Y Gymru Dridarn

Dyma inni ddewis o ddau ‘fodel tridarn’.

1. (a) Y pedair etholaeth werdd, sef ‘Yr Hen Dywysogaeth’ neu ‘Cymru Cunedda’, llai Sir Fôn. (b) Bloc coch y de-ddwyrain, yn llai ei faint ac wedi ei ysgwyd dipyn gan yr unig beth, mae’n ymddangos, a allodd ei ysgytio o’i farweidd-dra Llafuraidd canmlwydd oed, sef dwbl dôs o Brydeindod. (c) Y wlad las, sef y Mers, wedi ymestyn a dyfnhau nes meddiannu’r dwyrain oll a’r pegynau hyd at Gaergybi yn y gogledd a Thyddewi yn y de.

2. (a) Fel (a) uchod eto. (b) Sir Fôn. Keith Best. Déja vu. Pwy a ddehongla feddwl yr Ynys Dywell? (c) Gweddill Cymru.

* * *

Yng ngwlad 1 a 2 (a), gallaf feddwl mai ochenaid ddiolchgar, nid gorfoledd gwawr newydd, a groesawodd lwyddiant y pedwar Aelod. Diolchgar i bwy? I’r pedwar eu hunain yn sicr, ac i’w timau a weithiodd yn galed ac effeithiol. Hefyd, dipyn bach, i … (sibrwd) Brexit. Heb ymyrraeth y Brexitiwr gallai Caerfyrddin-Dinefwr yn hawdd fod wedi mynd yr un ffordd â Maldwyn, Brycheiniog-Maesyfed, Dinbych, Môn, Penfro. A buasai mwyafrif Dwyfor-Meirion yn llai, er yn sefyll. Am Geredigion, wn i ddim, er synnwn i damaid na ddenwyd tipyn o’r hen Ryddfrydwyr at y Brexit – ‘Ewropeaid’, ‘Arhoswyr’, choelia’ i fawr! Bron yn sicr y denwyd Rhyddfrydwyr a Llafurwyr at y Tori. Ond cynyddodd pleidlais Ben Lake yn ogystal â’i fwyafrif, a haedda bob clod am hynny.

A oes ddiolch yn ddyledus i’r ‘Gynghrair Aros’? Dim o gwbl, hyd y gallwn weld. Efallai, efallai y bu i neges gref Caroline Lucas ennill dau neu dri o Wyrddion i Hywel, ond ni bu Plaid Cymru na’r Democratiaid Rhyddfrydol lwchyn elwach yn unman o’u ‘cytundeb’. Ffars o’r cychwyn. Hyd yma ni chlywais yr un cenedlaetholwr yn cydymdeimlo â’r ‘partneriaid’ yn eu colled!

Beth ddigwyddodd i’r ‘eliffantod’ y soniais amdanynt o’r blaen yn Arfon a Cheredigion? Pan es i bleidleisio ym Mangor Uchaf yma tua chanol y bore yr oedd ciwiau o fyfyrwyr yn disgwyl eu twrn. Ymbaratoais i fod yn stoicaidd fel chwarelwyr Kate Roberts a T. Rowland Hughes. Ond daeth achubiaeth o rywle. Beth oedd stori’r blychau pleidleisio tybed? Byddai’n ddiddorol clywed gan rywun sy’n gwybod. A oedd Cymry godreon Eryri wedi llyncu’n galed y tro hwn gan benderfynu peidio â dal yn erbyn Hywel droeon sâl Cyngor Gwynedd?

Yn ôl y down at yr hen wirionedd. Beth cariodd hi yn ‘y pedair sedd’? Ateb: y Gymraeg. Nid ei bod hi’n ‘bwnc’ yn yr etholiad: yn y llenyddiaeth a welais i, nid oedd fawr o sôn amdani yng nghyswllt tai, economi, swyddi, cynllunio a phethau felly; ac yn wir nid yw’n berthnasol iawn bellach i wleidyddiaeth San Steffan. Ond fe wyddai’r credinwyr dros beth y dylai’r Blaid fod yn sefyll. Pleidleisiwyd unwaith eto dros y peth hwnnw, gan adael y Blaid yn rhydd ar yr wyneb i sôn am bethau diniwed, diystyr, amherthnasol. Gweithiodd hyn y tro hwn eto. Ond am faint y gweithia yn y dyfodol heb ryw newid mawr mewn cylch ehangach?

