Un peth am Corbyn …

Un peth am Corbyn, mae ganddo enw Cymraeg iawn. Peri meddwl am  ‘Corbedyn’, llysenw Morrisiaid Môn ar Mr. Corbett, cydweithiwr i Lewis Morris.

Y peth arall am Corbyn, a’r peth mawr, yw ei fod wedi creu panig a hanner yn rhengoedd Llafur.  Sut?  Mae’r cyfan yn y gair ‘egwyddor’, sef y peth y mae gwleidyddion Llafur, yn draddodiadol, yn ei ofni’n fwy na dim.

Beth yw hanes arweinwyr o egwyddor ar ochr Llafur?  (1) Gollyngwyd Keir Hardie yn ddiseremoni gan ei etholwyr ei hun, pobl Merthyr ac Aberdâr ac arweinwyr yr undebau llafur yn yr ardal, y funud y datganodd yn erbyn y Rhyfel Byd Cyntaf.  (2) Ar ôl rhoi arweiniad clodwiw am flynyddoedd, trodd Ramsay Macdonald ar ei sawdl fel prif weinidog.  (3) Disodlwyd George Lansbury gan ei gyd-Lafurwyr dan arweiniad Bevin, ar gwestiwn heddwch a rhyfel eto.  (4) Trodd Aneurin Bevan hefyd ar ei sawdl ychydig cyn y diwedd, hynny’n drist iawn.  (5) Ni chafodd Michael Foot fawr o gyfle, rhwng y crysbas mul, Rhyfel y Malvinas a phopeth.

Am arweinwyr eraill Llafur, buont un ai (a) yn ffigurau adain-dde yn eu hanfod, fel Attlee, Bevin, Morrison, Gaitskell (prif eicon adain-dde Prydain yr ugeinfed ganrif, oherwydd ei ymlyniad wrth arfau niwclear) a Callaghan, neu (b) yn ymgorfforiadau o’r egwyddor-o-ddim-egwyddor, fel Wilson. Kinnock, Blair, Brown.   Bydd rhywun yn gofyn weithiau am ffigurau fel Alistair Campbell, Peter Mandelson a Jack Straw heddiw, a chyda hwy yr holl ymgeiswyr eraill yn yr etholiad presennol, pam na thrôn nhw’n Dorïaid dan un?  Ond na, ni ddigwydd hynny chwaith.  Sosialwyr ydyn nhw, ac mae un gwahaniaeth hanfodol rhwng Sosialydd a Thori.  Mi geisiais ei esbonio yn fy llyfr Camu’n Ôl, tt. 173-4.

Onid sosialydd yw Corbyn?   Onid sosialwyr oedd yr arweinwyr gwrthodedig a enwyd uchod?  Dyna y byddent yn eu galw’u hunain mae’n siŵr, ond byddai ‘radicaliaid’ yn well gair.  Annibynwyr oedd Foot a Benn.

Cymaint symlach oedd pethau ers talwm.  Arweinydd y Ceidwadwyr yn ‘rhyw ddod’ allan o ryw ‘gylch hudol’.  Ac ai gwir y stori fod Attlee wedi ei ddewis, gan guro Arthur Henderson, gan gyfrinfa neilltuol o fewn Transport House?  Ni welais erioed lun o Henderson, i weld a oedd ganddo yntau ryw hen fwstas bach.

Llafur a democratiaeth ynghyd, dyna fformiwla am lanast.  O na bai blaid yng Nghymru a allai fanteisio ar hyn.  Ond na, achub teigrod, cau ysgolion, trethu poteli pop, o blaid ac yn erbyn niwclear, enw disynnwyr, ymgeiswyr jôc.  Y nefoedd a’n helpo !

Nid dros byth y cuddir twyll

Dyma damaid o Private Eye yr wythnos yma.  Stori ydyw am gytundeb amheus iawn rhwng Gweinyddiaeth Amddiffyn Prydain a llywodraeth Sawdi Arabia.  Y dudalen o ddüwch sydd o ddiddordeb arbennig i ni. Yn y cyflwr hwn y cyflwynodd y Weinyddiaeth set o gofnodion yr oedd Tribiwnlys Gwybodaeth wedi gofyn amdanynt.

Eich atgoffa o rywbeth, ddarllenwyr ffyddlon ?  Lle gwelsoch chi flacledio fel hyn o’r blaen ?

Wrth gwrs ! Llyfr Du Caerfyrddin !

Rywle tu ôl i’r caddug yna fe ddylai fod yr wybodaeth hanfodol am gyfarfod Cyngor Prifysgol Cymru, Hydref 2011, gwybodaeth nad yw’r Is-Ganghellor a’i gynffonwyr am i aelodau’r Brifysgol ei gweld.

