Holi Dewin Dwyfor

Rhai o’r cyfryngau’n adrodd ddoe mai un o ddymuniadau’r cyflwynydd Huw Edwards fyddai cael sgwrs â Lloyd George. Dyma ni felly …

HUW. Iarll Lloyd George o Ddwyfor ac Is-iarll Gwynedd, croeso i’r rhaglen. Mae’n fraint arbennig eich cael chi yma.

Ll.G. Diolch machgen i. Ydi mae’n hyfryd bod yn sŵn Hen Afon Dwyfor unwaith eto.

HUW. Fe ddown ni’n syth at gwestiwn yr awr. Beth fyddai eich cyngor chi i Boris Johnson y dyddiau hyn ?

Ll.G. Yn gyntaf, paid byth â thorri dy wallt. Yn ail, cofia’r hen dôn Jabez, a chana arni bob bora, ‘Os dof i trwy’r anialwch / Moliannaf fyth dy ras.’

HUW. Dau gyngor ymarferol iawn. Wedyn y dyddiau yma mae tipyn o broblem gyda’n hannwyl Deulu Brenhinol. Oes gyda chi ryw feddyliau am hyn?

Ll.G. Cofio’r hen frenin Siôr V yn dda iawn. Doedd dim llawer yn ’i ben o. Pobol syml gyffredin iawn ydyn nhw, a hwyrach ar y cyfan bod hynny yn eitha peth.

HUW. A’r hyn sy’n poeni pawb ohonom ni drwy’r byd ers dwy flynedd bellach yw’r Covid ofnadwy yma. Welwch chi ryw ateb?

Ll.G. Pa bryd y derfydd yr aflwydd hwn? Duw a ŵyr! Duw a ŵyr! Ond mi wn i hyn ’y mhobol i: fe fydd byw y Gymanfa a’r Eisteddfod, a bydd y Cymry’n dal i forio canu eu hen alawon a’u hen emynau.

HUW. Mae hynna’n mynd â ni’n ôl at wleidyddiaeth. Fel un a fu’n arweinydd ar glymblaid, wedi’r cytundeb diweddar rhwng Plaid Cymru a Llafur, beth fyddai’r cyngor chi i Adam Price?

Ll.G. Tyfa dy wallt. Tyfa fwstas. A chana bob bora ar hen dôn Capten Morgan, ‘Plant y Bryniau, heriwn dwyll a brad, / Creigiau Cymru wen fo’n castellu’n gwlad.’

HUW. Wedyn, tra byddwn ni wrthi, beth fyddai’ch cyngor chi i Syr Keir Starmer?

Ll.G. Pwy?

HUW. O’r gore, fe adawn ni hynna. Ond wyddoch chi am Jeremy Corbyn?

Ll.G. Gwn yn iawn. Ac mi ddeuda’ i wrthach chi: mae’r rhaid i’r Torïaid bob amser gael bwgan.

HUW. Wedyn mae Brexit, a’i effeithiau’n debyg o fod gyda ni cyn belled ag y gellir rhagweld. Sut rydych chi’n edrych ar hyn?

Ll.G. Ddoe bûm yn fy hen bentref, yn Llanystumdwy. Crwydrais drwy’r coed oedd gynefin i mi yn fy machgendod. Yno gwelais blentyn yn hel coed tân, a meddyliais am yr oriau a dreuliais innau wrth yr un gorchwyl hyfryd a phroffidiol, oherwydd bûm innau hefyd yn dipyn o backwoodsman ac fe ddysgais un profiad bryd hynny sydd o fantais i mi heddiw. Dysgais yn blentyn nad oedd fawr o bwrpas mynd i’r coed ar ôl cyfnod o dywydd llonydd a braf gan y trown yn ôl yn waglaw fel arfer: ond yn dilyn storm gref dychwelwn o hyd a’m breichiau yn llawn. Rydym yn wynebu tywydd garw. Hwyrach y cawn aeaf o stormydd fydd yn siglo’r goedwig, yn malu llawer cangen sydd wedi gwywo ac yn gadael llawer hen goeden wedi ei dadwreiddio. Ond pan gliria’r awyr medrwch fod yn sicr y bydd rhywbeth wedi ei ddwyn o fewn cyrraedd y bobl, a rydd wres a sirioldeb i’w bywyd llwyd, rhywbeth fydd yn gynhorthwy i ymlid y newyn, yr anobaith, y gorthrymder a’r camwri sydd ar hyn o bryd yn oeri cymaint o aelwydydd.

