Achub cadair !!

‘Cadair wag fu Cadair Rhŷs – ers amser,
A simsan iawn megis …’

Canodd R. Williams Parry.  A do, bu’n wir ar fwy nag un cyfnod oddi ar sefydlu’r Gadair Astudiaethau Celtaidd ym Mhrifysgol Rhydychen yn 1877.

Ond hwrê! Yn ôl yr adroddiadau dyma Brifysgol Cymru a Phrifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant i’r adwy gyda chlennig hael i helpu Rhydychen a Choleg yr Iesu yn eu tlodi eithafol. Ardderchog yntê!

Ond ambell gwestiwn:

(1) O’r swm a gyfrennir, a wyddom faint sy’n dod (a) gan Brifysgol Cymru, a (b) gan Brifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant? Bydd yr atebion, mae’n debyg, yng nghofnodion cynghorau’r ddwy brifysgol, ond gobeithio (mewn un achos o leiaf) na bydd talpiau helaeth o’r cofnodion wedi ei blacledio y tro hwn.

(2) A oes cyfraniadau gan rai o’r ‘prifysgolion’ newydd a ymddangosodd yng Nghymru yn 2007? Faint, er enghraifft, gan Brifysgol Aberystwyth, Prifysgol Abertawe a Phrifysgol Bangor?

(3) A welwn ni Rydychen, wedi iddi osgoi crafangau Gwiddanes Tlodi, (a) yn helpu Aberystwyth i adfer hen gadeiriau Gwynn Jones a Parry-Williams, a (b) yn achub Adran Gemeg Bangor? Byddai hynny’n gyfnewid teg oni fyddai?

(4) Ai Cymru y tro hwn sy’n dwyn y baich i gyd? A ddaw cyfraniadau o wledydd ‘Celtaidd’ eraill tuag at ddysgu ‘iaith Manaw, Llydaw a’i llu’ (Williams Parry eto) yn hen Gartref yr Achosion Coll?

* * *

Rhag bod camddeall, a chan fawr obeithio nad wyf innau’n camddarlunio’r sefyllfa erbyn hyn, noder mai cwrs diploma, yn draddodiadol beth bynnag, oedd cwrs Rhydychen mewn Astudiaethau Celtaidd. Ond byddai’r ‘Athrawon Celteg’ yn yr olyniaeth o Rhŷs ymlaen yn cyfarwyddo gwaith graddedigion (o Rydychen ei hun neu ble bynnag) a fyddai’n gweithio tuag at raddau uwch. Gellir hefyd astudio’r Gymraeg (ac, am wn i, unrhyw iaith Geltaidd arall) yn y cyrsiau M.Phil (cyrsiau’n cynnwys traethawd estynedig ac arholiadau) mewn Saesneg ac mewn Llên Gymharol. Ei swm a’i sylwedd hi yw mai dyrnaid bychan bach bach a fyddai’n efrydu yn y meysydd hyn mewn unrhyw flwyddyn; amherthnasol felly yw’r ystadegyn a ddyfynnwyd yr wythnos hon fod ‘400 o ddisgyblion o Gymru yn ceisio am le yn Rhydychen bob blwyddyn’.

* * *

A thra bôm ar bwnc Addysg Uwch, digrif, pathetig yn wir, oedd yr adroddiad fod ein cynrychiolwyr o Blaid Cymru (Cynulliad a San Steffan) yn Arfon a Môn yn erfyn ar Brifysgol Bangor i ‘droi pob carreg’ cyn diswyddo staff ! Mae Prifysgol Bangor yn llawer iawn rhy fawr: dyna’n safbwynt ni fel Cymry a chenedlaetholwyr oddi ar y 1960au. Mae’r cyfeiriad a gymerodd pethau wedi bod yn andwyol i ddinas Bangor ac i’r wlad ar ddwylan Menai. Ac os digwydd etholiad cyffredinol yn ystod tymhorau’r colegau, mae mawr berygl mai Plaid Cymru fydd yn talu’r pris. Wedi ‘troi pob carreg’ faint o ddiolch a gaiff ein gwleidyddion gan staff traddodiadol a pharhaol wrth-Gymreig ‘Coleg Bangor’ (fel y mae rhai ohonom yn dal i’w alw)? Yr ateb yw DIM, a LLAI NA DIM.