Am ba hyd yn rhagor y goddefwn ymddygiad fel hyn ym mywyd cyhoeddus Cymru ?

Nid dros byth y cuddir twyll.  ‘Nid ymgel drwg yn lle bo.’

Ac fel y dywed yr hen Lyfr Du gwreiddiol, ‘bydd dydd Mawrth, dydd gwythlonedd’ (= llid, helynt, gwrthdaro).

Ysgrythur ac ysgol

Bydd y darllenwyr yn cofio, gobeithio, i’r blog hwn lefaru cyn gryfed ag y gallai yn erbyn ailgyflwyno rheolaeth enwadol ar ysgolion yr awdurdodau lleol.

A yw’n dilyn felly fod yr hen G.A. yn cefnogi penderfyniad Huw Lewis, y Gweinidog Addysg, i israddio Ysgrythur fel pwnc ysgol ? Ddim o gwbl. Ddim ar unrhyw gyfrif.

Cyfraith gwlad, hyd yn hyn, yw fod Ysgrythur i’w ddysgu fel pwnc. Nid yw hynny ynddo’i hun, wrth gwrs, yn golygu fod y peth yn iawn.  Rheswm gwell yw fod y Beibl yn rhan o’n diwylliant.  Rhydd inni sylfaen gyffredin o wybodaeth;   un o ganlyniadau llai hynny, ond canlyniad da iawn yn fy marn i, yw gwneud yn bosibl fath arbennig o hiwmor, cyfeiriadaeth a pharodi.  Y dydd yr â ‘amynedd Job’, ‘gwraig Lot’, ‘porthi’r pum mil’ a ‘Samariad trugarog’ yn ymadroddion annealladwy, dydd trist fydd hwnnw.

Bydd athrawon Ysgrythur, wrth reswm, yn amrywio o ran eu pwyslais.  Bydd y plant mwy deallus yn deall ac yn derbyn hyn.  Bydd fy nghyfoedion i yn Ysgol Dyffryn Nantlle yn cofio inni gael olyniaeth o dri athro yn y pwnc; un yn ddifyr ffeithiol, un yn wresog efengylaidd, un yn ddiwinydd dysgedig. Cawsom rywbeth gan y tri.

Yn y seiat brofiad hon dywedaf:   ymhlith Annibynwyr Mynydd y Cilgwyn, ni bu pagan mwy na’r hen G.A.; ni bûm erioed yn well na go lew am ddysgu ar fy nghof, ac ni ryfygais erioed ‘adrodd’ (neu ‘llefaru’ fel y dywedir bellach).  Eto mi ddaliaf fod gwerth diwylliannol mawr – ar wahân i unrhyw ystyriaeth arall, – mewn cofio neu led-gofio rhai darnau allweddol o Feibl Morgan: hanner dwsin o Salmau, dyweder; ‘Gwagedd o wagedd …’; Eseia 40; rhai o’r Damhegion; ‘Ha, wŷr Atheniaid …’;  I Corinthiaid 13;  ‘A mi a welais nef newydd a daear newydd …’.  A gwybod hefyd y prif straeon – petai ond fel straeon: Arch Noa, y siaced fraith, Samson a Delilah, Dafydd a Goliath, Daniel yn ffau’r llewod, Elias ar ben Carmel, a phrif ddigwyddiadau’r Efengylau.   Fe ddywedir, efallai, mai cyfrifoldeb y cyrff crefyddol yw dysgu’r pethau hyn. Ond am eu bod yn rhannau o ddiwylliant, fe ddylai’r ysgol ddyddiol eu traddodi hefyd.

Mae Huw Lewis am greu pwnc newydd, ‘Astudiaethau Crefydd, Athroniaeth a Moeseg’.  Bydd hyn yn ‘helpu uno cymunedau’, yn dysgu i’r plant ‘ystyr byw mewn gwlad rydd’, ac yn ‘mynd i’r afael ag eithafiaeth’.  Mae’r amcanion aruchel hyn yn adleisio’n rhannol bethau a ddywedodd cyn-Weinidog Addysg Lloegr, Charles Clarke, rai wythnosau’n ôl.  Maent hefyd, meddir, dan ddyled i Adroddiad Donaldson ar y cwricwlwm.  Fe gofia’r darllenwyr, gobeithio, fy marn am yr adroddiad hwnnw, a gallaf grynhoi eto mewn un gair faint o sylwedd sydd ynddo: DIM.

