Ysgol Jacob

Dyma Jacob Rees-Mogg, wrth ddechrau arni fel Arweinydd Tŷ’r Cyffredin, wedi rhoi gwers a phregeth i seneddwyr, gweinyddwyr ac eraill ar yr iawn ddefnydd o’r iaith Saesneg.

Pwy tybed oedd y gwleidydd amlwg diwethaf i roi cyngor ar ramadeg? Efallai mai Churchill, pan atebodd ryw was sifil ifanc a oedd yn or-bryderus rhag gohirio’r arddodiad i ddiwedd y frawddeg: ‘Young man, this is the kind of nonsense up with which I will not put’.

O edrych ar restr Jacob o bethau gwaharddedig, gwelwn ei bod yn gymysgedd o bwyntiau gramadeg, pwyntiau atalnodi, pwyntiau arddull ac yn wir pwyntiau polisi. Enghraifft o’r olaf: ni fyn sôn am ‘fuddsoddi’ (invest) mewn ysgolion. Hollol iawn hefyd, o ran synnwyr.

Mae am wahardd ‘I note/understand your concerns’. Hwyrach ei bod yn bryd i ninnau Gymry roi diofryd ar ‘Dwi’n gweld o ble ’dach chi’n dŵad’, ymadrodd sy’n hoff gan Ddynion Ifainc Pwysig mewn swyddfeydd. Beth am i swyddogion a gweinyddwyr o bob math roi’r gorau i ddweud ‘yn anffodus’ wrth gyfeirio at eu penderfyniadau eu hunain? ‘Yn anffodus, allwn ni ddim caniatáu hynna.’ Pam ‘yn anffodus’, yr iâr ddŵr wirion, os mai chi sy wedi penderfynu na allwch chi ddim caniatáu …? A beth petai pawb ohonom yn cymryd y peth yn llythrennol mewn swyddfa, ystafell aros &c bob tro y dywedir ‘cymerwch sêt’?

Ym myd Jacob, yr hen ffasiwn bellach yw’r ffasiwn newydd. Mae am inni ddefnyddio’r hen fesurau – llathen, pwys &c. Llawn cystal hefyd am wn i. Ond wrth gyfeirio at Aelodau Seneddol di-deitl, rhaid imi fod yn ofalus iawn o hyn ymlaen: Hywel Williams Ysw., A.S. bob gafael.

‘Ofalus iawn’, meddwn i. Ond nid yw ‘very’ i’w ddefnyddio chwaith! Ac mae amryw o ymatebwyr y bore ’ma fel finnau’n methu gweld llawer o ddim byd o’i le ar rai geiriau yn y rhestr, heb ddangos cyd-destun o leiaf: equal, yourself, lot, got, disappointment. Fe’n dysgid ni ers talwm fod ‘due to’ yn iawn ar ôl enw – ‘due to the weather’. Ers pryd y mae hwn yn annerbyniol …? Ond wps! Gwelaf fod ‘unacceptable’ hefyd yn wrthodedig!

Yn awr, os yw Jacob o ddifri dros iawn eirio a thros urddas yr iaith Saesneg, fe ddylai ei ordd ddod i lawr yn drwm ar ddau beth arall:

(1) Yr arfer ofnadwy o gyffredin bellach o ddechrau pob brawddeg efo ‘So ..’ heb ystyr o gwbl.

(2) Yr anfadwaith, cyffredin a chynyddol eto, o ddweud ‘their’ wrth gyfeirio’n ôl at rywbeth unigol. ‘A Member of Parliament is answerable to their constituents.’ Ble mae synnwyr pobl?

Mae un ymadrodd arall y mae Arweinydd y Tŷ am ei fwrw i’r tywyllwch eithaf: ‘fit for purpose’!

Y cyfan a ddywedaf heddiw: os mai ‘fit for purpose’ yw problem fwyaf yr iaith Saesneg, gwyn ei byd. Beth pe bai ganddi ‘dydw i heb …’ ?  Beth petai pobl yn dechrau dweud ‘I haven’t not done …’?

A gyfyd rhyw Jacob rywle yng Nghymru i ddarllen y Ddeddf Derfysg yng nghlyw ein gohebwyr a’n golygyddion a chyflwynwyr S4C a dweud wrthyn nhw ‘rhowch y gorau i’r holl ddydwihebio ’ma ar boen eich bywyd’?