HUW. Anfarwol ! Fe all hwn fod yn gwestiwn anodd. Odych chi mewn sefyllfa i ddweud wrthon ni nawr beth yn union oedd eich amcan chi yn ymweld â Hitler yn 1936 ?

Ll.G. Wyddoch chi be, does gen i ddim rhyw gof clir iawn am hynny. Dim ond cofio’i fod o’n areithiwr mawr, peri i rywun feddwl am Hen Bregethwyr Cymru – John Elias, Christmas Evans, Williams o’r Wern …

HUW. Beth wedech chi yw siawns Cymru ym Mhencapwriaeth y Chwe Gwlad eleni?

Ll.G. Rhyw ffwtboliaeth anfywydol.

HUW. O’r gore, newid testun eto. Beth fyddai’ch cyngor chi i Gymro ifanc sy am ddechrau gyrfa?

Ll.G. Llundain yw’r lle.

HUW. Iefe wir?

Ll.G. Ond cofiwch hyn. Meddyliwch chi am afon Hafren. Mae hi’n cychwyn yn ffrwd fechan ym mynyddoedd Cymru, ac yn mynd ymlaen heibio i odre Pumlumon a thrwy ddolydd Maldwyn, ac yna croesi’r terfynau a dyfrhau’r dyffrynnoedd ffrwythlon drosodd yn Lloegr. Yna gwelid yr afon yn troi yn ei hôl i Gymru – hen wlad ei genedigaeth – ac yna’n ymgolli yn y môr. Pwy oedd yn dywedyd fod Hafren wedi troi ei chefn ar Gymru? Y mae hi yn llaw Duw, fel yr ydym ni i gyd. Felly rhaid i Gymry wasanaethu eu cenhedlaeth megis y mae Rhagluniaeth yn eu harwain. Pryd bynnag y cwympaf innau ar y ffordd, gobeithiaf gael gorwedd ym mynwes Cymru a deffro a gweled ei hen fynyddoedd.

HUW. A dyma fan addas rwy’n meddwl inni gymryd saib a gwrando ar record fach. Be fydd hi?

Ll.G. Beth am yr hen dôn Jabez?

• * *

Am ragor o berlau Dewin Dwyfor, mynnwch eich copi o Hen Lyfr Bach Lloyd George, £3, gan eich llyfrwerthwr neu gan dalennewydd.cymru.

Unwaith eto …

Unwaith eto, be sy’n gwneud sgandal?

Partïon Boris a’i ffrindiau? Fel rwyf wedi awgrymu o’r blaen, dim ond yr hyn sy’n ddisgwyliedig gan hogiau’r Bullingdon Club unrhyw noson o’r wythnos. Be oeddech chi’n ddisgwyl, bleidleiswyr ‘mur coch’ Gogledd Lloegr?

Dowch inni’n hatgoffa’n hunain eto, rhai sgandalau go iawn:

● Er bod rhai camau wedi eu cymryd, hyd yma nid oes dim byd tebyg i gyfiawnder wedi ei wneud â’r postfeistri. Rhaid gweld twrneiod, ynadon a barnwyr yn syrthio ar eu bai a chyfrannu’n llawn tuag at iawndal.

● Carcharu Craig Murray. Beth yn union oedd tu ôl i hyn, ni wn i eto. Wyddoch chi?

● Carcharu Julian Assange. Ei ‘drosedd’? Cyhoeddi pethau y mae’n iawn inni i gyd eu gwybod.

● Holl ddichellion y Sefydliad a’r cyfryngau yn erbyn Corbyn. Digwydd bob tro y cyfyd arweinydd o egwyddor yn y Blaid Lafur.

● Triniaeth aelodau Plaid Cymru o Leanne.

● Y sgandal fwyaf yn y Cynulliad (Senedd bellach) oddi ar ei sefydlu? Galwad Carwyn Jones am ddod â Trident i Gymru.

