Tro ar fyd ?

Hanesyddol. Hollol ddigynsail, hyd y gwn i. Sef y dyn o archfarchnad Iceland yn cael yr hwi am fod yn wrth-Gymreig.

Rhydd i bawb ei farn ar unrhyw fater ac mewn unrhyw sefyllfa. Ond daw ffactor arall i mewn pan fo dyn mewn safle lle gall niweidio pobl eraill drwy fynegi a hyrwyddo rhyw safbwynt. A chŵyn sylfaenol y gwrth-Gymreigiwr yn erbyn y siaradwr Cymraeg (neu’r Cymro yn yr ystyr draddodiadol) yw ei fod yn medru’r Gymraeg. Ymosodiad yw gwrth-Gymreigrwydd, nid ar weithredoedd grŵp ethnig ond ar ei fodolaeth.

Ble nesaf?

‘Yn fore awn i Ferwyn’, a’i gardiau i bob swyddog carchar a fu’n erlid preswylwyr o Gymry? Beth amdani, Adran Comisiynydd yr Iaith?

Tro wedyn rownd y prifysgolion a’r colegau? Y broblem yma – y gwrthwynebiad ddywedai rhai – yw na byddai fawr neb ar ôl o blith athrawon, darlithwyr, gweinyddwyr a phorthorion. Dyma, yn y cylchoedd hyn, y ‘diofyn’ chwedl y cyfrifiadurwyr (default), y peth y gellir ei gymryd yn ganiataol, y man cychwyn.

Cyflwr seicolegol yw gwrth-Gymreigrwydd, neu gyflwr seico-gymdeithasol a bod yn fwy manwl, oherwydd y sefyllfa gymdeithasol, yn y pen draw, sy’n creu’r ymagwedd a’r ymddygiad. Mae’n effeithio’n waeth ar rai categorïau o bobl nag ar eraill, ac effeithio’n wir ar rai proffesiynau, a’r pennaf o’r rheini yw’r proffesiwn academaidd. Lle mae’r Cymry yn y cwestiwn, mae dau fath arno, sef (a) yr allanol, a (b) y brodorol. Ac onibai am (b) ni fyddai (a) wedi cael unrhyw ddrwg-effaith o gwbl. Fel yr wyf wedi dweud droeon o’r blaen, bydd Duw’n anfon hyrddiau o (a) mewn ymgais i wylltio’r Cymry a’u hysgwyd i wneud rhywbeth ohoni. Hyd yma nid yw wedi gweithio. Fel y dywedodd J.R. Jones yn gryno a chlir, ‘O fewn i’r Cymry y mae eu gelyn’.

Cymerwn yr enghraifft bwysicaf a mwyaf trychinebus. Hyd at ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg yr oedd trwch y Cymry wedi dal eu tir drwy amryfal droeon a pheryglon. Ond o 1847 ymlaen dyma gymryd y cam anghywir a chychwyn ar gwrs gwallgo o hunan-ddinistr y mae’n anodd meddwl am ddim byd tebyg iddo yn hanes pobloedd. Fe allai ein teidiau Victoraidd fod wedi anwybyddu’r Llyfrau Gleision, neu ddweud wrth y tri chomisiynydd am fynd i grafu. Ond wnaethon nhw ddim.

Pam? Pam yn y byd mawr? Am fod y PETH, a oedd yno ers cymaint o amser, y tro hwn wedi cyd-daro ag awr anterth Lloegr ymerodrol.

Rhag fy mod yn ailadrodd, darllenwch eto fy mlogiadau ar Y PETH, 30 Tachwedd hyd 6 Rhagfyr. Ac i gael golwg ar gychwyniadau’r PETH, cofiwch ddarllen ac astudio’r gyfrol Llythyr Gildas a Dinistr Prydain.

Lloffion yr Wythnos

Ambell beth o’r dyddiau diwethaf. Weithiau trio cofio, crafu ’mhen, edrych ambell “stori blaenorol” chwedl Golwg 360.

● Symudiadau pleidiol a fydd efallai’n rhoi mwy o ddewis i ni’r etholwyr. Plaid Diddymu’r Cynulliad yn addo gwneud tipyn o sioe ohoni. Dwyn tipyn oddi ar y Torïaid, ac efallai oddi ar Lafur hefyd? Help bach i Blaid Cymru?

Ar y llaw arall, Llafur am roi ymgeiswyr o blaid annibyniaeth yn Arfon, Meirion-Dwyfor a Cheredigion. Cawn weld beth fydd gryfaf ym meddwl pleidleiswyr Llafur, eu hymlyniad wrth y label “Llafur” ynteu eu Prydeindod? Os yr ail, dyma ennill i’r Ceidwadwyr. Newydd nid mor dda i Blaid Cymru … ?

A rŵan Llafur-Annibyniaeth. Pwy fydd eich ymgeisydd ym Môn? A beth am Wrecsam, Delyn, Aberafan, Cwm Cynon, Blaenau Gwent, seddau Caerdydd … ?

