Seren Angau

‘Ehangu cynllun i’r plant mwyaf disglair’ yw pennawd BBC Cymru Fyw heddiw wrth adrodd am fuddsoddiad ychwanegol gan y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams yng ‘Nghynllun Seren’, ‘sy’n rhoi cymorth i ddisgyblion i ennill llefydd yn y prifysgolion gorau’.

Fe haeddodd Kirsty eirda yn y gorffennol, a hwyrach iddi gael peth ohono ar yr hen flog hwn, am ei hagwedd at yr ysgolion gwledig, – agwedd dipyn iachach nag eiddo ei dau ragflaenydd yn y swydd. Daeth y newid, gwaetha’r modd, yn rhy hwyr i achub rhai ysgolion a ddylai fod ar agor heddiw, yn cynnwys un o’m hen ysgolion i fy hun.

Ond heddiw rhaid gofyn, a yw’r Gweinidog mewn difrif wedi ystyried beth y mae’n ei wneud? Cyfeiria’r adroddiad unwaith eto at gasgliad adroddiad PISA; ‘roedd perfformiad disgyblion gorau Cymru yn is na mewn unrhyw ran arall o’r Deyrnas Unedig.’ Wel oedd siŵr iawn. Fe ddylai fod, ar ôl yr holl allforio dros hanner canrif ar ein plant mwyaf galluog. Cynllun i barhau a chynyddu’r allforio hwn, ac i orffen dinistr y Cymry, yw ‘Cynllun Seren’. Roedd gan Darth Vader ei ‘Seren Angau’. Dyma inni un arall.

A chwestiwn bach wrth fynd heibio, onid oes ambell un o’r ‘prifysgolion gorau’ yng Nghymru bellach? Onid oedd ‘prifysgolion’ (h.y. cyn-golegau) Cymru i gyd yn mynd i fod yn WYCH ac yn ‘Ivy League’ a hyn a’r llall ar ôl bwrw ymaith iau’r hen Brifysgol Cymru?

Mae dyn yn blino traethu ar y pwnc hwn, ac nid yw dadl na dychan, na hwyl na her, fel petai’n cyrraedd i unman. Ond hwyrach yr hoffech ddarllen eto’r ddwy ysgrif ‘Y Cymro Twp’ a ‘Yr Hen, Hen Broblem’ yn y llyfr Meddyliau Glyn Adda, neu ar y blog, 4 Rhagfyr 2013 a 31 Awst 2017.

Gwnaeth Angharad Mair y pwynt hwn yn gryno ac yn rymus ar ‘Pawb â’i Farn’ nos Iau diwethaf.. ‘Dyma pam yr ydym yn dlawd,’ crynhodd mewn chwe gair. Diymateb oedd y gynulleidfa, a rheswm da pam. Oherwydd pwy yw’r rhan fwyaf o’r cynulleidfaoedd erbyn hyn? Y dosbarth proffesiynol Cymraeg, dosbarth â’i fys yn barhaol ar y botwm hunan-ddinistr.

A dychwelyd at fwriadau Kirsty Williams, sylwn mai distaw iawn yw gwleidyddion Plaid Cymru.

Pam tybed?

 

 

 

‘Ein pedwar cenedl’

‘Brexit: nid esgus i chwalu’r Deyrnas Unedig’, dyfynnodd GOLWG 360 ddoe o neges yr oedd David Liddington, un o weinidogion llywodraeth San Steffan, i’w thraddodi yn ffatri Airbus, glannau Dyfrdwy.

Rhaid, meddai’r gweinidog, diogelu a chynnal ‘yr undeb rhwng ein pedwar cenedl’.

Nid gwrthateb ei ddadl yw fy mwriad yma, dim ond gofyn: pa rai yw’r ‘pedwar cenedl’?

Fi gallu meddwl am tri cenedl. Ond pa un yw’r pedwerydd ?

Dwy dasg ddiwylliannol

(1)     Darllenwn na fydd Y Cymro newydd yn barod i ymddangos ar Ŵyl Ddewi, ond bod gobaith ei weld o fewn rhai wythnosau wedyn.  Hei lwc yn wir.

Dylem fod yn wyliadwrus iawn cyn awgrymu y dylai papur newydd ddibynnu ar nawdd llywodraeth, nac yn wir ar gymhorthdal o unrhyw fath.  Dylai ymgynnal ar ei werthiant a’i hysbysebion.  Ond yng nghanol argyfwng enbydus y wasg Gymraeg heddiw, a hwnnw’n rhan o chwalfa ddiwylliannol y Cymry, efallai nad cwbl amhriodol awgrymu y gallai llywodraeth Cymru gamu i mewn â mesurau dros dro.

Gan lyncu’n galed felly, dim ond gofyn …

A fedr ein llywodraeth, o ryw gronfa neu’i gilydd, neilltuo swm bychan, dyweder pum miliwn o bunnau, i warantu cynhaliaeth Y Cymro am gyfnod arbrofol o, dyweder, dwy flynedd … neu hyd yn oed flwyddyn? Amcan hyn fyddai galluogi’r papur (a) i adeiladu cylchrediad, a (b) i’w gyflwyno’i hun yn egnïol i hysbysebwyr posibl drwy adael iddynt hysbysebu yn rhad ac am ddim dros y cyfnod arbrofol.  Ar ddiwedd y cyfnod arbrofol, gweld pa mor bosibl fyddai i’r papur sefyll ar ei draed ei hun gyda’r hysbysebwyr yn talu.  Wrth gwrs gall llywodraeth, gyda’i ffrwd o hysbysiadau cyhoeddus, bob amser fod ymhlith yr hysbysebwyr; mae hynny’n beth gwahanol i roi grant.