Am yr Athroniaeth, yn wir ni byddai dim drwg mewn cyflwyno ychydig ohoni fel pwnc chweched dosbarth, neu efallai ynghynt. Gallaf ddychmygu rhai plant yn cymryd ati’n iawn. Cwestiwn arall yw pwy sy’n mynd i’w dysgu.  A welwn ni athrawon Cymru yn sydyn yn dechrau aberthu prynhawniau Sadwrn o golff er mwyn meistroli Wittgenstein?  Ys dywed yr athronydd Buddy Holly, ‘that’ll be the day’ !

Cyfyd ‘Moesoldeb’ gwestiynau mwy anodd.  Dwy ffaith am Foesoldeb: (1) peth personol ydyw; (2) ni ddygymydd plant ysgol yn hawdd ag ef.  Tu hwnt i ‘Peidiwch â gadael i mi’ch dal chi’n gwneud hyn-a-hyn’, ni welaf sut y gellir ei ddysgu i neb dan ryw ddwy ar bymtheg oed.

Rydym yn mentro i dir anial, corsiog a pheryglus. Â dim byd gwell na llusern egwan Huw Lewis i’n harwain, anodd bod yn ffyddiog y cerddwn yn ddiogel.

Y gair olaf  heddiw i Dwm o’r Nant :

Trwm achos ofni’n enbyd sy,
Beth wnaiff y wlad, gyffredin lu,
Tra bo’r blaenoriaid, harddblaid hy,
Wedi dallu gan dywyllwch ?
A’r dall, truenus, warthus wall,
Yn t’wyso’r dall, deëllwch,
Mai yn y ffos, anniddos nerth,
Mewn galar serth y syrthiwch.

Calan Awst, 1921

Heddiw fe dorrodd sgandal fawr iawn sydd yn bygwth holl ddyfodol yr Eisteddfod a siglo Cymru grefyddol i’w sail.

Deallwn fod a wnelo’r digwyddiad â phryddest a anfonwyd i gystadleuaeth y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Caernarfon.

Ar ôl darllen un gair yn y llinell gyntaf, datganodd un o’r beirniaid ei fod wedi gorfod cymryd Aspirin gyda llymaid o ddwfr, a llyncu’n galed cyn gallu darllen ymlaen.  Dan bwysau mawr gan ein gohebydd, a than ei wynt, y cytunodd y beirniad, Anthropos, i yngan y gair tramgwyddus.

Jazz-band.

“Pryddest ryfedd ydyw,” meddai Anthropos.  “Dechreua yn sŵn y jazz-band, a’r ddawns nosawl yn ninas Llundain. ‘Inferno’ ofnadwy ydyw’r olygfa.  Y mae ynddi olygfeydd mor ofnadwy yn eu llun a’u lliw fel y buasem yn dewis tynnu’r gorchudd drostynt, a’u claddu o’r golwg.”

Yr oedd y ddau feirniad arall, Gwili a Chrwys, yn rhannu’r un pryder am safonau moes yng Ngwlad y Menyg Gwynion.  “Yr hyn sydd yn ein poeni fwyaf,” medd datganiad ar eu rhan, “yw y gall fod yr ymgeisydd hwn yn  ymarfer yr hyn y mae’n ei ddisgrifio yn ei gerdd.  A oes berygl y gall fod yn chwarae jazz ?  A hynny ar y Sabboth yng Nghymru ?”

Yr ofn hwn a barodd i’r beirniaid dynnu sylw Ysgrifennydd yr Eisteddfod ynghyd â Syr Vincent Evans, golygydd y Cyfansoddiadau.  Barnodd Syr Vincent fod yr achos mor ddifrifol nes bod rhaid galw’r heddlu i mewn, ac mai’r dyn i fynd at wraidd y dirgelwch yw yr Arolygydd Penri o Heddlu Gogledd Cymru.

“Sut mae cael gafael arno ?” holodd ein gohebydd.

“O, trwy Meuryn.”

“A phwy yw Meuryn ?”

“Gŵr ifanc o Lerpwl,” meddai Syr Vincent, oddi ar ei wyliadwriaeth, “sy’n mynd i ennill y Gadair ddydd Iau. …  Wps ! Ddylwn i ddim bod wedi dweud hynna !”

Gwrthododd yr Eisteddfod gadarnhau na gwadu’r si mai gweinidog ifanc â’i wreiddiau yn hen dref Pwllheli a ysgrifennodd y bryddest dramgwyddus ac ynddi’r gair jazz-band.

Ni allwyd cadarnhau chwaith mai enw’r bryddest yw ‘Merch y Bynglo’.