* * *

Down felly at 2 (c), ‘gweddill Cymru’, sy’n gorwedd yn ddyfnach nag erioed, yn etholiadol beth bynnag, ‘mewn rhyw dywyll farwol hun’. Cafodd Adam lawer o gymeradwyaeth gan gynulleidfaoedd stiwdio yn Lloegr, ond ni ddaeth hyn â phleidleisiau iddo yng Nghymru. I lawr, i lawr drwy Gymru las a choch, gan gynnwys y seddau yn y Cymoedd lle gwelwyd fflach o addewid hanner can mlynedd yn ôl. ‘Mae’r ifanc gyda ni’ … ers 90 mlynedd, ond to ar ôl to o’r rheini wedi mynd yn ganol-oed ac yn hen ac yn mynd i’r bwth pleidleisio mawr tragwyddol heb ‘ddod’ o gwbl. Dwy agwedd anghysurus arall:

(a) Hanner canrif yn ôl yr oedd y gwleidyddion a’r cynghorwyr Llafur yn poeni y byddai addysg Gymraeg yn magu cenedlaetholwyr. Nid yw wedi digwydd o gwbl.

(b) Cymry Caerdydd. Fel y canai Leila Megane:

Ple maent?
Ple maent?
A’r garreg yn ateb ‘ple maent?’

A meddyliwch mewn difri. Eisteddfod lwyddiannus yn Llanrwst. Pleidlais PC yn Aberconwy: 2,704 (8.9%). Dim cysylltiad o gwbl, er nad yw’n dilyn o angenrheidrwydd y dylai fod cysylltiad. Ar lwyfan ehangach, oni fu ‘deffroad’ yng Nghymru yn gynharach eleni? Onid oedd ‘pethau’n newid’? ‘Cofiwch Dryweryn’? Ralïau lliwgar ‘Yes Cymru’? Dim cysylltiad â’r bleidlais yn ôl pob golwg, ac eithrio o bosib yn Arfon. Ni olyga hyn – a phrysuraf i’w ddweud – na ddylai ymdrechion Yes Cymru barhau. Yn wir efallai mai arni hi y disgyn fwy a mwy y gwaith a’r cyfrifoldeb o gyflwyno’r ddadl wleidyddol nad yw’r Blaid yn medru nac yn dewis ei chyflwyno. Gan eithrio’r ‘pedair sedd’ i ryw raddau eto, caf y teimlad am y ‘mudiad cenedlaethol’ drwy Gymru y dyddiau hyn ei fod fel rhyw Bolo Mint mawr gydag anferth o dwll yn y canol lle dylai plaid fod.

Diamau y bydd y Blaid yn ‘gwella’i strategaeth’ fel y gwnaeth dro a thro o’r blaen. Bydd yn ystyried sut i ‘gael ei neges drosodd i bobl Cymru’. Bydd yn ffocysu. Efallai bydd ganddi ‘gomisiwn’. Rwyf wedi cyfeirio rai troeon o’r blaen at gasgliad ystyriol Anthony D. Smith yn ei lyfr da iawn The Ethnic Origins of Nations (1986) at wahanol ‘fandiau’ o bobloedd ddi-wladwriaeth yn y byd. Mae rhai o’r rhain na phetrusa i’w galw’n genhedloedd, ac enwa yr Alban, Catalonia a Fflandrys. Mae eraill y rhydd ef arnynt yr enw ethnies, pobloedd ag iddynt hunaniaethau ethnig digon gwydn, ond sydd rywsut heb yr adnoddau neu’r ewyllys i amddiffyn eu hunaniaeth yn wleidyddol. A rhyngddynt, mewn haen ddigon cymysg, mae’n gosod y Cwrdiaid (braidd yn rhy betrus efallai), y Naga, y Llydawiaid … a’r Cymry. Anodd rhagweld unrhyw fath o ddeffroad o gwbl yng Nghymru bellach ac eithrio yng nghyd-destun newid seismig wedi ei ysgogi gan genedlaetholwyr yr Alban, newid a fyddai’n gadael y wladwriaeth unedol a’i dosbarth llywodraethol ar eu hochrau yn y ffos. A hyd yn oed wedi i’r newid hwnnw ddigwydd, os yw i ddigwydd, sut, gyda’r cyfryngau tila tila sydd gennym, y mae cael i bennau’r Cymry ei fod wedi digwydd? Gallwn yn hawdd ddychmygu’r Cymry’n dal yn Brydeinwyr pan na fydd Prydain fel gwladwriaeth yn bod mwyach. Rhaid edrych eto ar wreiddiau teimlad y Cymry o israddoldeb, ac am hynny mae eisiau i bawb ohonoch, ddarllenwyr, astudio’n ofalus y golygiad newydd Llythyr Gildas a Dinistr Prydain.