● Syr Keir Starmer yn gwneud darllediad ar gefndir Jac yr Undeb. Y Guardian yn datgelu cynnwys adroddiad cyfrinachol o fewn y Blaid Lafur yn argymell “parch ac ymrwymiad at y wlad”. GOLWG 360 yn crynhoi: “defnydd o’r faner, cyn-filwyr, gwisgo’n smart ger y gofeb ryfel a.y.b. yn rhoi i bleidleiswyr synnwyr o arddel gwerthoedd gwirioneddol.” Llafur yn dod allan fel “Torïaid coch”? Be sy’n newydd? Rywsut ni weithiodd i Gaitskell yn y 1950au, ond fe weithiodd i Tony Blair. A’r enghraifft fwyaf llwyddiannus ohono yw buddugoliaeth ysgubol Llafur yn etholiad 1945, buddugoliaeth rheolaeth gymdeithasol a chydymffurfiaeth os bu un erioed. Attlee yn ddyn bach teidi. Bwstas bach. Wrth benelin Churchill drwy’r rhyfel, ond am gadw’r holl reoliadau yr oedd Churchill am eu bwrw ymaith. (Gweler fy llyfr O’r India Bell a Storïau Eraill, tt. 35-6.)

A sylwer uchod: “defnydd o’r cyn-filwyr”. Pryd y daw cyn-filwyr, ac o ran hynny milwyr, i ddeall mai cael eu defnyddio y maent? A fu unrhyw beth mwy di-chwaeth dros y dyddiau diwethaf na’r defnydd o’r Capten Syr Tom?

● Ond a fydd yna Iwnion Jac i Syr Keir ei lapio’i hun ynddi? Yn y Mail on Sunday roedd Peter Hitchens am ddyfeisio baner newydd i’r hyn a fyddai ar ôl o Brydain Fawr, gan roi lle i Gymru arni. Meddai’r pennawd: “Say goodbye to Scotland, put Wales on our flag – and let’s save England!” Ar ôl “so there goes St. Andrew’s Cross” roedd y colofnydd am “gywiro cam hanesyddol” drwy sodro’r Ddraig Goch, â thipyn o wyrddni dan ei thraed, ar ben Croes San Siôr. Tipyn o gawdel artistig, a chawdel cyfansoddiadol hefyd. A Chroes Andreas a’i chefndir glas wedi mynd, nid oes gwladwriaeth unedol mwyach, nid oes Prydain Fawr, ond cynrychiolir Cymru o hyd gan arwydd Lloegr, canys rhan o “this our kingdom of England” yw “this our principality of Wales” oddi ar 1536 a than nes digwydd rhyw ddaeargryn. A phroblem aruthrol arall: pa liwiau y byddai’r Red Arrows yn eu chwythu wedyn?

● Problemau Prydeindod eto. Yr Athro Russell Deacon o Goleg Gwent sy’n poeni’n arw, ac ni wnaf yn well na dyfynnu adroddiad Nation Cymru. “He claimed that younger people have ‘no sense of what it means’ to be British. … So you don’t find any kind of British institutions that push themselves in Wales. Things like for example the Imperial War Museum, there’s none of these in Wales. There’s no British Museum in Wales. It’s all Welsh institutions, so they’re not really seeing what the British side is, only what the Welsh side is.’” Ofnadwy onid e!

Ond yn rhan gyntaf ei gyfweliad mae’r Athro’n llawer nes ati, lle’r awgryma mai’r ffordd fwyaf tebygol i Gymru gael ei hannibyniaeth fyddai i Loegr ei chicio allan. Ie, cofiwn bob amser adnod Gwyn Alf, “We Welsh look like being the last of the British. There is some logic in this. We were, after all, the first.” A darllenwch eto y blog hwn, 3 Rhagfyr.

● A sôn am sefydliadau cenedl. Yn ystod dadl yn y Bae ganol yr wythnos, clywyd y sylw “Nid adeilad ar ben bryn yn Aberystwyth yw’r Llyfrgell Genedlaethol.” Finnau wedi meddwl … ond gwell imi lanhau fy sbectol mae’n debyg.

Hefyd, siŵr bod deng mlynedd er pan ddywedais yn rhywle fod yr unfed ganrif ar hugain yn tynnu ’mlaen ac mai arwydd o anaeddfedrwydd – y pryd hynny hyd yn oed – oedd sôn am lusgo pethau i mewn iddi.

● Tebyg y bydd etholiadau Senedd Cymru’n cael eu gohirio o fis Mai tan ddiwrnod Guto Ffowc. A fydd y dyddiad yn ddewis ffafriol i Blaid Diddymu, cawn weld. Ond un canlyniad da yw rhoi hanner blwyddyn arall i Blaid Cymru ailystyried ei phenderfyniad i alw’n syth am refferendwm annibyniaeth os daw hi i safle o ddylanwad. Mae ysgrifau doeth ar Nation Cymru wedi galw am ymbwyllo, a gallwn ddarllen rhybuddion taer Simon Brooks mewn trydariadau. Er mwyn y nefoedd, gadewch inni weld sut yr aiff pethau tua’r Alban yna, ac adeiladu wedyn ar y sefyllfa hollol newydd a all ddod i fod. Gweler fy mlog, 4 Rhagfyr.

● Neithiwr ddiwethaf yr oeddwn yn darllen sylw a dadogir ar Einstein: “Dau beth sy’n ddi-ben-draw, y greadigaeth a ffolineb dynion. Ac nid wy’n siŵr am y cyntaf.” A heddiw dyma ddarllen am lywodraeth Cymru’n ystyried prynu tir yr arfaethedig Wylfa B gan gwmni Horizon a’i gadw tan y dydd y gwelir rhyw ddatblygiad niwclear yno eto. Pa werth datganoli dan law pobl fel hyn? Fôt i Blaid Diddymu?