Dyma blaid wedi colli’r plot yn llwyr.

Y cwestiwn cyntaf

 

Mark Drakefotrd yn Brif Weinidog cyn nos medden nhw. Iawn.

Beth ddylai fod y cwestiwn cyntaf iddo ar lawr y Cynulliad?

Dyma fo: ‘A yw angori Trident yng Nghymru yn dal yn bolisi Llafur?’

Pwy sy am ofyn y cwestiwn? Adam? Neil? (McEvoy, go brin mai Hamilton.)
Beth amdani, Leanne?

Diwedd yr hwyl ?

‘Sut mae hi’n dwad ymlaen yn y senedd, fechgyn?’ yw cwestiwn Jona’r Teiliwr yn stori anfarwol Tegla, ‘Mesur Tir’. Ac ateb Nedw: ‘Pasio i fesur tir mae nhw.’

Wel ie, sut daw hi ymlaen ddydd Mawrth nesaf yma? Be basian nhw? Mae swllt yr hen G.A. yn dal ar yr un ceffyl: Dim Brexit.

Tŷ’r Cyffredin yn gwrthod cefnogi’r cytundeb. A fydd raid i’r llywodraeth ymddiswyddo? Dim o’r fath beth. Gallwn gymryd mai ar ‘gynnig seneddol’ y bydd y bleidlais (nid ar fesur), ac nid yw pleidlais ar gynnig yn rhwymo neb. Rywdro cyn y Rhyfel Cyntaf pasiwyd cynnig o blaid ymreolaeth ffederal i bedair gwlad Prydain fel yr oedd bryd hynny (‘Home Rule all round’); ie, syniad bach reit dda … gwerth meddwl amdano … ryw dro efallai … gawn ni weld. Ond wrth gwrs ni ddaeth dim o’r peth.

Theresa’n colli. A fydd raid iddi fynd? Na fydd, onibai ei bod yn dewis. Tebyg y bydd gofyn i Lafur fynd drwy’r mosiwns o ‘bleidlais o ddiffyg ymddiriedaeth’, ond fe wna hynny gan weddïo ar Dduw na bydd mwyafrif drosto. Oherwydd rhodder i’r Blaid Lafur heddiw – neu i unrhyw un – y dewis rhwng (a) pigyn clust a ddannoedd, a (b) gorfod dal y babi stranclyd Brexit, (a) fyddai piau hi yn ddi-ffael.

Y dewisiadau wedyn? (1) Ymadael fis Mawrth heb gytundeb, ‘crashio allan’ fel y dywedir. (2) Yn ôl i Frwsel, gofyn am fwy o amser, lloffa am ryw fymryn o delerau gwahanol. (3) Refferendwm arall. (4) Ei gadael hi fanna, hogia. Ddaw hi ddim.

Proffwydaf mai (4) fydd y ffefryn. Nid yw mwyafrif yr Aelodau Seneddol, ac nid yw’r Sefydliad, am weld Brexit o gwbl. Efallai mai’r ffordd hawsaf allan ohoni fydd pleidlais rydd yn y Tŷ, a phenderfynu aros. Hanner gair wrth Ewrop ein bod yn aros, yn ôl cyngor twrnai mawr y Gymuned. A dyna ni. Y cwbl ar ben.

Gall y Sun, yr Express a’r Mail refru faint a fynnont. Ni allant wneud dim arall. Ac erbyn y daw etholiad cyffredinol eto bydd Brexit yn hen hanes.

Bu’n hwyl tra bu. Yr hwyl orau ers Profumo. Yr oedd cyfle i’r Ceidwadwyr ei chawlio hi go-iawn, ond nid aethant ymlaen â hi. Buan y bydd y blaid Dorïaidd yn eu hatgyweirio ei hun, fel y gwna bob amser – efallai dan arweinydd newydd, a all fod yn rhywun amlwg neu’n ‘geffyl tywyll’.

Tawela pethau yn Iwerddon unwaith eto, ond cilia’r posibilrwydd o Iwerddon Unedig.

Bydd yr Alban wedi colli cyfle aruthrol, hanesyddol. Ni bydd iddi ond dal gafael, a disgwyl am ryw gyfle arall.

A ninnau’r Cymry? Suddo’n ddyfnach yng nghors ein hanallu?