* * *

Ac i gloi heddiw dywedaf eto: o leiaf allwch chi ddim beio Leanne. Cipio’r Rhondda ganddi hi fu llwyddiant mwyaf Plaid Cymru oddi ar ddatganoli.

 

Y Corws

Corws drwy’r dydd ddoe:

‘I’ve voted Labour all me life. But not this time. It’s Corbyn.’ ‘This area was rock-solid Labour. But Corbyn …’. ‘Me dad was a miner. Me grandad was a miner. But Corbyn …’. ‘Me dad would turn over in ’is grave. It’s that Corbyn.’ Ac fel yna …

Yn awr galwch i gof:

(1) Keir Hardie.
(2) George Lansbury.
(3) Michael Foot.
(4) Corbyn.

Pedwar arweinydd a nodweddid gan (a) radicaliaeth, a (b) egwyddor – dau beth nad yw’r rhan fwyaf o wleidyddion Llafur na thrwch eu pleidleiswyr byth yn gyfforddus â nhw.

Achosion gwahanol, a thristach efallai, yw Ramsay MacDonald ac Aneurin Bevan, a gyfaddawdodd â’r ochr arall yn y diwedd ac o dan bwysau mawr.

Sôn ar y radio heddiw am greu ‘Llafur Newydd 2’, a rhyw ddechrau dyfalu pwy geir yn arweinydd. Bu Benn Bach yn o ddistaw yr wythnosau diwethaf. Ond echnos, ymhell cyn bod y canlyniadau’n gyflawn, pwy oedd gyntaf yn y ciw i roi’r gyllell yn Corbyn? Kinnock Bach, pwy arall? Sonnir ei bod yn bryd cael merch, a ‘from the North’. Amser a ddengys.

Peth mwyaf yr etholiad? Ymddengys fod yr Alban – a gobeithio na fydd byth fynd yn ôl – wedi ymryddhau oddi wrth gorff y farwolaeth hon.

Gair am wleidyddiaeth Cymru fory.

Rhew tew

Un o nodweddion gwirion etholiadau y dyddiau hyn yw fod arweinwyr y pleidiau yn gwisgo gwisg ffansi ac yn smalio ‘helpu’ gyda gwahanol dasgau neu’n smalio cymryd rhan ‘yn naturiol’ mewn rhyw weithgarwch neu’i gilydd. Boris a ragorodd yn hyn drwy fopio dŵr, danfon llefrith, helpu (!) mewn ysbyty a chneifio dafad. Unwaith y gwelais Nicola Sturgeon yn ‘ymuno yn yr hwyl’ fel hyn, sef drwy sglefrio ar y rhew yn rhywle. Yn wir fe’i gwnaeth â chryn reolaeth, fel y bydd hi’n gwneud pob dim, ond codai rhyw bryder bach yn fy meddwl: ‘gwylia di fynd ar rew tenau, Nicola’.

Y ‘rhew tenau’ fuasai hyn – a gallwn bellach bwysleisio ‘fuasai.’ Bod yna senedd grog. Yr SNP dan orfod i gefnogi Llafur ar ryw amodau. Yr amodau hynny: cael dau refferendwm, sef un arall ar Brexit ac un arall ar annibyniaeth yr Alban. Fel prif blaid Aros, nid yn unig yn yr Alban ond drwy’r Deyrnas, buasai raid iddi gytuno mai’r un ar Ewrop a ddôi gyntaf. A buasai’n rhaid iddi ymgyrchu’n gryf ynddo. Beth petai Aros yn ennill? Wedyn byddai’r cenedlaetholwyr wedi taflu ymaith yr hyn a fuasai eu harf gorau yn ‘Indyref 2′.

