakis ac Al Gore yng Nghymru, os mai hen ymgeiswyr Democrataidd aflwyddiannus yw’r arwyr?

Ond yn wir, ac yn sobrach peth efallai, dyma dri sefydliad addysgol y bu imi unwaith ryw gyfran ynddynt wedi mynd trwy gyfnewidiadau rhyfeddol. Yr hen ‘Goleg Linegr’, fel y cyfeirid ato yng nghofnodion Cymdeithas Dafydd ap Gwilym. Prifysgol Cymru, wedi ei gwanhau a’i thanseilio yn y modd mwyaf gwaradwyddus gan wireddu hen ddymuniad gan y gwrth-Gymreigwyr. A ffarwél i’r hen Goleg ar y Bryn, Coleg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor, sydd ers 2007 yn ‘Brifysgol Bangor’, er yn dal i gario’n anwireddus ar ei arfbais y dyddiad 1884.

A dyma gyd-ddigwyddiad Fietnamaidd! Am ryw reswm byddaf yn dal i dderbyn e-newyddion alumni Prifysgol Bangor, er nad wyf yn alumnus, a’r eitem gyntaf yn neges yr Is-ganghellor ddoe oedd hanes croesawu Ei Uchelder Nguyen Houng Long, sef Llysgennad Fietnam i Brydain, a alwodd heibio ar ei daith i gynhadledd fawr Glasgow. Beth oedd ei argraff o Fangor Uchaf tybed? Yn ôl yr adroddiad, ‘mae hanes i ymfalchïo ynddo rhwng Cymru a Fietnam o weithio mewn partneriaeth a chydweithio â’n gilydd ym maes addysg uwch. … Rydym hefyd wedi gweithio gyda’n gilydd i annog ychwaneg o fyfyrwyr o Fietnam i astudio yng Nghyrmu ac rydym bellach wedi cyrraedd carreg filltir bwysig.’ Roeddwn i’n meddwl mai China agored, ddemocrataidd, oddefgar oedd y wladwriaeth i ymrwbio ynddi, ond daw troeon ar fyd. Rydym yn cofio Fietnam yn wlad fechan ar wastad ei chefn, yn cael ei bomio’n dwll ddydd ar ôl dydd am ddeng mlynedd gan yr Americaniaid, ond os mai hi bellach yw’r Clondeic, wel dyna ni.

Gawn ni weld Prifysgol Ho Chi Minh, Bangor cyn bo hir?