Os nad erys yr hysbysebwyr ar ddiwedd y cyfnod arbrofol,  ac os na fydd y cylchrediad yn cyfiawnhau hynny, dyna ni,  – diwedd yr arbrawf.

Efallai yr hoffech ddarllen eto y tair hen ysgrif hyn: Gwasg mewn Gwasgfa (2), Diwedd y Cymro …?,  Llecyn glas?.

(2)    Trist yw darllen am helbulon Theatr Ardudwy, a difrifol yw clywed am Goleg Harlech, y drws nesaf, yn dod i ben ei rawd.  Ardderchog o le oedd Coleg Harlech, ond gwir fod y math o gyhoedd y darparai ar ei gyfer bellach wedi peidio â bod.

A yw llywodraeth Cymru yn wir am weld datblygiad ‘Y Coleg Cymraeg Cenedlaethol’ (y ‘Coleg Ffederal’ fel y byddem yn ei alw ers talwm)?  Rywfodd neu’i gilydd fe ddylai Gweinyddiaeth Addysg a Gweinyddiaeth Diwylliant ein llywodraeth roi eu pennau ynghyd yn ddiymdroi a galluogi’r CCC i feddiannu Coleg Harlech.  Byddai’n ardderchog fel canolfan i holl aelodau’r CCC, myfyrwyr a darlithwyr, ddod ynghyd o’u gwahanol ganolfannau i dderbyn rhannau o’r addysg, cydgyfarfod a chyd-drafod. Yn wir mae dadl dros leoli gweinyddiaeth ganolog y CCC ynddo (gan gofio gofyn bob amser yn ddifrifol faint o weinyddiaeth sydd wir ei hangen).

Pe byddai unrhyw weledigaeth bymtheng mlynedd yn ôl gan fwy na thri ohonom, academwyr o Gymry,  byddid wedi sicrhau hen Goleg Diwinyddol Aberystwyth i’r pwrpas hwn. Ond dyma gyfle o’r newydd.

Ac mewn byd sy’n hoff o’r gair ‘her’, dyma ddwy her a ddylai fod wrth fodd calon gweinidogion effro.

Hwyr eto

Ddoe y dylasai hwn ymddangos.  Yr oeddem i gyd, o’r Santes i lawr, yn nodi can mlynedd oddi ar roi’r bleidlais i ferched ym Mhrydain.

Digwyddodd hynny mewn ffordd wirion a sarhaus, drwy ganiatáu’r hawl i ferched dros 30 oed ! Ond dyna ddechrau, ac fe’i cywirwyd ddeng mlynedd yn ddiweddarach, i gynnwys pawb dros 21.  Hefyd, yn ôl yr hyn a ddywedid ar y pryd ac a ailadroddwyd gan genedlaethau o haneswyr, fe ‘deilyngodd’ y merched y bleidlais, nid am fod hynny’n beth cyfiawn ac angenrheidiol, a rhai ohonynt wedi ymladd ac aberthu drosto, ond am iddynt helpu i ymladd y rhyfel drwy weu sanau, casglu ticedi bysus, llenwi siels &c.  Lol nawddogol !

Dirgelwch hyd y dydd hwn yw gwrthwynebiad cyndyn y prif weinidog Rhyddfrydol, Asquith.  Fel yr wyf wedi dweud droeon o’r blaen, cabinetau Asquith, 1906-10, oedd y rhai disgleiriaf erioed o ran dawn a dysg; ond nhw cawliodd hi, gan dynnu trychineb yr ugeinfed ganrif am ben y miliynau diniwed.

Clywsom ychydig o sôn ddoe am roddi ‘pardwn rhad’ i’r rheini a dorrodd gyfreithiau a chael eu cosbi yn ystod yr ymdrech hir am y bleidlais.  Addawodd yr Ysgrifennydd Cartref feddwl am y peth, ond gan ddweud bod ‘anawsterau’.  Pa anawsterau?  Dylid pwyso arni’n galetach i ddweud.  Fel y crybwyllodd rhai, bu’n bosibl estyn pardynau i filwyr a saethwyd yn ystod y Rhyfel Mawr ar gyhuddiadau o ‘lwfrdra’.

Am yr achosion hynny, ac am achosion Merched y Bleidlais hefyd, fe ddylid meddwl yn galetach a gofyn cwestiynau mwy difrifol.  Wrth sôn am ‘bardwn’ yr ydym yn dal i ragdybio fod yr awdurdodau’n iawn.  Ond yr oedd yr awdurdodau ar fai, a dylid datgan hynny mewn ffyrdd mwy helaeth ac amlwg.  Sut?  Pa gydnabyddiaeth a fyddai’n deilwng, yn wir ni wn i ddim, gan fod y chwaraewyr i gyd wedi’n gadael.

Lle mae llawer o’r chwaraewyr yn fyw, tybed nad yw hi’n haws?  Gyda thair Deddf Iaith y tu ôl inni, ac yn wir ‘brwydr yr iaith drosodd’ fel y myn rhai, onid yw’n bryd i lywodraeth Cymru, fel cynrychiolydd y wladwriaeth Brydeinig yng Nghymru, dalu iawndal helaeth i bawb a gosbwyd mewn unrhyw fodd am eu rhannau mewn ymgyrchoedd iaith dros drigain mlynedd?

Yn wir, oni ddylid mynd ymhellach … ?   Darllenwch dudalennau 115-16 o’m llyfr O’r India Bell a Storïau Eraill.   Beth yw’ch barn ?