Ond ddigwyddodd hi ddim. Diolch i ddewisiad pobloedd Lloegr a Chymru, o blaid lembo gwirion celwyddog a hollol annibynadwy, ac yn erbyn dyn o egwyddor a dealltwriaeth (cymharer Michael Foot, 1983), ni bydd ‘the people’s choice’. Dyma Nicola’n sglefrio ar rew tipyn tewach eto, a’r gwahaniaeth rhwng yr Alban a Lloegr (yn cynnwys Cymru) yn ddyfnach ac eglurach.

Sut i symud ymlaen o’r fan hon? Diau y bydd yr SNP yn ystyried y cyfan yn bwyllog. Mynnu refferendwm annibyniaeth drwy apêl at gyfraith? Rhyw fath o ‘gynllun B’? A beth allai hwnnw fod?

Bydd i hyn ymhlygiadau i ninnau, yr ymhlygiadau pwysicaf erioed. Sut i roi hynny ar ddeall i’r Cymry sydd broblem fawr iawn.

Un polisi arall !

Daliwch arni …

Democratiaeth. O dan Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl newydd, bydd eich llywodraeth Honco Bost Hanner Call Wirion yn cyflwyno un newid o bwys: bydd yn ofynnol i fyfyrwyr gofrestru fel pleidleiswyr GARTREF, nid yn eu tref goleg.

Maniffesto’r Blaid Honco Hanner Call Wirion Bost Ulw Racs

Y tro hwn eto, gadawodd yr hen G.A. hi’n rhy hwyr i roi ei enw gerbron Pwyllgor Rhanbarth Arfon o Blaid Monster Raving Looony fel ymgeisydd posibl. Ni welwch felly mohono ar eich papur pleidleisio ddydd Iau, ond dyma ichi ddetholion o’r maniffesto a fuasai ganddo pe bai wedi styrio mewn pryd.

Ynni.  (1)  Bydd llywodraeth Plaid Honco Wirion Hanner Call yn cyflwyno copi o Llyfr Glas Nebo i holl aelodau Cyngor Môn, gydag arholiad ar ei gynnwys ymhen pythefnos.

(2)   Polisi ynni’r Blaid Honco?  Polisi Twm Huws o Ben y Ceunant: haul a glaw a gwynt .

Amgylchedd.   (1)  Fel rhan o’r rhyfel yn erbyn plastig bydd llywodraeth Honco yn buddsoddi’n helaeth mewn ffatrïoedd cynhyrchu bagiau a bocsys papur, gan eu lleoli mewn ardaloedd Cymraeg sydd ag angen gwaith.

(2)   Bydd ein llywodraeth yn gosod aelodau Cyfoeth Naturiol Cymru i rawio mwd ymbelydrol Bae Caerdydd i bwcedi, a mynd ag o yn ôl i Hinkley. I roi help llaw, byddwn yn galw ar bob Aelod Cynulliad na phleidleisiodd yn erbyn y mwd.

Amddiffyn.   O drugaredd at bobl hanner call (’run fath â ni) sy’n dringo’r Wyddfa ar rew ac eira mewn esgidiau dal adar, bydd ein llywodraeth Plaid Honco yn cadw Gwasanaeth Achub Mynydd y Llu Awyr yn y Fali, ond yn dwyn i ben ar y diwrnod cyntaf bob ymarfer hedfan ar gyfer bomio Yemen, a phob hedfan isel uwchben Cymru.

Iaith.   (1)   Dan ddeddf newydd gan lywodraeth Honco, bydd yn ofynnol cael derbynwyr Cymraeg eu hiaith yn nerbynfa pob gwasanaeth mewn ardaloedd Cymraeg a fydd wedi eu diffinio dan y ddeddf. Fel y soniodd G.A. ryw dro o’r blaen, yn aml fe gawn fod y twrnai, y meddyg, y cyfrifydd, y pensaer, y deintydd yn Gymro/Gymraes iawn unwaith y cyrhaeddir ato/ati.  Ond i gyrraedd ato/ati rhaid yn gyntaf fynd heibio i ryw ddraig wrth-Gymreig yn y dderbynfa.  Dim mwy o hyn!