● Bod gwleidyddion Plaid Cymru, cenedlaethol a lleol, yn ystyried, hyd yn oed am funud, cydweithio â chorfforaethau fel Rolls Royce, Westinghouse a Bechtel i godi mwy o atomfeydd

* *

Meddwl ymhellach. I rywbeth fod yn sgandal, faint o bobl sy angen ei weld felly? Sgandal fwyaf byd addysg Cymru hyd yma yn yr unfed ganrif ar hugain yw’r hyn sydd wedi digwydd i Brifysgol Cymru a’r colegau oddi ar 2007. Dyma ichi sgandal a gerddodd i mewn drwy ddrws y ffrynt gyda’r gair SGANDAL wedi ei sgrifennu ar ei thalcen. Ond os mai dim ond dau neu dri ohonom a allodd ddarllen y gair, ai sgandal yw hi?

* *

Yn ôl at Parti-giât. Petai raid i Boris fynd, pwy wedyn? Gweddïwn oll na bydd i’w blaid ddewis rhywun a fyddai’n llai amhoblogaidd yn yr Alban.

Oherwydd, y dyddiau hyn, yr Alban sy’n bwysig. Gwir fod gan Hanes driciau i fyny ei llawes bob amser, ond y foment hon nid ymddengys y digwydd dim byd o bwys yng ngwleidyddiaeth Cymru am o leiaf dair blynedd, gyda Phlaid Cymru wedi rhoi ei chardiau i gyd i ffwrdd.

Beth am Jacob, o ran hwyl?

Dyrchafael

Stori Fer

Oes yna rywle saff yn y byd? Iwerddon? Seland Newydd? Ynys yr Iâ? Ble gallwn i fynd petai raid ffoi o Bjelmon? Neu, a’i roi’n gywirach, ble galla’ i fynd os bydd raid ffoi? Y gwir yw fod y ‘rhaid’ hwnnw’n ymddangos yn nes bob dydd. Oherwydd, a pharodïo prifardd y Saeson:

    Anastas Kortin, grymus eto wyt,
    Dy ysbryd rodia ar led ...

Wedi gobaith mawr y chwyldro, gwan a diafael yw’r pleidiau democrataidd unwaith eto yn Bjelmon, mae’r Kortinistas yn uchel eu cloch ym mhobman a llawer gormod ohonynt yn dal yn ddylanwadol. Mae sôn am godi cofgolofn i’r unben ymadawedig, mae sefydliadau wedi eu henwi ar ei ôl, mae ei lun unwaith eto ar stampiau, a bellach dyma ‘ddydd y Cofio’ neu ‘Gŵyl Anastas’ ar bum mlwyddiant y dydd Iau hwnnw.

Digon drwg ei fod yma yn yr ysbryd. Gwaeth – mwy gwallgof – yw’r cwlt sy wedi tyfu o’i gwmpas, a phobl yn gwirioneddol gredu’r darogan y daw yn ei ôl yn gorfforol o’i daith bell. Rhai’n proffwydo mai yn 2033, eraill mai yn 2077, eraill y bydd raid inni ddisgwyl tan 2222. Syms lloerig, meddwn i sydd wedi treulio f’oes yn gwneud syms.

Mae yna gred, a llawer o sail iddi hefyd, y digwydd chwyldro nid pan yw pethau’n annioddefol, ond ar y pwynt pan fydd pethau’n dechrau gwella. Felly’n sicr yng ngwlad Bjelmon gydag ymadawiad y gormeswr anfad. ‘Rhagluniaethol’, meddai rhai. Wel, rhagluniaeth un dyn bach o fewn y peiriant anferth, meddwn innau!

Fel y gwyddys, cyn cychwyn ar ei antur enbyd, fe ymddiriedodd Kortin lywodraeth y wlad i’w ddirprwy Klinnin, ac am ryw dri mis, hyd yn oed wedi inni glywed am ddiflaniad y dyn ei hun, fe ddaliodd pethau at ei gilydd yn o lew. Wedyn fe ddechreuodd yr anesmwythyd, deisebau’n galw am ryddid a hawliau, pleidiau democrataidd yn dechrau ffurfio, ralïau mawr yn y dinasoedd a’r rheini’n dal i dyfu er i blismyn Klinnin anafu a lladd degau. Yna Klinnin yn cyhoeddi ei fod am dreulio mwy o amser gyda’i deulu, a’i olynu fel arlywydd gan Edavett. Dyna pryd y penderfynodd adran o’r fyddin newid ochr, ac yna un arall … Ni allai Edavett ddal ddim mwy, ac olynwyd ef gan Blewinn a fu’n arlywydd mewn enw am dridiau. Ar y Calan Mai hwnnw cyhoeddodd Cyrnol Korkin ei fod yn cymryd y llywodraeth mewn llaw, fel arlywydd dros dro yn unig, gan addo y byddai etholiadau rhydd ymhen hanner blwyddyn. Chware teg i Korkin, fe gadwyd yr addewid, cynhaliwyd yr etholiad, ac etholwyd Korbin yn arlywydd gyda mwyafrif da.