Yn wir, i arbed llawer o drafferth ac ailadrodd, fe allai’r Jacob Cymreig gyfeirio’n syml at lyfr bach cryno o ganllawiau hwylus i helpu pawb ym myd gweinyddiaeth, y cyfryngau ac addysg – yr olaf yn arbennig. Iawn Bob Tro yw ei enw, ac os nad yw gan eich llyfrwerthwr mae ar gael gan Ddalen Newydd Cyf. am y pris ofnadwy o resymol o wythbunt.

Dyna ni felly …

Dyna ni felly, P.C. am gadw draw. Rhan o gynghrair nad yw’n bod … hyd y gwyddom ni. Ynteu a oes rhyw ddealltwriaeth fach yn y cefndir? Darllenwn fod Vince Cable yn werthfawrogol iawn, a hefyd yr ymgeisydd Jane Dodds. O’r gorau, disgwyliwn glywed beth a roir yn gyfnewid …

Fel y dywedais echnos, yr help mwyaf y gall y D.Rh. ei roi i B.C. fydd sefyll ym mhobman fel ag i rannu tipyn bach ar y bleidlais unoliaethol. Lle byddai’r D.Rh. heb ymladd nid oes unrhyw fath o sicrwydd, nac yn wir debygrwydd, y byddai ei phleidleiswyr yn trosglwyddo’u cefnogaeth i B.C.: y gwrthwyneb, mwy na thebyg.

A bod Jane Dodds yn ennill, beth am iddi ddweud gair yn un o ralïau’r mudiad amlbleidiol Yes Cymru? Neu air yng nghlustiau rhai o gynghorau cymuned ei hetholaeth eang, iddynt ddilyn arweiniad Machynlleth Ryddfrydol? Rhyw bethau bach fel yna? A saif hi yn nhraddodiad goleuedig Richard Livesey? Ynteu mwy o Ryddfrydiaeth ddiweddar Ceredigion a gawn?

Cawn weld, cawn weld …

Unwaith eto: Brycheiniog a Maesyfed

Byth er pan ddechreuais gyntaf ymddiddori yng ngwleidyddiaeth Cymru – ac mae hynny flynyddoedd go faith yn ôl erbyn hyn – rwyf wedi mwydro a phendroni llawer ynghylch dau beth:

(1)  Cynrychiolaeth gyfrannol. Ers talwm roedd yn fy mhoeni fod posib i Aelod gael ei ethol dros ranbarth heb fod ganddo fwyafrif o’r rhai a fwriodd bleidlais. Nid yw’n fy mhoeni gymaint bellach. Ar ôl trosi meddyliau am lawer blwyddyn ac ochri at system weddol gymhleth y ‘bleidlais unigol drosglwyddadwy’ (STV fel y’i gelwir), tueddaf yn awr i feddwl mai hen system ‘y cyntaf i’r fei’ yw’r leiaf anfoddhaol wedi’r cyfan. A chymryd esiampl, fe ddyfeisiwyd system gyfrannol senedd yr Alban i geisio atal cynnydd yr SNP; nid yw wedi llwyddo’n ysgubol, ond mae wedi llwyddo i ryw fesur, ac mae’n ffactor negyddol yno.

(2)  Clymbleidio. Yn ystod y blynyddoedd diffaith wedi 1979 bûm yn meddwl llawer am bosibiliadau cynghreirio rhyngbleidiol yng Nghymru, fel ffordd o helaethu sylfaen y mudiad gwleidyddol cenedlaethol a symud ymlaen tuag at ryw radd o ymreolaeth. Ac yn wir, Plaid Cymru a’r Rhyddfrydwyr oedd y ddau brif chwaraewr yn fy meddwl. Cofiaf wneud rhyw syms damcaniaethol o flaen nifer o etholiadau, ond fel y deuai pob etholiad yn ei dro, dôi yn amlwg nad oedd pâr o seddau yn unman – a rhaid cael pâr, onide byddai’r cyfan yn ddiystyr – lle byddai’r rhifyddeg yn gweithio allan.  Hollol wir mai cynghrair o fath a enillodd refferendwm ’97, ond dealltwriaeth rhwng pobl o ewyllys da oedd hyn, ac nid oedd yn ganlyniad clymbleidio etholaethol.