(2)  Bydd llywodraeth Plaid Honco yn cyhoeddi papur gwyrdd gyda drafft o ddeddf yn diswyddo oddi ar fainc yr ynadon bob ynad heddwch erioed a osododd unrhyw gosb ar ymgyrchwyr iaith.  (Gweler y drafodaeth, O’r India Bell a Storïau Eraill, tt. 115-16.)

Cydraddoldeb.  Fel rhan o ymgyrch tuag at gymdeithas fwy cyfartal, o dan lywodraeth y Blaid Honco bydd y dyn lori ludw yn cael O LEIAF yr un faint o gyflog â’r Dirprwy Swyddog Rhan-amser Ffocysu a Gwerthuso Cynaladwyedd o fewn yr un awdurdod lleol.

Tai.   (1) Y ‘broblem tai’ sylfaenol yng Nghymru yw bod yma ormod o dai a dim digon o Gymry i’w meddiannu. Bydd gan lywodraeth y Blaid Honco ymgyrch i brynu eiddo sy’n mynd ar werth, yn cynnwys cyn-dai cyngor a breifateiddiwyd, un ai ar gyfer eu gosod i deuluoedd lleol neu eu rhan-berchenogi â’r un teuluoedd.

(2) Hawl pob Cymro yw Hendref a Hafod. Bydd eich llywodraeth Honco yn sefydlu cymorthdaliadau ar gyfer prynu ail gartref yng Nghymru gan (a) blant y fro sy’n gorfod byw yn rhywle arall, a (b) unrhyw rai o unrhyw fan yn y byd os ydynt yn siarad Cymraeg.

Iechyd.   Mae ATEBOLRWYDD yn bwysig yn y maes hwn.  Am hynny bydd llywodraeth eich Plaid Honco yn gosod rheolaeth iechyd unwaith eto dan Fyrddau Iechyd Lleol, sef adrannau o lywodraeth leol ddiwygiedig (gweler isod), yn hytrach nag o dan y cwangoau anatebol a elwir ‘ymddiriedolaethau’.

Llywodraeth leol.  Bydd eich llywodraeth Honco yn ad-drefnu holl lywodraeth fewnol Cymru ar linellau synhwyrol a hanesyddol gywir, megis a awgrymir yn y bennod ‘Sir Gwymon a Sir Conbych’ yn y gyfrol ddiweddar Wele Wlad:  Ysgrifau ar Bethau yng Nghymru. I’n cenedl sydd fwyfwy ar chwâl ac ar ddisberod, gradd o SEFYDLOGRWYDD yw’r angen mawr, a bydd y llywodraeth Honco yn hybu mesurau tuag at ailwreiddio’r Cymro yn ei gantref a’i gwmwd.

Addysg.  Bydd llywodraeth y Blaid Honco yn gwobrwyo mewn modd chwerthinllyd o hael y disgyblion 18 oed o Gymru a fydd yn dewis astudio yng ngholegau Cymru. Rhaid atal y Gwaedu Mawr bob mis Medi, sef atal hunan-ddinistr y dosbarth proffesiynol Cymraeg cyn ei bod yn rhy hwyr. Dyma broblem gymdeithasol fwyaf Cymru heddiw, a dim ond y Blaid Honco Wirion Hanner Call sy’n deall hynny.

Dim Botwm.  Ni bydd yn Blaid Honco byth byth yn mynd i gynghrair â phlaid sydd am bwyso’r Botwm.

*   *   *

Dyna ichi ddetholiad o’n polisïau, gyd-Gymry.  Ai dyma’r maniffesto mwyaf honco welsoch chi erioed?  Ie, ond – a dyfynnu Churchill – ac eithrio’r lleill i gyd.

Pwy sy’n wladweinydd ?

Cwestiwn bach digon diddorol ar ‘Any Questions?’ y tro diwethaf. Gofynnid i aelodau’r panel awgrymu pa un o arweinwyr presennol y pleidiau sydd debycaf i ‘wladweinydd’ – ‘statesman’.

Math uwch, rhagorach o wleidydd yw gwladweinydd, ac mae diffiniad Geiriadur Prifysgol Cymru cystal â’r un: ‘gwladweiniwr, gwladweinydd. … Person cyfarwydd a blaenllaw ym materion llywodraeth wladol, un a chanddo’r ddawn a’r profiad i reoli a thrafod materion perthynol i’r llywodraeth, gwleidydd craff ac ymarferol.’ A nodir 1836 fel blwyddyn ymddangosiad y gair.