O na bai Korbin wedi cael parhau, yn hytrach na chael ei wthio allan a’i ddiarddel gan ei blaid ei hun. Sibrydion cryf mai ei ddirprwy yntau, Knonin, oedd tu ôl i hyn. Do fe drowyd dau o balasau drudfawr Kortin yn ysbytai, ac un arall yn gartref hen bobl. Do fe ryddhawyd y miloedd a fu’n dihoeni mewn carcharau ers dyddiau Kortin, ond nid aed ymlaen i dalu iawn iddynt gan y wladwriaeth fel yr oedd Korbin wedi gobeithio. Do fe saethwyd wyth o uwch-swyddogion Kortin a charcharu rhai ugeiniau yn rhagor, ond nid aed ymlaen a thyrchio allan y miloedd eraill o wasanaethyddion ufudd yr unben a’u cosbi. Gwyddom fod rhai ohonynt wedi cael lloches yn Neheudir America, ond mae gormod ohonynt o hyd yn farnwyr, yn blismyn, yn weinyddwyr o bob math yng ngwladwriaeth Bjelmon. Beth arall oedd i’w ddisgwyl dan law yr Arlywydd Kliprin, a osodwyd yn y brif safle gan elynion Korbin? Ac wrth gwrs fe anghofiodd Kliprin ddileu hen ddeddfau Kortin oddi ar y Llyfr Statud.

Ie, gwan a gwael yw pethau yng ngwlad Bjelmon unwaith eto, a’r holl sôn am ddychweliad Kortin yn troi meddyliau pobl a ddylai wybod yn well.

‘Yes, it’s Blast-off Thursday!’ medd pennawd un o bapurau tabloid Lloegr. I weddill y byd, tipyn o jôc oedd y dydd Iau hwnnw y buom ni oll yn paratoi mor ddyfal ar ei gyfer am bedair blynedd. Peilotiaid, peirianwyr, adeiladwyr, gwyddonwyr o bob math, a mathemategwyr fel fy hun, oll yn cael cyflogau da a chael pethau i’n cartrefi, tra roedd cyni gwerin gwlad yn talu am y cyfan. Wel … efallai nad y cyfan chwaith: roedd sibrydion fod Sefydliad Rothschild yn cefnogi’r fenter hyd at rai biliynau, a bod cefnogaeth foesol, o leiaf, gan Sefydliad Bilderberg. Amheuaeth bod rhyw law gan gorfforaethau Bechtel a Westinghouse hefyd. Pwy a ŵyr? Un peth sy’n sicr, ar fore diwrnod gadael y ddaear cafodd Kortin negeseuon yn dymuno siwrnai dda a phob llwyddiant gan gyd-arlywyddion yn cynnwys Bolsanaro, Erdogan, Orbán, Lukashenko, Duterte, Kim Jong Un a Pwtyn, i gyd yn sôn am ‘gam mawr i ddynol ryw’ a phethau felly.

‘Antur Trechu Ofn’, fel y cofir, oedd enw’r ymgymeriad mawr. Byddai’r llong ofod, ar ôl rhyw wyth mis o daith, yn cyrraedd cyffiniau Mawrth ac yn cylchu’r blaned honno. Byddai Kortin ei hun mewn capsiwl yn glanio ar Phobos, un o ddau leuad Mawrth, ac yn plannu baner yno i’w hawlio dros byth i wladwriaeth Bjelmon; hawlio, hynny yw, y troedle angenrheidiol ar gyfer y cam na chymerodd dyn hyd yma, sef cerdded ar wyneb y Blaned Goch. Diwrnod ar ei ben ei hun bach yn Phobos, yna – a bod yr wyddoniaeth a’r fathemateg i gyd yn iawn – yn ôl i ymuno â’r criw dethol ar fwrdd Thatcher 1. Wyth mis arall ac yn ôl i’r ddaear wedi cyflawni’r orchest fawr. Dyna’r bwriad. Dyna’r gobaith … Ac wrth gwrs roedd ‘Thatcher 1′ yn rhagdybio ‘Thatcher 2’ ac efallai mwy. Ysbryd antur aruthrol gan wlad fach.