Sut mae’n edrych heddiw? Unwaith eto, beth am isetholiad Brycheiniog a Maesyfed? Ar wefan Nation Cymru mae Jason Morgan yn dadlau’n gryf y dylai Plaid Cymru ymgeisio. Mae rhai o’r ymatebwyr yn meddwl fel arall, ac yn awgrymu – yng nghyswllt Brexit yn arbennig – nifer o seddau a allai fod yn rhan o fargen. Y D.Rh. i ymatal yn y Rhondda a Blaenau Gwent? Neu’n wir ym Môn, Arfon, Dwyfor-Meirion a Chaerfyrddin? P.C. yn ad-dalu drwy gadw draw o Faldwyn, Brycheiniog-Maesyfed, Mynwy, Canol Caerdydd, Gorllewin Abertawe, Wrecsam? Amod llwyddiant unrhyw gytundebau o’r fath fyddai trafodaeth fanwl ac ystyriol ar bolisi ymlaen llaw, a datganiad cryf ar y cyd o gytundeb mewn nifer o feysydd allweddol. Hefyd, bellach, byddai raid i’r D.Rh. ddatgan o blaid annibyniaeth i Gymru. Tebygol? Annhebygol i’r eithaf. Posibl? Prin iawn iawn. Gallaf ddychmygu cyfran go uchel o gefnogwyr P.C. – er nad pawb – yn cadw’u rhan o’r fargen, gydag arweiniad cryf gan yr arweinyddiaeth. Cefnogwyr y D.Rh. yr un modd? Na chymerwn ein camarwain gan amgylchiadau arbennig y dwthwn hwn: ydyw, am y tro, mae’r D.Rh. i’w gweld yn hel atynt eu hunain gyfran dda o’r Arhoswyr: pleidlais ar sail polisi, am unwaith yn eu hanes, a thros dro. Nid yw trwch pleidleiswyr arferol y D.Rh. yn uniaethu ag unrhyw bolisi, ac ni byddent yn derbyn cyfarwyddyd gan eu harweinwyr i gefnogi P.C. hyd yn oed pe bai cyfarwyddyd o’r fath – peth sy’n hynod annhebygol. Prydeinwyr yw’r rhan fwyaf ohonynt, a gwerth eu cyfranogiad yn y seddau a restrwyd uchod yw eu bod yn rhannu’r bleidlais unoliaethol dipyn bach. Drwy beidio ag ymladd Caerfyrddin, Arfon a Meirion-Dwyfor (seddau San Steffan yn awr), gallent fod yn gyfrwng i suddo P.C. yn y tair; a thrwy ymatal ym Môn gallent helpu gwthio P.C. hyd yn oed ymhellach i lawr.

Mae Jason Morgan yn iawn. Rhaid edrych tu hwnt i ddadleuon Brexit. Cofiwch yr hyn a ddywedais echnos am y botwm niwclear. Pe gallai P.C. , drwy ymladd yr isetholiad hwn, sbwylio parti’r D.Rh., dyna fyddai dial am driciau mwnci a chastiau mul Ceredigion, a dyna fyddai ei chyfraniad mwyaf adeiladol yn y sefyllfa sydd ohoni.

Brycheiniog a Maesyfed: ateb i’r cwestiwn

Digon o ferw yn y byd eto heno, a barnu wrth Newyddion Sianel 4 gynnau.  Protestiadau mawr Hong Cong. Cynlluniau niwclear Iran. Gwrthdrawiadau yn y Swdán. Ymgyrchoedd Johnson a Hunt ar gefndir holl lanast llywodraeth Prydain …

Ond y peth mwyaf sobreiddiol o’r cwbl, y ddau ymgeisydd am arweinyddiaeth y Democratiaid Rhyddfrydol yn cael eu holi gan Cathy Newman. I gloi’r cyfweliad, pedwar neu bump o gwestiynau byrion, ateb ‘byddwn’ neu ‘na fyddwn’. A’r pwysicaf o ddigon o’r rhain: ‘Fyddech chi’n chi’n pwyso’r botwm niwclear?’ Jo Swinson: ‘Byddwn’. Ed Davey: ‘Byddwn’.

Ni holodd Cathy ymhellach, i fomio pwy, ac ym mha sefyllfa? Fe ddywedwyd digon, mae’n debyg, i’n sicrhau y byddai’r ddau ymgeisydd yn bobl ddiogel a chymwys i fod â rhan yn llywodraeth Prydain Fawr.