Ym Mhrydain Fawr, i fod yn ‘wladweinydd’ mae gofyn, y rhan amlaf o ddigon, bod wedi llenwi un o’r pedair swydd o Brif Weinidog, Canghellor y Trysorlys, Ysgrifennydd Cartref neu Ysgrifennydd Tramor, ac yn wir mae gofyn hefyd bod wedi dangos rhyw fedr neu ddoethineb arbennig a gwneud rhyw gyfraniad adeiladol – yn ôl y ddealltwriaeth gonfensiynol o leiaf – mewn un o’r swyddi hyn. Anaml y ceir ‘gwladweinydd’ mewn swydd arall, ond tebyg y dywedem fod Aneurin Bevan yn un oherwydd ei lwyddiant arloesol fel Gweinidog Iechyd.

Ie, ‘y ddealltwriaeth gonfensiynol’. Honno a fyddai’n rhoi’r teitl o hyd i’r Prif Weinidog a’r Ysgrifennydd Tramor mwyaf trychinebus a gawsom erioed, sef H.H. Asquith a Syr Edward Grey, y ddau a gerddodd yn eu cwsg i mewn i’r Rhyfel Byd Cyntaf, a thrwy lusgo Lloegr a’i hymerodraeth i’w canlyn, troi gwrthdaro Ewropeaidd yn rhyfel byd-eang na chyflawnodd ddim ond esgor ar ryfel arall.

Dan ddemocratiaeth seneddol y disgwyliwn weld gwladweinydd, ac nid ydym yn arfer rhoi’r teitl i unbeniaid o unrhyw liw. Rhyfedd mai o ganol gormes gythreulig, neu o leiaf ar ei sawdl, y cododd gwladweinydd gorau’r ugeinfed ganrif, y gŵr a greodd gyfle o’r diwedd i ymryddhau o’r maglau a grewyd gan genhedlaeth ynfyd 1914. Gorbachev yw hwn. Nid ymddengys ei fod yn cael unrhyw ddiolch gan ei gydwladwyr, ond gobeithio y cydnabyddir ei gamp yn helaeth ryw ddydd. Y trueni yw nad oedd Prydain ac America’n ddigon parod i fanteisio ar y cyfleon a greodd ef; buont yn weddol barod.

Yn ôl at y cwestiwn, pwy o arweinwyr ein pleidiau heddiw? Yn amhleidiol, cynigiodd Delyth Jewell enw Corbyn, a dyna ddod yn bur agos ati os mai gofynion gwladweiniaeth yw bod yn bwyllog ac ystyriol, coleddu gradd o ddelfrydiaeth a gwybod am y fath beth ag egwyddor. Pe bai Corbyn rywfodd yn digwydd dod i’r safle y mae’n ei cheisio, am ba hyd y byddai ei blaid yn caniatáu iddo barhau felly sy’n gwestiwn mawr. Problem yr hen Gorbyn yw fod ei wleidyddiaeth bwyllog ac ystyriol wedi ei osod mewn cyfyng-gyngor annatrys bron gyda golwg ar yr hyn a ystyrir, yn gam neu’n gymwys, yn brif bwnc yr etholiad!

Ond o ran meddu ac arddangos rhinweddau gwladweinyddol, yr ymgeisydd cryfaf yn yr ymryson hwn heb arlliw o amheuaeth yw Nicola. Mae’n ferch mor deidi, yn rhoi’r argraff o wybod ei meddwl ac o fod mewn llawn reolaeth; yn un peth nid yw’n chwifio a melinwyntio. Ac mae ganddi brofiad. Hyd yma profiad o redeg llywodraeth ddatganoledig yw hwnnw, ac i fod yn wir ‘wladweinydd’ mae gofyn arwain gwladwriaeth sofran neu annibynnol fel ag i gynnal trafodaeth a sefydlu perthynas â gwladwriaethau eraill. Hei lwc y gwelwn hynny.

Ac yn wir, yng nghwrs y seiad deledu o Fanceinion mi sylwais fod Nicola, ac Adam hefyd, yn cael ambell glap fyrfyfyr a gwresog, fel petai cynulleidfa Seisnig yn gwerthfawrogi neges sy’n sylfaenol groes i eiddo’r tair prif blaid unoliaethol. Arwydd o beth yw hyn?