Pwy na chofia’r diwrnod? Pedwar … tri … dau … un … ac i ffwrdd! Thatcher 1 yn gadael y ddaear yn eofn a diogel ar yr union eiliad, ac yn brydlon hefyd dyma’r rocedi atodol yn eu datod eu hunain gan ei gadael i fynd ar ei thaith o bedwar cant a phedwar ugain miliwn kilomedr. Ie, saith oedd ar ei bwrdd. Dau beiriannydd, dau beilot, un meddyg, Kortin ei hun a’i wejen Eva Verdi. Bonllefau o hunan-longyfarch gennym ni, pawb o weithwyr y lanfa, wrth weld ei hesgyniad llwyddiannus, a bonllefau gan y tyrfaoedd mawr a wysiwyd i wylio’r sgriniau awyr-agored yn y dinasoedd oll. Y Kortinistas yn cadw llygad ar bopeth, a gwae’r sawl na lwyddai i ddangos y radd ofynnol o frwdfrydedd. Bonllefau nes bron grygu wedyn wrth inni dderbyn negeseuon personol Kortin yn dweud ble’r oeddynt, y pethau yr oeddynt yn eu pasio yn y gofod, yr olwg ar y ddaear o’r man lle’r oeddynt ar y pryd.

Nes na thrwch y blewyn, dyna raid iddi fod ar antur fel hon, a mawr y rhyddhad a’r diolch pan ddeallwyd fod Thatcher wedi cyrraedd y nod ac yn cylchdroi Mawrth. Tridiau o baratoi, ac yna Kortin yn ei gapsiwl yn concro Phobos. Tystiai’r criw ei fod wedi glanio yno’n ddiogel, a chymerid ei fod wedi plannu baner Bjelmon. Parti mawr wedi ei drefnu, tabledi fitamin a siampên, i’w groesawu’n ôl i’r Thatcher.

Ond fe ŵyr y byd fel y bu. Fe sgubodd y capsiwl heibio i Thatcher, a’r diwethaf a welwyd ohoni roedd yn mynd fel cath i gythraul i gyfeiriad y blaned Iau. Hwyrach fod Kortin am hawlio honno hefyd i wlad fach Bjelmon. Duw yn unig a ŵyr ble mae hi erbyn hyn, ‘amser maith yn ôl mewn galaeth bell’ efallai!

Daliodd y Thatcher i gylchu Mawrth am ryw fis, ond dim arlliw o’r arloeswr crwydrad yn dod yn ei ôl. Yna fe benderfynodd Klinnin alw’r criw adre i’r ddaear. Cawsant help llynges America i lanio’n ddiogel yn y Môr Tawel. Galar mawr a chydymdeimlo, yn arbennig ag Eva Verdi druan. Hithau’n ddewr – ‘nac wyla drosof i, Bjelmonia’.

Mae ’na ryw gymdeithas yn rhywle medden nhw sy’n arfer yfed llwncdestun bob blwyddyn, ‘iechyd da i fathemateg bur, na foed iddi byth fod o unrhyw ddefnydd i neb’. Wel, nid pur fy mathemateg i fel aelod o’r tîm, ond tra chymwysedig. Y cwbl wnes i oedd rhoi un uwchysgrif bach 3 yn lle un uwchysgrif bach 2 mewn un man allweddol. Gwahaniaeth bach, gwahaniaeth mawr. Fe wnaeth, fel y dywedir, y tric yn do?

Na, ddaw Kortin ddim yn ei ôl yn y cnawd i’n barnu ni oll. Ond hir yw braich y Kortinistas. A does dim pen draw i wiriondeb pobol. Dydw i ddim yn teimlo’n saff yma yn Bjelmon.

* *

Am stori arall o waith yr hen Glyn Adda, gweler ail rifyn y cylchgrawn ffantasi newydd GWYLLION. (Gwanwyn 2021).

BLWYDDYN NEWYDD DDA i ffyddloniaid y blog.