***

Daw hyn â ni at isetholiad Brycheiniog a Maesyfed, ac i’r hen G.A. o leiaf mae wedi symud ymaith ansicrwydd a fu yn ei feddwl byth er pan gyhoeddwyd fod etholiad i fod.

Hyd yma nid oes ymgeisydd yn y maes gan Blaid Cymru, nac yn wir y Blaid Werdd na Change UK. Mor ddiweddar ag wythnos yn ôl (24 Ebrill) yr oedd Plaid Cymru’n mwmian ei bod hi mewn trafodaeth ‘â phleidiau eraill sy’n cefnogi’r Undeb Ewropeaidd’. Gwadai’r Blaid Werdd ei bod hi ei hun mewn unrhyw drafodaeth o’r fath.

Plaid y Democratiaid Rhyddfrydol yw’r ceffyl ‘Ewropeaidd’ amlwg yn y ras hon, gyda rhai o’r sylwebyddion yn ffansïo’i siawns, rhwng bod y Ceidwadwr Chris Davies wedi baeddu tipyn ar ei gopi, a’r posibilrwydd y gallai’r Ceidwadwyr a Phlaid Brexit dorri gyddfau ei gilydd.

Ystyr ymarferol cynghreirio â ‘phleidiau pro-Ewropeaidd eraill’, felly, fyddai i B.C. beidio ag ymladd, a gadael i’w chefnogwyr fotio i’r D.Rh. petaent yn dewis. Byddai yma ragdybio fod Pleidwyr yr etholaeth yn wrth-Frecsitwyr; digon posib eu bod, neu fod mwyafrif ohonynt.

Faint y gallai P.C. ei gyfrannu fel rhan o’r strategaeth hon? Dyma’i phleidlais y tri thro diwethaf: 989 (2010), 1767 (2015), 1299 (2017). Tila, a thila iawn. Ond digon i droi’r fantol mewn cystadleuaeth glos.

Beth a gâi P.C. yn gyfnewid? Oherwydd os cynghrair, mae’n rhaid cael cyfnewid, quid pro quo, fel y dywedir. Ym mha etholaeth y byddai’r D.Rh. yn tynnu’n ôl gan ddweud wrth ei chefnogwyr am gefnogi P.C.? Ni allaf feddwl am yr un.

Ac ym Mrycheiniog a Maesyfed, beth fyddai orau gan y D.Rh., ennill ar eu liwt eu hunain ynteu ennill fel cynrychiolydd clymblaid, a honno’n cynnwys P.C.? Y cyntaf yn bendifaddau.

O beidio ag ymladd, yr unig fantais i B.C. fyddai medru cuddio’i gwendid traddodiadol am y tro, ar yr esgus o fod yn ‘Ewropeaidd’. Yn wir bûm bron â meddwl mai’r dacteg dymor-byr dila hon fyddai’r dewis gorau iddi yn yr amgylchiadau.

Ond mae’r cyfweliad teledu heno wedi ateb y cwestiwn, i un edrychwr beth bynnag. Gwyddem ers trigain mlynedd mai plaid pwyso’r botwm yw’r Torïaid. Cadw’r arf niwclear yw polisi Llafur, ac nid yw Corbyn eto wedi llwyddo i’w newid. Ac angori Trident yng Nghymru yw polisi Llafur Cymru, hyd y gwyddom. Dros y blynyddoedd fe’n harweiniwyd i ryw ddisgwyl mwy o bwyll ac ystyriaeth gan y Rhyddfrydwyr, er deall mai amwys ydynt ar bob cwestiwn. Yn ôl y ddau ymgeisydd heno, ofer inni ddisgwyl hynny mwyach. Credwch fi, ddarllenwyr y blog, mae eu hatebion unfryd hwy ill dau yn fwy difrifol nag unrhyw beth a ddywedir rhwng Boris a Hunt.

Dylai Plaid Cymru osod ymgeisydd, cael ei chyfran druenus arferol ond gan obeithio y byddai hynny’n ddigon i amddifadu’r D.Rh. o’r wobr. Os yw P.C. yn wneud rhywbeth da yn yr amgylchiad hwn, dyma a fydd, ac mae ganddi bedwar diwrnod i benderfynu ei wneud.